Στις 22.01 ακριβώς, την Πέμπτη 12 Δεκεμβρίου, μόλις δηλαδή ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα των exit polls, καταλάβαμε ότι η ήττα του Εργατικού Κόμματος ήταν πολύ, μα πολύ, χειρότερη από αυτή που περιμέναμε. Μια ήττα για την όποια δεν μας είχαν προετοιμάσει τα άρθρα των αυλοκολάκων της αριστεράς («ποδοσφαιρικών» οπαδών για την ακρίβεια, αλλά χωρίς την ίδια αφοσίωση).
Να πάρουμε, λοιπόν, τα πράγματα από την αρχή: ο Κόρμπιν βρέθηκε κατά λάθος στη σωστή θέση, τη σωστή στιγμή, αλλά είναι αμφίβολο το πόσο ήθελε ο ίδιος να παίξει το ρόλο του ηγέτη. Ως ηγέτης προκαλεί πολύ διαφορετικά συναισθήματα σε διαφορετικές πληθυσμιακές ομάδες και φράξιες του κόμματος: ένα μεγάλο κομμάτι των Κορμπινίστας τον εξιδανικεύει. Η δεξιά πτέρυγα των Εργατικών τον μισεί.
Προβληματική ηγετική ομάδα
Η βασική του αδυναμία ήταν στο ρόλο του «μάνατζερ»: αποξένωσε ένα μεγάλο κομμάτι του κόμματος (και των ψηφοφόρων), φτιάχνοντας μια πολύ προβληματική ηγετική ομάδα που δεν κατάφερε να κατακτήσει την ιδεολογική και ηθική ηγεμονία, ούτε μέσα στο κόμμα (παρόλο που κατέλαβε όλες τις θέσεις κλειδιά), ούτε σε μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας (ακόμα και αυτών που ψήφισαν Εργατικούς). Η ομάδα συνεργατών του, αποτελούμενη από αρκετά πρώην μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος Βρετανίας, δεν κατάφερε να αναγνώσει καταρχήν ότι η σχέση του κόμματος με τον αγγλικό Βορρά είναι πολύ πιο εύθραυστη και ο τελευταίος ευάλωτος στο δεξιό λαϊκισμό.
Επί χρόνια, η αντιμετώπιση του Βορρά σαν δεδομένου οδήγησε τελικά στην κατάρρευση του «Κόκκινου τείχους»: του νοητού δηλαδή συνόρου μεταξύ αγγλικού Βορρά και αγγλικού Νότου, ο δεύτερος πλούσιοτερος, κοσμοπολίτης και, τουλάχιστον στο Λονδίνο, λιγότερο επιρρεπής στην προπαγάνδα των μίντια. Ο πρώτος κουβαλώντας μεν την αίγλη της εργατικής παράδοσης, αλλά σε συνθήκες αποβιομηχανοποίησης και περιθωριοποίησης, ειδικά εκτός των μεγάλων αστικών κέντρων του Βορρά.
Ο παράγοντας του Brexit
Η δεύτερη λανθασμένη εκτίμηση της ηγετικής ομάδας των Εργατικών έχει να κάνει με την εκλογική, αλλά και ιδεολογική σημασία του Μπρέξιτ. Αν και πολλοί υποστηρίζουν σήμερα ότι το Εργατικό Κόμμα έπρεπε να πάρει θέση υπέρ της αποχώρησης, παραβλέπουν ότι εκτός από τη μη κολακευτική εικόνα του Κόρμπιν (τα μίντια έπαιξαν εδώ σημαντικό ρόλο), το εκλογικό αποτέλεσμα μιλάει για διπλή ήττα: όχι μόνο χάθηκαν οι έδρες του Βορρά, αλλά και πολλοί ψηφοφόροι περιοχών υπέρ της παραμονής στην ΕΕ. Ήταν βέβαια γνωστό ότι όποια θέση και να έπαιρνε το κόμμα, θα χάνονταν ψήφοι. Μια σχετική μελέτη που χρηματοδότησε ένα από τα συνδικάτα που στηρίζουν το Εργατικό Κόμμα (TSSA), αναφέρει ότι οι ψηφοφόροι του Βορρά ταυτίζονται λιγότερο με την αποχώρηση, από όσο οι οπαδοί της παραμονής. Για τους πρώτους, προέχουν άλλα ζητήματα (δουλειά, επιδόματα, μισθοί). Για τους δεύτερους η παραμονή στην ΕΕ είναι κεντρικό κομμάτι της ταυτότητας τους.
