«Τα λέμε στους δρόμους, θα ταρακουνήσουμε τη γη». Μέσα στην υγρασία μιας Αργεντινής πνιγμένης στη ζέστη, οργανώνονται, συγκεντρώνονται. Είναι έτοιμες. Την Τετάρτη 8 Μαρτίου, κατεβαίνουν σε απεργία, καταλαμβάνοντας τους δρόμους και τις πλατείες της χώρας για να κάνουν τη φωνή τους να ακουστεί. Σε όλο τον κόσμο οι γυναίκες παρελαύνουν για τα δικαιώματά τους. Αλλά στην Αργεντινή υπάρχει μια πνοή, μια μοναδική ενέργεια στο διεθνιστικό αυτό φεμινιστικό κίνημα, που ξεσηκώθηκε εδώ και δύο χρόνια και έκτοτε δεν έχει σταματήσει να μεγαλώνει.
Αρχές του 2015, ένα κύμα γυναικοκτονιών –δολοφονίες γυναικών επειδή ήταν γυναίκες– σάρωσε τη χώρα. Η Τσιάρα, η Άνχελες, η Λόλα, η Μελίνα, η Γουάντα και πολλές άλλες βρέθηκαν νεκρές, να έχουν υποστεί βασανισμό και βιασμούς. Σκεπασμένα με σακούλες σκουπιδιών, τα σώματά τους εγκαταλείφθηκαν σε κενά οικόπεδα ή στην άκρη του δρόμου.
«Ας γεννήσει η οργή μας ένα κίνημα»
«Έπρεπε να αντιδράσουμε δυναμικά απέναντι σε αυτή τη φρίκη, που ενισχυόταν από την τάση των μέσων ενημέρωσης να αναζητούν στη ζωή των θυμάτων τους λόγους για τους οποίους έχασαν τη ζωή τους», διηγείται η Μάρτα Ντιγιόν. Ακτιβίστρια και δημοσιογράφος, ιδρύτρια του εβδομαδιαίου ένθετου Las 12, της καθημερινής αριστερής εφημερίδας Pagina 12. «Το μήνυμα που απηύθυναν στην κοινωνία αυτά τα σώματα που πετάχτηκαν έτσι, σαν τα σκουπίδια, ήταν πάρα πολύ ισχυρό, επιτελεστικό Έπρεπε να απαντηθεί, όχι με το πένθος και τη θυματοποίηση, αλλά με την εξέγερση. Με το μήνυμα ότι από την οργή μας γεννιέται ένα κίνημα».
Η Μάρτα και μια ομάδα άλλων γυναικών, αρχικά δημοσιογράφοι και διανοούμενες, δημιούργησαν τη συλλογικότητα Ni una menos (Ούτε μία λιγότερη), όνομα εμπνευσμένο από ένα ποίημα της μεξικανικής ποιήτριας Σουζάνα Τσάβες, που δολοφονήθηκε στη Σιουδάδ Χουάρες: «Ni una Mujer menos, ni una victima más» (ούτε μια γυναίκα λιγότερη, ούτε ένα θύμα ακόμα).
Καλούν σε μια μεγάλη πορεία: «Η ιδέα ήταν να απαιτήσουμε από την κυβέρνηση δημόσιες πολιτικές και από την κοινωνία την ευαισθητοποίηση απέναντι στη συστημική διάσταση αυτής της βίας», λέει η Μάρτα Ντιγιόν. Το κάλεσμα έγινε viral στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και την 3η Ιουνίου 2015, 300.000 Αργεντίνες/οί φώναζαν με μια φωνή: Ni una Menos. Αυτό το σύνθημα έγινε έκτοτε συνώνυμο ενός νέου κύματος φεμινισμού στη χώρα και σε όλη τη Λατινική Αμερική.
«Ένας φεμινισμός λαϊκός, ενστικτώδης»
«Αυτή η πρώτη πορεία δημιούργησε ένα βαθύ σοκ. Για αρκετές μέρες μετά, δεν μπορούσαμε να κουβεντιάσουμε για τίποτε άλλο. Αισθανθήκαμε ότι αυτό που είχε ξεκινήσει ήταν μεγάλο και ισχυρό. Πολλές γυναίκες που δεν ήταν πολιτικοποιημένες, που δεν αυτοπροσδιορίζονταν ως φεμινίστριες άρχισαν να θέτουν ερωτήματα, να οργανώνονται. Είναι ένας φεμινισμός λαϊκός, ενστικτώδης, μια πράξη».
