"Δείτε στο Εθνικό Θέατρο. Χαλάσανε τα παλιά καμαρίνια των ηθοποιών, δεν υπάρχει πια το καμαρίνι της Παξινού. Τα προσφυγικά της Αλεξάνδρας, που στους τοίχους τους είναι τα αποτυπώματα των όλμων από τα Δεκεμβριανά, θέλουν να τα γκρεμίσουν. Αυτός ο τόπος μοιάζει να μισεί τη μνήμη. Είναι σαν να μη θέλουμε να έχουμε σχέση με το παρελθόν μας" λέει ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος. Ο ίδιος, βέβαια, μνήμες επαναφέρει στο προσκήνιο με τον "Κοινό Λόγο" της Έλλης Παπαδημητρίου, που μετά την επιτυχημένη καλοκαιρινή του διαδρομή ανά την Ελλάδα, την Τετάρτη 4 του μηνός παρουσιάζεται στο Ηρώδειο. Δεκαέξι χρόνια μετά την πρώτη παρουσίαση της παράστασης, με την οποία το Θέατρο του Νέου Κόσμου έκανε την πρεμιέρα του στο αθηναϊκό θεατρικό γίγνεσθαι, ο γνωστός σκηνοθέτης έσκυψε εκ νέου στις αφηγήσεις που κατέγραψε η Έλλη Παπαδημητρίου. Καθώς οι γυναικείες μαρτυρίες επανακωδικοποιούνται θεατρικά, φωτίζοντας διαφορετικά την Ιστορία, το ταραχώδες παρελθόν του τόπου μας μέσα από λαϊκές αφηγήσεις, ατομικούς σπαραγμούς και συλλογικές μνήμες αναδεικνύει το δραματικό παρόν. "Εκείνη η παράσταση έδωσε το στίγμα του θεάτρου μας. Τώρα τα κείμενα αυτά, σπουδαία έτσι κι αλλιώς κι ανθεκτικότατα, έχουν πολλά να πουν και στη σημερινή εποχή, με τα καινούργια πάθη μας" λέει.

Την ώρα που η Λυδία Κονιόρδου, η Ελένη Κοκκίδου, η Μαρία Κατσανδρή, η Ελένη Ουζουνίδου, η Τάνια Παλαιολόγου ετοιμάζονται, από τη σκηνή του Ηρωδείου πλέον, να αφηγηθούν τα πάθη των γυναικών που η ζωή τους σημαδεύτηκε από τα επώδυνα γεγονότα της ελληνικής Ιστορίας του 20ού αιώνα, τη Μικρασιατική καταστροφή, την Κατοχή, τον Εμφύλιο, ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος μας μιλά για την Έλλη Παπαδημητρίου, για την τέχνη του θεάτρου, για όσα συμβαίνουν γύρω μας και για όσα η Αριστερά μπορεί να μας εμπνεύσει.

Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη

* Πώς θυμάστε την Έλλη Παπαδημητρίου;

Την ξαναθυμήθηκα τώρα, μετακομίζοντας. Καθώς έφτιαχνα το αρχείο μου, όπου έχω πάρα πολλά γράμματά της, ένα την εβδομάδα, από την εποχή που ήμουνα στρατιώτης, κι επειδή ήταν δύσκολα χρόνια μετά τη χούντα κι εγώ πολύ νέος, αγριεμένος και θυμωμένος με όσα γίνονταν γύρω μου και κλεισμένος σε ένα στρατόπεδο όπου, ενώ είχε τελειώσει η χούντα, όλο το περιβάλλον εκεί ήταν βαθιά χούντα, ο λόγος της με παρηγορούσε και με συμμάζευε ταυτόχρονα. Ήταν πολύ αυστηρή και πολύ τρυφερή συνάμα. Αγαπούσε πάρα πολύ τους ανθρώπους κι αυτό τον τόπο. Η αγάπη, αυτή η λέξη που τόσο την αποφεύγουμε σήμερα, ήταν τρόπος ζωής για εκείνη και γι' αυτό τον λόγο ο τρόπος που ερχόταν σε επαφή με τους ανθρώπους, η αγάπη και η εμπιστοσύνη που πρόσφερε, κάνανε τους άλλους να ανοίγουνε τόσο πολύ την καρδιά τους μαζί με τις ζωές τους και τα σπίτια τους, έτσι ώστε αυτά που διαβάζουμε στον "Κοινό λόγο", που είναι αφηγήσεις απλών ανθρώπων, να αγγίζουν, εκτός από την καρδιά μας, και την υψηλή λογοτεχνία.

