Η προεκλογική εκστρατεία στη Βρετανία κινήθηκε σε δύο επικαλυπτόμενους άξονες: Brexit εναντίον παραμονής, business as usual εναντίον του τερματισμού της λιτότητας. Το Get Brexit Done, το μονότονο σύνθημα του Συντηρητικού Kόμματος, κυριάρχησε στην προεκλογική εκστρατεία. Από την άλλη πλευρά, το πρόγραμμα των Εργατικών υπόσχοταν την αντιστροφή της λιτότητας και την επανασύσταση του κοινωνικού κράτους.
Τετρακόσια δισ. για δημόσιες επενδύσεις, οι σιδηρόδρομοι, το ταχυδρομείο, το νερό και το ενεργειακό δίκτυο θα εθνικοποιούνταν, θα υπήρχε αύξηση της χρηματοδότησης στο Εθνικό Σύστημα Υγείας, δωρεάν ευρυζωνική σύνδεση, κατάργηση των διδάκτρων.
Το green new deal θα μηδένιζε τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα μέχρι το 2030. Το πρόγραμμα ήταν κοστολογήμένο, οι αυξήσεις στους φόρους των πλουσίων και των εταιρειών κάλυπταν τις χρηματοδοτικές ανάγκες. Αλλά τα πολλά «δώρα», που αυξάνονταν ακόμα και στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, έδιναν της εντύπωση γράμματος στον Αϊ-Βασίλη. Παρά τις προσπάθειες του Κόρμπιν, ο οποίος τράβηξε μόνος του την εκστρατεία, η ατζέντα δεν άλλαξε.
H επαμφοτερίζουσα θέση του, θα έκανε δεύτερο δημοψήφισμα αλλά ο ίδιος θα παρέμενε ουδέτερος, δημιούργησε την εικόνα ενός δημοκρατικού και ευγενούς, αλλά αναποφάσιστου και άτολμου ηγέτη (https://www.efsyn.gr/themata/politika-kai-filosofika-epikaira/223440_i-d...). Ηταν οι εκλογές του Brexit και θριάμβευσε ο Τζόνσον.
Επιθυμία και Brexit
Αλλά γιατί τέτοια μεγάλη επιθυμία για Brexit; Η αμφίθυμη σχέση με την Ευρώπη ξεκίνησε παλιά και διασχίζει την ιστορία του νησιού. Ενα βαθύ διαγώνιο ρήγμα διαπερνάει την κοινωνία και την πολιτική τάξη. Βάθυνε με το τέλος της αυτοκρατορίας και οδήγησε στη μετα-αποικιοκρατική μελαγχολία και τον αυτοσαρκασμό, θεμέλιο του γνωστού βρετανικού χιούμορ. Η παντοδύναμη Βρετανία υποβιβάστηκε και εξαρτάται οικονομικά, πολιτικά και στρατιωτικά από μια πρώην αποικία της. Για να περιορίσει την παρακμή, η άρχουσα τάξη αναγκάστηκε να γίνει μέλος ενός κλαμπ την κυρίαρχη δύναμη του οποίου είχε νικήσει σε δύο Παγκόσμιους Πολέμους. Και τα δύο αύξησαν την παραδοσιακή αίσθηση μοναδικότητας και απομόνωσης των Βρετανών.
Αυτό ήταν το γήπεδο του Τζόνσον. Οι ποιοτικές δημοσκοπήσεις έδειχναν όμως ότι στα οικονομικά θέματα οι Βρετανοί προτιμούσαν τις πολιτικές του Κόρμπιν: την αντιστροφή της λιτότητας, την ενίσχυση του Εθνικού Συστήματος Υγείας και τις εθνικοποιήσεις. Ηξεραν ότι το Brexit θα οδηγήσει σε ύφεση, σε απώλεια θέσεων εργασίας, υποτίμηση της λίρας, αλλά ψήφισαν ενάντια στα συμφέροντά τους, ενάντια στην εφαρμογή ενός ριζοσπαστικού προγράμματος οικονομικής ανόρθωσης. Η εργατική τάξη της Βόρειας Αγγλίας, που είχε καταστραφεί απο τις πολιτικές του Μπλερ, δεν πίστεψε ότι ο Κόρμπιν θα πετύχαινε.