Πολλές νέες γυναίκες έχουν αγκαλιάσει αυτόν τον σκοπό με ορμητικότητα. Μπροστά σε ένα κινηματογράφο στο κέντρο του Μπουένος Άιρες, μια ομάδα εφήβων κοριτσιών στις διακοπές συζητά έντονα. Η Χουλιέτα, 17 χρονών, θυμάται εκείνη την 3η του Ιούνη: «Κάνοντας μια καλλιτεχνική περφόρμανς, Ως μια καλλιτεχνική παράσταση, ήμασταν ξαπλωμένες στην άσφαλτο πάνω μέσα σε περιγράμματα σωμάτων, όπως αυτά που είχε σχεδιάσει η αστυνομία γύρω από τα πτώματα. Ήταν τόσο έντονη εκείνη η εμπειρία. Και τότε μια φίλη μού έδωσε το χέρι της για να σηκωθώ, όντας ολοζώντανη, και σκεφτόμουν εκείνες που δεν είχαν αυτήν την τύχη».
Η φίλη της, η Μαρία προσθέτει: «Η συνειδητοποίηση σε σχέση με τον φεμινισμό είναι σαν το κόκκινο χάπι στο Matrix. Βλέπεις τον κόσμο μέσα από ένα διαφορετικό πρίσμα, και δεν είναι πλέον δυνατόν να γυρίσεις πίσω, να συνεχίσεις όπως παλιά». Αυτή η νέα γενιά βγαίνει στον δρόμο αυθόρμητα, και στη συνέχεια αναζητά με δίψα μια παιδεία και ένα πλαίσιο θεωρητικό γύρω από τον φεμινισμό». Ανταλλάσσουν βιβλία, με πρώτο τη Θεωρία του King Kong της Βιρζινί Ντεσπάντ [Virginie Despentes], όπως μοιραζόμαστε μια μαρτυρία.
Η νέα γενιά επαναπροσδιορίζει τους όρους της μαχητικότητας. «Αυτή η επισημότητα, δεν με αντιπροσωπεύει», λέει η ευθυμογράφος φεμινίστρια Μαλένα Πιτσότ, τη γνώμη της οποίας συμμερίζονται πολλές άλλες νέες γυναίκες. «Όμως, μέσα από την ειρωνεία, το παράλογο μπορούμε να περάσουμε ένα μήνυμα πολύ ισχυρό. Πρέπει να είμαστε συνέχεια και παντού ορατές, να κάνουμε θόρυβο, να συγκεντρωνόμαστε οργανωμένα. Διαφορετικά, για μια μόνη φεμινίστρια, ο κόσμος είναι ένας εχθρικός τόπος».
Ακολούθησαν κι άλλες πορείες, η κάθε μία πιο ενωτική από την προηγούμενη.
Η ανασύνταξη των διεκδικήσεων
Η φιλελεύθερη κυβέρνηση του Μαουρίτσιο Μάκρι απάντησε με τη δημιουργία μιας τηλεφωνικής γραμμής καταγγελιών και ανακοινώνοντας ένα συνολικό σχέδιο κατά της βίας, ατελές και ανεπαρκώς χρηματοδοτημένο, σύμφωνα με τις οργανώσεις. Στο ευρύτερο πλαίσιο της λιτότητας και συρρίκνωσης του κράτους, και μπροστά στο λήθαργο των συνδικάτων, οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν σήμερα το κυριότερο κοινωνικό κίνημα στην Αργεντινή. «Η CGT παίρνει το τσάι της, εμείς παίρνουμε την πόλη», έγραψε η Λουτσιάνα Πέκερ.