* Τι ενώνει τις αφηγήσεις του "Κοινού λόγου" με τη σημερινή Ελλάδα;

Πολλά πράγματα. Το κυριότερο για μένα είναι η αξιοπρέπεια με την οποία αυτές οι γυναίκες, τις αφηγήσεις των οποίων επιλέξαμε για την παράσταση, επιδιώκοντας να αναδείξουμε τη γυναικεία οπτική, ζήσανε τα μεγάλα βάσανα της εποχής τους. Τους πολέμους, τους θανάτους, την προσφυγιά. Να η προσφυγιά πώς έρχεται πάλι στην εποχή μας. Ενώ οι γονείς μας, οι παππούδες μας ζήσαν στο πετσί τους τι σημαίνει να είσαι πρόσφυγας και μετανάστης, εμείς σήμερα, σε μεγάλο ποσοστό, αντιμετωπίζουμε με εχθρότητα τον ξένο. Το ίδιο γινόταν όμως και το '22 με τους Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ελλάδα. Επίσης μεγάλο ποσοστό τούς αντιμετώπισε εχθρικά, αν και ήταν Έλληνες και είχαν την ίδια θρησκεία. Φαντάσου τον ξένο σήμερα. Το ίδιο όμως νιώθω και για ένα σοβαρό κομμάτι συμπατριωτών μας που φλερτάρει με τον φασισμό. Εξ ου και η άνοδος της Χρυσής Αυγής. Ούτε αυτό είναι καινούργιο φαινόμενο. Απλώς ξεθάρρεψαν τα ποντίκια και βγήκαν από τις τρύπες τους.

* Το θέατρο λοιπόν έρχεται να λειτουργήσει ως ξυπνητήρι συνειδήσεων;

Να θέτει ερωτήματα για τη συμπεριφορά μας, για τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τις σχέσεις μας, για τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε γενικότερα τη ζωή. Αυτό μπορείς να το κάνεις είτε με κλασικά έργα είτε με σύγχρονα είτε και με άλλου είδους κείμενα, όπως για παράδειγμα οι αφηγήσεις του "Κοινού λόγου".

* Η θεατρική λειτουργία, η τέχνη, επαναφέρει σήμερα στο προσκήνιο και με νέες μορφές τα μεγάλα ερωτήματα του ανθρώπου;

Αν θέλουμε να λέμε ότι το θέατρο είναι ο καθρέφτης μιας κοινωνίας, το μούδιασμα που παρατηρούμε στον κόσμο και σε μας τους ίδιους με όλα αυτά που μας συμβαίνουν δεν είναι δυνατό να μην αντανακλάται στο θέατρο, στην τέχνη γενικότερα. Νομίζω ότι είναι μια πολύ καλή εποχή να ξαναδούμε τι έργα κάνουμε, σε ποιες συνθήκες και σχέσεις με τους συνεργάτες τα κάνουμε, να ανακαλύψουμε και στο θέατρο την έννοια της συλλογικότητας και της αλληλεγγύης, που έτσι κι αλλιώς πάνε μαζί, και να ξαναβάλουμε στο τραπέζι των επιλογών μας, ως δημιουργοί, ως καλλιτέχνες και ως θεατές την κοινωνική διάσταση της τέχνης μας. Νιώθω ότι κάνουμε θέατρο από κεκτημένη ταχύτητα, είτε επειδή έχουμε ένα χώρο είτε δουλεύοντας το ένα έργο μετά το άλλο.

* Επαναπροσδιορισμός και στη λειτουργία του θεατρικού χώρου; Προς ποια κατεύθυνση;

Εδώ μπαίνουν δύο θέματα πολύ σοβαρά. Το ένα είναι να μην επαναπαύεσαι σαν σκηνοθέτης στα δικά σου κεκτημένα και να μην ξεχνάς ότι το κείμενο είναι η αφορμή για να κάνεις μια παράσταση, να προσπαθείς δηλαδή να μπεις βαθύτερα στο κείμενο και όχι να το φέρεις στα μέτρα σου. Βεβαίως, δεν παραγνωρίζουμε ότι ο σκηνοθέτης δεν μπορεί να είναι απόλυτα πιστός στο κείμενο, πάντα υπάρχει η προσωπική του ανάγνωση και αυτό που παραδίδει ως παράσταση είναι η δική του οπτική. Όμως κάθε κείμενο είναι διαφορετικό. Από την άλλη, υπάρχει η καλλιτεχνική διαχείριση ενός χώρου, η οποία δεν εξαντλείται στα ντουβάρια και τις αίθουσές του, αλλά επεκτείνεται στην καλλιτεχνική συνύπαρξη με άλλους ανθρώπους και ομάδες. Σήμερα είναι πολύ πιο έντονη η ανάγκη να ξαναδώ μαζί με τους φίλους που συνυπάρχουμε με ποιους τρόπους μπορούμε να κατακτούμε την έννοια της συλλογικότητας. Δεν μ' ενδιαφέρει να μετατραπώ σε ένα καλό ή κακό αφεντικό, επειδή διευθύνω το Θέατρο του Νέου Κόσμου. Μια τέτοια επανεξέταση ξεκίνησε πέρσι, όπου πια το θέατρο του Νέου Κόσμου δεν κάνει πέντε ή έξι παραγωγές όπως στο παρελθόν, αλλά ο καθένας αναλαμβάνει τη δική του παραγωγή και όλοι μαζί λειτουργούμε ως συμπαραγωγοί, αναλαμβάνοντας ευθύνες από τα οικονομικά μέχρι τα οργανωτικά. Αυτό αποδείχτηκε πιο υγιές. Δεν μ' ενδιαφέρει το Θέατρο του Νέου Κόσμου να μετατραπεί σε θέατρο του ενός, αλλά να συνεχίσει ως μία κυψέλη με διαφορετικές ομάδες, διαφορετικές αντιλήψεις, με μεγάλο χώρο για νέους δημιουργούς.