Τελικά, η ηγεσία επέλεξε τη χειρότερη λύση: να μην πάρει ξεκάθαρη θέση ούτε υπέρ, ούτε κατά, να υποσχεθεί μεν δημοψήφισμα, αλλά ο Κόρμπιν να δηλώνει ότι θα είναι ουδέτερος. Εδώ δεν πρέπει να υποτιμάμε τη δυσκολία αυτής της επιλογής, που κατά μεγάλο βαθμό ήταν συγκυριακή. Όμως η υποτίμηση του ρόλου του Μπρέξιτ για τις συγκεκριμένες εκλογές δείχνει μια σοβαρή έλλειψη στρατηγικού χαρακτήρα όσον αναφορά οργανωτικές, ιδεολογικές και επικοινωνιακές παραμέτρους.
Η ηγεσία, δηλαδή, των Εργατικών πίστεψε ότι θα παρακάμψει το θέμα του Μπρέξιτ με το να συγκεντρωθεί σε θέματα οικονομίας και να επιτεθεί στη λιτότητα. Και εδώ το «timing» ήταν κακό. Η δεξιά (και όχι μόνο η δεξιά του Μπόρις Τζόνσον) έχει πάψει να προσπαθεί να δικαιολογήσει τη λιτότητα. Αυτό το πλαίσιο χρησιμοποιήθηκε μετά την κρίση του 2008 και σήμερα είναι ξεπερασμένο. Δεν εννοούμε ότι θα σταματήσουν οι περικοπές στο κράτος πρόνοιας, παραδείγματος χάρη, κάθε άλλο. Αλλά η ρητορική της αγγλικής δεξιάς σήμερα -εκτός από τον ευρωσκεπτικισμό, που εκφράστηκε με το επαναλαμβανόμενο από τον Μπόρις Τζόνσον: «να κάνουμε το Μπρέξιτ πραγματικότητα»- έχει σχέση με υποσχέσεις για επενδύσεις στο Εθνικό Σύστημα Υγείας, για παράδειγμα.
Για να φέρει αποτελέσματα το επιχείρημα για την κατάργηση της λιτότητας, πρέπει να έχει υπάρξει ένα δυνατό σοκ στο κοινωνικό σύνολο, τόσο δυνατό που να μην αφήσει κανένα κομμάτι της κοινωνίας ανεπηρέαστο. Αυτό δεν συνέβη ποτέ στο Ηνωμένο Βασίλειο με τον τρόπο που συνέβη στην Ελλάδα και στην Ισπανία μετά την κρίση. Γι’ αυτό, άλλωστε, και η μόνη μαζική διαμαρτυρία κατά της λιτότητας ήταν το 2015 και δεν είχε καν οργανωθεί από το Εργατικό Κόμμα (αν και συμμετείχε και ο Κόρμπιν και οι συνεργάτες του και πολλά συνδικάτα). Από τότε, η λιτότητα βιώνεται καθημερινά από ευάλωτες ομάδες (όπως έχει δείξει ο Κεν Λόουτζ στις ταινίες του) και έχει οδηγήσει στο θάνατο 120.000 άτομα (κατά προσέγγιση), αλλά δεν έχει οδηγήσει στην οργάνωση δομών αντίστασης στη βάση της κοινωνίας.