Το φάσμα των διεκδικήσεων έχει διευρυνθεί. Οι Αργεντίνες ανοίγουν δυναμικά όλα τα μέτωπα, με μια ενέργεια ορισμένες φορές χαοτική: αγώνας ενάντια στις γυναικοκτονίες φυσικά, αλλά και για περισσότερα δικαιώματα στην εργασία και στην πολιτική αντιπροσώπευση, ενάντια στην παρενόχληση στον δρόμο, υπέρ του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης του σώματος, διεκδίκηση της νομιμοποίησης του τόπλες στις παραλίες και φυσικά της έκτρωσης. Αυτή η τελευταία παραμένει ποινικοποιημένη στη χώρα και τιμωρείται με φυλάκιση, παρά το γεγονός ότι υπάρχουν προβλέψεις για ειδικές περιπτώσεις.
Παράξενο για μια χώρα όπως η Αργεντινή που νομιμοποίησε τον γάμο για όλους και την υιοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια, χωρίς να υπάρξουν σχεδόν καθόλου αντιδράσεις, που πέρασε τον πιο προοδευτικό νόμο στον κόσμο για τη διαδικασία αλλαγής φύλου, να αρνείται στις γυναίκες το δικαίωμα στην έκτρωση όταν εκείνες το επιλέγουν. Ο ρόλος της Εκκλησίας, που ασκεί έναν πολύ ισχυρό κοινωνικό και πολιτικό έλεγχο, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο σε αυτό το γεγονός. Και η εκλογή ενός αργεντινού Πάπα δεν συμβάλλει στην αλλαγή της κατάστασης.
«Μια πρωτοβουλία μοναδική στον κόσμο»
«Όλες αυτές οι διεκδικήσεις που μοιάζουν αποσπασματικές, στην πραγματικότητα συνδέονται, από τις πιο σημαντικές έως αυτές που φαινομενικά μοιάζουν δευτερεύουσες. Δεν γίνεται να τις βάλουμε σε μια πυραμίδα, να τις ιεραρχήσουμε. Ο φεμινισμός μάς ωθεί να σκεφτόμαστε με έναν τρόπο σφαιρικό, να κατανοήσουμε πως η πλοκή των φαλλοκρατικών κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών αφηγήσεων μπορεί να οδηγήσει στο να καταστήσει διανοητό για έναν άντρα να σκοτώσει μια γυναίκα επειδή του έχει επιτραπεί να θεωρεί ότι το σώμα της του ανήκει».
Ωστόσο, ο φεμινισμός στην Αργεντινή δεν ξεκίνησε με τις Ni una menos, έχει μακρά ιστορία. Βασίζεται σε έναν ιστορικό αγώνα που κατέστησε εφικτά πολλά βήματα για τις γυναίκες.
«Αυτό το κίνημα δεν φύτρωσε από μόνο του!», λέει περιπαικτικά η Λουτσιάνα Πέκερ, συγγραφέας μεταξύ άλλων του βιβλίου Η Επανάσταση των Γυναικών, που κυκλοφόρησε αυτόν τον μήνα. Και προσθέτει, «το 1991, ο νόμος για ποσόστωση 30% επέτρεψε την είσοδο των γυναικών στο Κογκρέσο και τώρα η ποσόστωση πρόκειται να αυξηθεί στο 50%. Παρά το γεγονός ότι το να είσαι γυναίκα δεν εγγυάται απαραίτητα ότι έχεις μια οπτική πάνω στα ζητήματα του φύλου, η ποσόστωση είναι μια σημαντική παράμετρος.
Επίσης, εδώ και 31 χρόνια υπάρχει η Εθνική Συνέλευση Γυναικών που λαμβάνει χώρα κάθε χρόνο σε μια διαφορετική επαρχία και λειτουργεί με τρόπο συμμετοχικό, οριζόντιο και μαζικό. Μια πρωτοβουλία μοναδική στον κόσμο. Για ένα Σαββατοκύριακο δεκάδες χιλιάδες γυναίκες από όλες τις γωνιές της Αργεντινής και από όλες τις κοινωνικές τάξεις συναντιούνται σε εργαστήρια για ανταλλάξουν απόψεις πάνω σε οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα που τις απασχολούν. Στο Ροσάριο, στα κεντρικά της χώρας, στην τελευταία συνέλευση μαζεύτηκαν 100.000 γυναίκες».