* Θεωρείτε ότι οι επιχορηγήσεις και ο τρόπος που δίνονταν τις προηγούμενες δεκαετίες λειτούργησαν ανασταλτικά;

Δεν θα συμφωνήσω με τον Άδωνι και το ποταπό "Να απολυθείτε για να καταλάβετε τι εστί βερίκοκο". Δεν είμαι κατά της κρατικής επιχορήγησης γιατί, εάν επιδιώκεις να υπάρχει έρευνα, ποιότητα, καλλιτεχνική ανανέωση και εμπιστοσύνη στους νέους καλλιτέχνες, δεν μπορείς να αλληθωρίζεις διαρκώς προς το ταμείο. Από την άλλη, ένα κράτος οφείλει να στηρίζει την Παιδεία, την Υγεία, τον Πολιτισμό. Σ' αυτό δεν ισχύει "τρεις το λάδι, τρεις το ξίδι". Βεβαίως, αυτά δεν είναι άμεσα ανταποδοτικά, αλλά η Παιδεία και ο Πολιτισμός θα μας βοηθήσουν να αντιμετωπίσουμε τον φασισμό, τον ρατσισμό, τις σχέσεις μας ως πολίτες, τη σχέση μας με τη φύση, με το κράτος και με όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω μας, για τα οποία κατά κανόνα μας επιθυμούν αδιάφορους.

* Όταν κλείνουν σχολεία, νοσοκομεία, θέατρα, το παιχνίδι πώς παίζεται;

Τώρα αρχίζει το παιχνίδι, αρκεί να το πάρουμε στα χέρια μας και να συγκρουστούμε γι' αυτό. Δεν είναι εποχή για να είμαστε καλά παιδιά και να κοιτάμε ο καθένας την πάρτη του, ούτε να περιμένουμε κάποιοι άλλοι να κάνουν την ανατροπή κι εμείς να τους καμαρώνουμε από τον καναπέ, απέναντι από την τηλεόραση, και στα δύσκολα να μην είμαστε σύμμαχοι. Η εποχή που δημιουργούσαμε "εργατοπατέρες" για να κάνουν όλη τη δουλειά και με τη σειρά τους αυτοί να γίνονται παράγοντες και τα μέλη να το αποδέχονται και να μη συμμετέχουν, έχει περάσει. Αυτή η λογική πρέπει να ανατραπεί και είναι χρέος της Αριστεράς να την ανατρέψει. Στον ΣΥΡΙΖΑ συζητιέται πολύ αυτό και συζητιέται δημοσίως. Πρώτος βγάζει αυτή την αγωνία ο Τσίπρας. Και είναι πραγματική αγωνία και για μένα αυτή η συζήτηση, γι' αυτό θέλω να βρεθεί η Αριστερά στην κυβέρνηση, έχοντας στο πλευρό της ένα μεγάλο μέρος του λαού που συμμετέχει και δεν είναι απλά ψηφοφόρος - τηλεθεατής. Εδώ είναι το μεγάλο στοίχημα της εποχής μας για την Ελλάδα.

* Οι καλλιτέχνες, οι δημιουργοί πώς συμμετέχουν σ' αυτή τη συζήτηση;

Μπορώ να μιλήσω μόνο για το θέατρο. Με τις καλλιτεχνικές μας επιλογές, με τον δημόσιο λόγο μας, με το να εκφράζουμε δημόσιο λόγο.

* Γίνεται αυτό σήμερα;

Σε μεμονωμένες περιπτώσεις. Δεν είναι κίνημα.

* Γιατί;

Είναι όλη η κοινωνία μουδιασμένη ή, αν θέλετε, ένα πολύ μεγάλο μέρος της. Οι καλλιτέχνες είναι κομμάτι της, δεν μπορούν να λειτουργήσουν ανεξάρτητα από αυτή. Πρωτοπόρα ναι, ανεξάρτητα όχι. Εδώ κατά τη γνώμη μου έρχεται ο ρόλος της Αριστεράς σήμερα. Πρέπει να βοηθήσει στο ξεμπλοκάρισμα.

- Πώς γίνεται αυτό πρακτικά;

Στην τέχνη έχει χώρο η Αριστερά, ο πολιτισμός ήταν πάντα ο προνομιακός της χώρος. Στο θέατρο, ας πούμε, ο σκηνοθέτης πρέπει να έχει το ταλέντο, την εξυπνάδα και τη γενναιοδωρία να βάζει όλους τους συντελεστές στο παιχνίδι. Να τους δίνει χώρο ώστε να παίρνουν πρωτοβουλίες, να είναι δίπλα, όχι από πάνω. Είναι ένας πολύ δύσκολος δρόμος, αλλά όχι ανέφικτος. Αυτός είναι ένας δημιουργικός τρόπος για το θέατρο. Γιατί όχι και για την Αριστερά;

Πηγή: Αυγή