του Θοδωρή Τσαπακίδη
«Όταν ο Τίτος έρχεται στη Ρώμη, για να αναλάβει την εξουσία, τον συνοδεύει η Βερενίκη, βασίλισσα της Παλαιστίνης, με την προοπτική του γάμου τους, μετά από μακρόχρονο έρωτα. Η Σύγκλητος αντιτίθεται. Οι ελπίδες του ερωτευμένου με τη Βερενίκη βασιλιά Αντίοχου αναπτερώνονται».
Οι βασιλείς και οι βασίλισσες δεν υπήρξαν ποτέ συμπαθείς στη Ρώμη, μας πληροφορεί ο Ρακίνας, προκαλώντας μας απορία, μια τρικλοποδιά στο νου. Οι βασιλείς στη Ρώμη δεν είναι οι βασιλείς που ξέρουμε…
Το άβολο αίσθημα του ανοίκειου… η ξαφνική επίγνωση ότι οι βεβαιότητες της γλώσσας μας είναι απλώς συμβάσεις, κοινωνικές συμβάσεις… που θα μπορούσαν να είναι αλλιώς, που γίνεται… αλλού είναι αλλιώς. Και, στη συνέχεια, εκείνη η βαθιά αίσθηση ελευθερίας: όλα είναι δυνατά…
Η Ρώμη έχει Καίσαρα, Αυτοκράτορα, είναι αυτοκρατορία, έχει τάξεις, επαρχίες… εκεί είναι αυτοί, βασιλείς και βασίλισσες, τοποτηρητές, αλλόφυλοι, υποδεέστεροι. Σκέφτηκα τους δικούς μας, τους συγκαιρινούς, τον έρωτά τους γι’ αυτή την Ευρώπη-Ρώμη, Αντίοχοι και Βερενίκες, θαυμαστές του μεγαλείου του Τίτου, της pax romana. Ενός έρωτα που οι άγραφοι κανόνες δεν θα επιτρέψουν ποτέ, ενός γάμου που η ανωτερότητα των Ρωμαίων απαγορεύει σε εκείνους που η Ρώμη δεν εμπιστεύεται, και που δεν θα επιτρέψει ποτέ να νοθεύσουν την καθαρότητα των κληρονόμων της…
Μέσα από αυτόν τον παράξενο καθρέφτη –βασιλείς και βασίλισσες–, αναδεικνύεται πίσω από τους τίτλους, το συμβατικό περιεχόμενο, ανοίγει ο δρόμος για την κατανόηση της μεγάλης εικόνας.
Ήρωες του δράματος, πρόσωπα, και, συγχρόνως, αντιπρόσωποι διαφορετικών κόσμων, πολιτισμών, γλωσσών, καταβολών· κόσμων που τα πρόσωπα μεταφέρουν στη σκηνή, κόσμων που εκφράζονται, διά του λόγου, με τις βαρυσήμαντες επιταγές και απαγορεύσεις τους, και, συγχρόνως, άνθρωποι σαν τον καθένα, που εκφράζουν τις προσδοκίες, τις επιθυμίες τους, διά του σώματός τους.
Διαβάζουμε τις δύο διακριτές υποστάσεις, διακρίνουμε τον δραματουργικό άξονα, όπου τα δύο βρίσκονται σε σύγκρουση. Το σώμα, η σωματική επιθυμία, τα ένστικτα, το ζώο, ο έρωτας, και από την άλλη, ο λόγος, ο νόμος, τα ήθη, το πεπρωμένο, η εξουσία. Συνυπάρχουν στα πρόσωπα (στους ήρωες) του έργου και συγκρούονται. Η επιθυμία ενάντια στην προσταγή… Το σώμα ως υπόμνηση, ως καταπιεσμένο άλλο σ’ αυτήν τη σχέση, επιστρέφει και δυσκολεύει το λόγο, αλλά, κάπου, παράλληλα, πραγματώνεται, στα πίσω δωμάτια, στο περιθώριο των επίσημων τελετών, των δημοσίων εμφανίσεων, των δημοσίων προσώπων, έρχεται χωρίς λόγια, πάνω στη σκηνή.
Δυο άντρες και μια γυναίκα, η θεραπαινίδα, ο ακόλουθος, ο στρατιώτης. Η γυναίκα καθισμένη στο στασίδι, στο βάθος της σκηνής, σαν ανάγλυφο από επιτύμβια στήλη. Έχει πάρει στο στόμα της τον έναν άντρα και αυνανίζει τον άλλο, που κάθεται παραδομένος δίπλα της.
Αυτό που φανταζόμασταν, αυτό που μαντεύαμε ότι γίνεται πίσω από τις κλειστές πόρτες, σε ιδιαίτερα δωμάτια, σε σκηνές εκστρατείας, σε αλωμένες πόλεις, είναι μπροστά μας στη σκηνή. Πώς αλλιώς να αντέξει κανείς αυτή την περιστολή της φύσης στη δημόσια ζωή του, πώς αν δεν υπάρχουν αυτές οι διέξοδοι, οι εκτονώσεις, όπου το ζώο ζει;
Αυτός ο άξονας, το παράλληλο σώμα, υπάρχει σαν μουσική, σε μια σειρά από άλλες παράλληλες δράσεις: ο Τίτος γυμνός δέχεται τις μαλάξεις του υποτακτικού του, ο στρατιώτης γρονθοκοπεί τον αέρα, η Βερενίκη φιλάει στο στόμα τη δούλα της και, φεύγοντας, τον στρατιώτη. Μακριά από τα βλέμματα του κόσμου.
Εδώ το γυμνό, το σεξουαλικό ως δραματουργικό παράγωγο της θεμελιακής σύγκρουσης, οργανικό στο έργο, δεν σοκάρει, αντίθετα ελευθερώνει το νου των θεατών και δεσμεύει τους ήρωες στο πεπρωμένο τους, το ελαφραίνει. Αυτή την αλήθεια χρωστάμε πρωτίστως στη ματιά του Θέμελη Γλυνάτση.
Βερενίκη του Ρακίνα
Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου 2015
Μετάφραση: Στρατής Πασχάλης
Σκηνοθεσία: Θέμελης Γλυνάτσης
Σκηνικά: Αδριανός Ζαχαριάς
Κοστούμια: Ελευθερία Αράπογλου
Φωτισμοί: Στέλλα Κάλτσου
Μουσική: Silent Move
Βοηθός σκηνοθέτη: Αναστασία Κότσαλη
Φωτογραφίες: Βασίλης Μακρής
Διανομή
Bérénice: Μαρία Ναυπλιώτου
Titus: Νέστορας Κοψιδάς
Antiochus: Ιερώνυμος Καλετσάνος
Phénice: Αλεξάνδρα Ντεληθέου
Αrsace: Σωτήρης Τσακομίδης
Paulin: Θανάσης Δόβρης
Rutile: Κλήμης Εμπέογλου
Συμμετέχουν η μεσόφωνος Αναστασία Κότσαλη και ο τενόρος Χρήστος Κεχρής
