Στο άρθρο 65 του ν. 4957/2022 ορίζεται ο τρόπος αξιολόγησης των φοιτητών στα Α.Ε.Ι. με γραπτές ή προφορικές εξετάσεις ή άλλες μεθόδους αξιολόγησης. Εκεί προβλέπεται, μεταξύ άλλων, η δυνατότητα διεξαγωγής των εξετάσεων με τη χρήση ηλεκτρονικών μέσων, όταν συντρέχουν λόγοι ανώτερης βίας ή έκτακτες συνθήκες. Το άρθρο 67 του ίδιου νόμου επιτρέπει, ευρύτερα, την προσφυγή σε μεθόδους σύγχρονης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, όταν λόγοι ανώτερης βίας ή έκτακτες συνθήκες δεν καθιστούν δυνατή τη δια ζώσης διεξαγωγή της εκπαιδευτικής διαδικασίας ή τη χρήση των υποδομών των ιδρυμάτων.
Ερμηνεύοντας τις διατάξεις αυτές, ο Υπουργός Παιδείας εξέδωσε την εγκύκλιο 577/25-1-2024, με αποδέκτη τα Α.Ε.Ι. της χώρας. Σύμφωνα μ’ αυτήν, η διεξαγωγή των εξετάσεων είναι επιτρεπτή και δια ηλεκτρονικών μέσων όπου δεν καθίσταται δυνατή η δια ζώσης διεξαγωγή τους ή η χρήση των υποδομών των ιδρυμάτων. Η Σύγκλητος κάθε ιδρύματος, καταλήγει η εγκύκλιος, «δύναται να λάβει απόφαση», εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις του νόμου, για τη διεξαγωγή εξετάσεων με ηλεκτρονικά μέσα και υπό τον όρο διασφάλισης τόσο των προσωπικών δεδομένων των εξεταζόμενων όσο και του αδιάβλητου της διαδικασίας.
Λίγες μέρες αργότερα, στις 31.1.2024, ο Γενικός Γραμματέας Ανώτατης Εκπαίδευσης εξέδωσε νέα εγκύκλιο, με θέμα «Εφαρμογή εγκυκλίου υπ’ αριθμ. 577/25.01.2024». Σ’ αυτήν, αφού διατυπώνεται η καινοφανής άποψη ότι «[η] έκδοση εγκυκλίων, κατευθυντήριων γραμμών και οδηγιών από διοικητικές αρχές στο πλαίσιο άσκησης διοικητικής εποπτείας, προς τα εποπτευόμενα νομικά τους πρόσωπα, έχει ως συνέπεια τα τελευταία να οφείλουν να προβούν στην εκπλήρωση της απαιτούμενης ενέργειας ή στην έκδοση της εκτελεστής πράξης σύμφωνα με το περιεχόμενο αυτών», η δυνατότητα της αρχικής υπουργικής εγκυκλίου γίνεται αίφνης υποχρέωση. Με το σκεπτικό ότι η αποστολή στα Α.Ε.Ι. της αρχικής υπουργικής εγκυκλίου «δημιουργεί δεσμία αρμοδιότητα των οργάνων των Α.Ε.Ι. ως προς την άσκηση των καθηκόντων και αρμοδιοτήτων τους». Ως εκ τούτου, καταλήγει η νεότερη εγκύκλιος, «η δεσµία αρµοδιότητα της Συγκλήτου των Α.Ε.Ι. ανάγεται … στην υποχρέωσή της να συµµορφώνεται προς τις κατευθυντήριες γραµµές και οδηγίες που δίνονται από την εποπτεύουσα αρχή της».
Με άλλα λόγια, αυτό που λέει η –πρωτοφανής τόσο σε περιεχόμενο όσο και σε ύφος, συμπληρωματική ή διευκρινιστική της υπουργικής– εγκύκλιος του Γενικού Γραμματέα είναι πως «οδηγίες» που αποστέλλονται από την εποπτεύουσα αρχή στα εποπτευόμενα νομικά πρόσωπα συνιστούν κατ’ ουσίαν και κατ’ αποτέλεσμα εντολές, στις οποίες τα τελευταία οφείλουν να συμμορφωθούν. Όμως ακόμα και πρωτοετής της Νομικής (κυριολεκτικά, καθώς πρόκειται για ύλη του β΄ εξαμήνου) γνωρίζει πως, σε αντίθεση προς την ιεραρχική σχέση, η σχέση εποπτείας επιτρέπει στην εποπτεύουσα αρχή αποκλειστικά και μόνον έλεγχο νομιμότητας, ενώ σε καμία περίπτωση δεν γεννά υποχρέωση συμμόρφωσης του εποπτευόμενου νομικού προσώπου σε «οδηγίες» ή εντολές.
Αν αυτό ισχύει γενικά για κάθε είδους σχέσεις εποπτείας, ισχύει κατά μείζονα λόγο και σε υπερθετικό βαθμό για την εποπτεία που ασκεί το κράτος στα Α.Ε.Ι., τα οποία οργανώνονται κατ’ επιταγή του άρθρου 16 παρ. 5 του Συντάγματος ως νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου «με πλήρη αυτοδιοίκηση». Ο όρος αυτός δεν απαντάται ούτε στο Σύνταγμα ούτε στην κοινή νομοθεσία για κανέναν άλλον οργανισμό. Ούτε καν για τους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης, που επίσης κατοχυρώνονται συνταγματικά στο άρθρο 102 του Συντάγματος, σύμφωνα με την παρ. 4 του οποίου το κράτος ασκεί επ’ αυτών εποπτεία που συνίσταται αποκλειστικά σε έλεγχο νομιμότητας και δεν επιτρέπεται να εμποδίζει την πρωτοβουλία και την ελεύθερη δράση τους.
Όσο εξωφρενική και ατυχής και αν είναι, η δημόσια και επίσημη δήλωση του Υπουργείου Παιδείας πως τα Α.Ε.Ι. υποχρεούνται να συμμορφώνονται σε «οδηγίες» και εντολές μάς γυρνά στις αλήστου μνήμης εποχές –που θεωρούσαμε πως είχαμε αφήσει πίσω μας– που στα πανεπιστήμια τοποθετούνταν κυβερνητικός επίτροπος. Τα όργανα διοίκησης των Α.Ε.Ι., με πρώτες τις Συγκλήτους, ως εγγυητές της πανεπιστημιακής αυτοδιοίκησης, οφείλουν όχι απλώς να αρνηθούν να συμμορφωθούν, αλλά να καταγγείλουν και να ζητήσουν την απόσυρση μιας εγκυκλίου που συνιστά πρωτοφανές μνημείο αυταρχισμού.