Πρώτο μάθημα. Κάθε άνθρωπος και λαός διατηρεί την ψυχική του ισορροπία μέσω της δουλειάς της «φαντασιακής» τάξης, ενός συνόλου επιθυμιών, φόβων και μύθων που συνθέτουν μια θετική αξιολάτρευτη εικόνα τού ποιοι (μπορούμε να) είμαστε. Το φαντασιακό αποζημιώνει την «έλλειψη», τη φροϊδική δυσφορία για τις καθημερινές αποτυχίες και απογοήτευσεις προβάλλοντας μιας ιδεατή ταυτότητα: είμαι απόγονος λαμπρών προγόνων, τα σχέδιά μου θα πετύχουν παρά τις ματαιώσεις στη δουλειά, την οικογένεια, τις σχέσεις.
Το συλλογικό φαντασιακό προβάλλει ένα λαό περήφανο για την Ιστορία και την παράδοσή του, γεμάτο ελπίδες για το μέλλον. Η αυτοκρατορία είναι ένα τέτοιο φαντασιακό δημιούργημα για τους Βρετανούς, το έθνος για μας. Η σχέση του υποκειμένου με το «ιδεώδες εγώ» του δεν υποστηρίζεται από «αντικειμενικά» εμπειρικά στοιχεία, ούτε ανατρέπεται αποκλειστικά από ορθολογικά επιχειρήματα. Είναι μια σχέση συναισθηματική, βιωματική, ταυτόχρονα μας κοινωνικοποιεί και μας εξατομικεύει.
Εδώ λοιπόν βρίσκουμε τη δύναμη του Brexit όπως και τη συναισθηματική φόρτιση του Μακεδονικού ή της θρησκευτικότητας. Το Brexit τρέφεται απο τη συναισθηματική επένδυση σε μια Ιστορία «περασμένων μεγαλείων», το οικονομικό πρόγραμμα από συμφέροντα και ορθολογικές εκτιμήσεις.
Αποτελούν δύο διαφορετικές προοπτικές, η μία εσωτερική, «υποκειμενική», από την πλευρά της φαντασιακής επιθυμίας, η δεύτερη εξωτερική, λογική, «αντικειμενική». Οταν οδηγούν σε αντίθετο αποτέλεσμα, η υποκειμενική συνήθως επιβάλλεται. Βέβαια ο εξωτερικός κόσμος, οι επιβολές των θεσμών και οι επιθυμίες των άλλων αποτυπώνονται στην ψυχική οικονομία του υποκείμενου προκαλώντας το αντικείμενο αγάπης, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές. Αγαπώ γιατί αγαπάς. Μισώ γιατί μισείς.
Η επιθυμία είναι πάντα η επιθυμία του άλλου. Αντικείμενα, ιδέες και αξίες είναι τα προσωρινά της οχήματα. Η επιθυμία κυκλοφορεί, φτιάχνει μια κοινή εικόνα των παθών και των επιτυχιών, πιέζει άτομα και κοινότητες να θέλουν τα ίδια. Παλιές χαρές και λύπες ακουμπούν νέα αντικείμενα, τα συνδέουν και τα κάνουν αντικείμενο πόθου.
Ευθύνη μας λοιπόν να συνδέσουμε την αριστερή ιδεολογία με την επιθυμία και τους φόβους των πολιτών. Δεν αγαπάμε τις συντάξεις, αλλά την αξιοπρέπεια της ηλικιωμένης ζωής. Συμπαραστεκόμαστε στους πρόσφυγες, αλλά αγαπάμε την πατρίδα. Απορρίπτουμε τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό, επιδιώκουμε τον πλήρη διαχωρισμό Εκκλησίας και Κράτους, αλλά δεν αγνοούμε ότι σοσιαλιστικές αξίες, η ελευθερία, η ισότητα και η αλληλεγγύη, κατάγονται από το «αγαπάτε αλλήλους», τη βούληση του καλού, τη φιλανθρωπία.