Η αδυναμία της βρετανικής αριστεράς
Και κάπου εδώ βρίσκεται η αδυναμία τόσο της εκλογικής καμπάνιας των Εργατικών, όσο και η αδυναμία της βρετανικής αριστεράς (και όχι μόνο αυτής). Φαίνεται να μην μπορεί να κάνει δυο πράγματα ταυτόχρονα, δηλαδή και μια σοβαρή εκλογική καμπανιά και να δημιουργήσει τις οργανωτικές συνθήκες στη βάση της κοινωνίας, που θα αλλάξουν το νεοφιλελεύθερο τρόπο σκέψης που έχει την ιδεολογική και ηθική ηγεμονία στη δύση. Στην περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου, ενώ ο Κόρμπιν έφτιαξε ένα μανιφέστο που θα έπρεπε να ζηλεύουν πολλά, όχι μόνο σοσιαλδημοκρατικά, αλλά και αριστερά κόμματα, δεν μπόρεσε να συσπειρώσει το λαό πίσω από αυτό το μανιφέστο. Δεν εννοούμε τους Κορμπινίστας και άλλους γνωστούς χειροκροτητές της εκάστοτε ηγεσίας, αλλά τη συσπείρωση του λαού (με όλες του τις αντιφάσεις) πίσω από ένα κοινό όραμα.
Ένα μέρος του προβλήματος είναι η επικοινωνιακή στρατηγική. Ενώ ο Τζόνσον επαναλάμβανε ένα κεντρικό σύνθημα: «Να κάνουμε το Μπρέξιτ πραγματικότητα», ο Κόρμπιν πέρναγε από το ένα θέμα στο άλλο: τη μια μέρα ελεύθερο ίντερνετ, την άλλη περισσότερες αργίες, την τρίτη την ανάγκη για περισσότερους γιατρούς και νοσοκόμες. Και όλες αυτές οι υποσχέσεις (κάποιες δευτερεύουσες, κάποιες υψίστης σημασίας) δεν συνδέονταν σε μια ενιαία αφήγηση.
Ένα δεύτερο πρόβλημα είναι πώς επικοινωνείς αυτή την αφήγηση, όταν την έχεις. Το ότι τα μίντια δεν ήταν φιλικά προσκείμενα (και εδώ καμία σχέση δεν έχει η ωμή επίθεση που δέχεται η αριστερά στην Ελλάδα με τη συχνά (ψευδο)αντικειμενική κάλυψη κάποιων βρετανικών μέσων), είναι αλήθεια, αλλά είναι και αναμενόμενο. Το θέμα είναι πώς τα παρακάμπτεις. Τα παρακάμπτεις με τη δουλειά της βάσης του κόμματος. Ναι μεν το Εργατικό Κόμμα έχει μισό εκατομμύριο μέλη, αλλά τις κοινωνικές κουζίνες τις τρέχουν μη-κυβερνητικές οργανώσεις. Τα μέλη βγαίνουν στο δρόμο λίγο πριν τις εκλογές ζητώντας ψήφους από πόρτα σε πόρτα. Σημαντικό για την εκλογική καμπανιά, αλλά δεν φτάνει. Με άλλα λόγια, το κόμμα δεν έχει σχέση με το λαό, στο όνομα του οποίου μιλάει και εκτός από την περίοδο των εκλογών.
Και μπορεί οι Κορμπινίστας να τραγουδάνε: «ο Τζέρεμι Κόρμπιν» στο Γκλάστονμπερι (με εισιτήριο 200 λίρες), αλλά στα ξεχασμένα χωριά του Βορρά της Αγγλίας, στην Ουαλία, στην Σκωτία και στη Βόρειο Ιρλανδία υπάρχουν οι χιλιάδες που, για τον ένα ή τον άλλο λόγο, δεν διαφωνούν με την ουδέτερη στάση στο Μπρέξιτ, δεν μπορούν να πιστέψουν ότι ο Κόρμπιν είναι η καλή νεράιδα που θα τα βάλει όλα σε τάξη και, μεταξύ μας, ειδικά στην Αγγλία σιχαίνονται αυτόν τον «χίπη», που μάλλον υποστηρίζει και τον ΙΡΑ.
*Επίκουρη Καθηγήτρια Πολιτικής και Πολιτικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Ανατολικής Αγγλίας.