«Στα μέσα του ποταμού»
«Ιστορικά, στην Αργεντινή είναι πάντα οι γυναίκες εκείνες που βγήκαν στους δρόμους για να αντισταθούν», προσθέτει η Μάρτα Ντιγιόν. «Οι Μητέρες της Πλατείας Μαΐου –που διαδήλωναν κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας του 1976-1983 για τις «εξαφανίσεις» των παιδιών τους είναι ένα πρότυπο με την έννοια ότι έχουν μετασχηματίσει έναν προσωπικό δεσμό, το να ξαναβρούν τα παιδιά τους, σε πολιτικό αγώνα». Η ίδια είναι επίσης παιδί εξαφανισμένων και ακολουθεί μια διαφορετική αλλά παράλληλη γραμμή: «Οι πορείες των Ni una Menos θυμίζoυν αυτές της 24ης Μαρτίου, της επετείου του πραξικοπήματος. Θυμόμαστε ένα τραγικό συμβάν που προκάλεσε τεράστια θλίψη για τη χώρα μας. Την ίδια στιγμή, καταλαμβάνοντας τον δημόσιο χώρο υπάρχει μια ζωτική ενέργεια, εορταστική, για τις μελλοντικές γενιές», λέει χαμογελώντας πλατιά και τα μάτια της λάμπουν, «όλο αυτό με συγκινεί πολύ. Είναι μια υπέροχη στιγμή στη διαδρομή του φεμινισμού». Η Λουτιάνα Πέκερ επιβεβαιώνει, «Οι Νi una menos έχουν αναζωογονήσει το κίνημα. Σήμερα, τα κορίτσια έχουν βρει έναν τρόπο να απολαμβάνουν τον φεμινισμό, να βρίσκουν στον αγώνα τη χαρά. Είμαι πεπεισμένη ότι αυτές που έρχονται θα τα καταφέρουν καλύτερα από εμάς».
Όμως, αυτό το προοδευτικό κύμα συνοσδεύτηκε από ένα κίνημα βίαιης αντίδρασης, από μια αύξηση των γυναικοκτονιών (μία κάθε 30 ώρες για το 2016, και μία κάθε 18 ώρες για τις αρχές του 2017) και από την ένταση της σκληρότητάς τους. Τους τελευταίους μήνες, πολλά κορίτσια βιάστηκαν και οδηγήθηκαν σε θάνατο, μια άγνωστη μέθοδος στο παρελθόν. «Οι επιτιθέμενοι αντιδρούν σε αυτό που θεωρούν ως απώλεια των προνομίων τους», αναλύει η Μάρτα Ντιγιόν, «μια απαράδεκτη ανυπακοή των γυναικών που πρέπει να τιμωρηθεί. Η φρικαλεότητα ως τρόπος πειθάρχησης».
Από τους 322 φόνους γυναικών που έχουν καταγραφεί το 2016, το 87% διαπράχθηκε από άνδρες στο περιβάλλον των γυναικών και το 17% των θυμάτων είχαν ήδη υποβάλει καταγγελία κατά του θύτη.
«Είμαστε στο μέσο του ποταμού, είναι ένα πολύ επικίνδυνο σημείο», αναλύει η Λουτσιάνα Πέκερ, «Εάν προτείνουμε στα θύματα βίας να καταγγείλουν θύτη τους μέσω ενός αριθμού καταγγελιών, τότε πρέπει να προστατεύονται δύο φορές περισσότερο μέσα από πραγματικές κρατικές πολιτικές, αλλιώς τις θέτουμε σε μεγαλύτερο κίνδυνο. Πριν, ξυλοκοπήθηκαν, αλλά μετά από μια καταγγελία, ο επιτιθέμενος θα θέλει να τις σκοτώσει. Για αυτό το φεμινιστικό κίνημα δεν έχει την πολυτέλεια να είναι υπομονετικό. Πρέπει να προχωρήσουμε δυναμικά και γρήγορα». Αυτό είναι αυτό που έκαναν οι Αργεντίνες την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας. Συνέδεσαν την επαναστατική ζωτική τους κραυγή με αυτή του διεθνούς φεμινισμού.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στη Libération, στις 8 Μαρτίου 2017.
Για τη συγγραφέα
Η Mathilde Guillaume είναι ανταποκρίτρια της Libération στην Αργεντινή.