Το πρόγραμμα και το όραμα
Η φιλόδοξη ατζέντα του Εργατικού Κόμματος που θα αντέστρεφε τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές παρουσιάστηκε ως ένα shopping list πολιτικών. Οι ψηφοφόροι τo αμφισβήτησαν γιατί η κοινή γνώμη έχει εθιστεί στις κοινοτοπίες της δεξιάς ιδεολογίας. Δεν υπήρξε ιδεολογική πάλη τα προηγούμενα χρόνια, για να πειστούν οι πολίτες ότι η τεράστια μεταρρύθμιση δεν είναι μόνο επιθυμητή αλλά και εφικτή. Δεν μπήκαν προτεραιότητες, δεν επισημάνθηκαν οι βασικοί άξονες, δεν βρέθηκε το ενωτικό σύνθημα.
Ο εκδημοκρατισμός της κοινωνίας περιορίστηκε στις εθνικοποιήσεις χωρίς σημαντική συμμετοχή των πολιτών στις αποφάσεις. Το σχέδιο για την πράσινη ανάπτυξη, την καινοτομία και την παραγωγικότητα επισκιάστηκε από ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο με υποσχέσεις και παροχές, όπως έγινε κι εδώ μετά την έξοδο από τα μνημόνια.
Δεν φτιάχτηκε μιά πλούσια και διαρθρωμένη εικόνα της ζωής στην κοινωνία που θέλουμε. Πολλοί αμφισβητούν ότι πολιτικές αύξησης του ΑΕΠ μπορούν να πετύχουν. Ο αριστερός ορίζοντας επιβάλλει δίπλα στην αναδιανεμητική μείωση των ανισοτήτων τον εκδημοκρατισμό της οικονομίας, τον εργατικό έλεγχο των μέσων παραγωγής μαζί με μια πολιτιστική επανάσταση. Απέτυχε πάλι το «it’s the economy, stupid» και θα αποτυγχάνει όσο θα κλείνουμε τα μάτια .
Ερχόμενοι στα δικά μας, το πρόγραμμα της αντιπολιτευτικής πορείας δεν χρειάζεται να είναι ένας μακρύς κατάλογος από υποσχέσεις, αλλά μικρό, πυκνό, συνεκτικό με σκελετό το όραμα για την Ελλάδα του 21ου αιώνα.
Ο οικονομισμός των τελευταίων μηνών δεν αρκεί. Οι ασυνείδητες και φαντασιακές επενδύσεις που κινητοποιεί ο καπιταλισμός και ο βιοπολιτικός έλεγχος της συμπεριφοράς βάζουν τα συναισθήματα, τις επιθυμίες και τους φόβους στην καρδιά της αριστερής πολιτικής. Εμείς πρέπει να κάνουμε την ελπίδα δυνατή, να απενεργοποιήσουμε τον φόβο. Αλλά αυτό σημαίνει τη συνεχή μεταφορά πόρων από το κεφάλαιο στην εργασία και ισχύος από το κράτος στους πολίτες.
Η Αριστερά απευθύνεται στα πολυδιασπασμένα κοινωνικά στρώματα, στους νέους, τις γυναίκες, τους φοιτητές, το πρεκαριάτο, τις κοινωνικά αποκλεισμένες μειονότητες που συμπληρώνουν το μεγάλο εργαζόμενο πλήθος. Η σύνδεση των νέων με την Αριστερά δεν είναι απλά θέμα ιδεολογικής απομυθοποίησης ούτε πατερναλιστικής νουθεσίας, αλλά κατανόησης των αναγκών και έμπνευσης των επιθυμιών.
Το όραμα, η αξιοπρέπεια, οι ιδέες πριν από την κανονικότητα. Πρέπει να ανοίξει η Αριστερά, να γίνει πραγματικά δημοκρατική, να τελειώσει η εποχή της επετηρίδας που έρχεται από παλιά. Πρέπει να ανακαλύψουμε τι σημαίνει σοσιαλισμός σήμερα, πέρα από τα κούφια λόγια και τα εφησυχαστικά συνθήματα που σκοπό έχουν την πιστοποίηση αριστεροσύνης. Ετσι πιάνει ο σπόρος που έσπειρε η ελληνική και η βρετανική Αριστερά, έτσι γινόμαστε η νέα Αριστερά για την νέα εποχή των νέων ανθρώπων.
*Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου και πρόεδρος του Ιδρύματος «Νίκος Πουλαντζάς»
