Το μόνο σίγουρο είναι ότι κανείς δεν μπορεί να προεξοφλήσει τίποτε. Άλλωστε, όπως έδειξε -και- η εκλογή του ηγέτη των Εργατικών Τζέρεμι Κόρμπιν, οτιδήποτε μπορεί να συμβεί στη σύγχρονη βρετανική πολιτική. Ένας πρόσθετος λόγος είναι ότι οι Βρετανοί είναι πλέον απρόβλεπτοι, καθώς σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού έχει βαρεθεί με την πολιτική ελίτ και ένα δημοψήφισμα χρησιμεύει ως τέλεια ευκαιρία να τιμωρήσει την κυβερνώσα τάξη. Αυτό επιβεβαιώνουν και τα δημοσκοπικά ευρήματα.
Όλες οι τελευταίες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η μάχη μεταξύ των υποστηρικτών και των αντιπάλων της Ευρώπης θα κριθεί στο νήμα. Τις τελευταίες ημέρες, ωστόσο, δημοσιοποιήθηκαν και σφυγμομετρήσεις που δίνουν οριακό προβάδισμα στους υπέρμαχους του Brexit. Ένα είναι σίγουρο στο τέλος οι ίδιοι οι Βρετανοί -και όχι οι πολιτικοί- θα είναι αυτοί που θα αποφασίσουν. Η επιλογή τους θα έχει βαθιές συνέπειες για το μέλλον του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ευρώπης. Αν ο βρετανικός λαός καταθέσει αγωγή διαζυγίου στις 23 Ιουνίου, τότε οι υποστηρικτές πιστεύουν ότι αυτό θα αποσταθεροποιήσει την Ευρωπαϊκή Ένωση, που ήδη μαστίζεται από πολλαπλές κρίσεις. Θα δημιουργήσει χάος στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές και, στην περίπτωση του Brexit, οι εκκρεμότητες που θα προκύψουν θα θέσουν την παγκόσμια οικονομία σε κλίμα ανασφάλειας, αναμονής και επιφυλακτικότητας. Άλλωστε, είναι τόσα τα ανοιχτά θέματα που συνδέονται με τις οικονομικές σχέσεις της Βρετανίας με την Ε.Ε., όπως και της Βρετανίας με τρίτες χώρες, που θα πρέπει να διευθετηθούν και να διεκπεραιωθούν, που θα απαιτηθούν σκληρές διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο πλευρών και κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει εκ των προτέρων ούτε πώς θα καταλήξουν ούτε τι θα γίνει στο ενδιάμεσο. Και φυσικά, κανείς δεν μπορεί να αγνοήσει τον ρόλο του Λονδίνου ως παγκόσμιο χρηματοοικονομικό κέντρο όχι μόνο της Ευρώπης, αλλά και του κόσμου ολόκληρου. Η εμπειρία έχει δείξει ότι ένα απλό φτέρνισμα του χρηματοπιστωτικού τομέα μπορεί να προκαλέσει πνευμονία στην παγκόσμια οικονομία. Κοντολογίς, υπάρχουν τόσες πολλές διευθετήσεις που θα πρέπει να γίνουν, ώστε αυτό από μόνο του προκαλεί πανικό.
Αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι η Ευρώπη, για πρώτη φορά από το 1945, επιστρέφει σε ένα περιβάλλον στο οποίο η Μάγχη τη χωρίζει στα δύο. Κανείς δεν μπορεί να προεξοφλήσει από τώρα ότι οι μελλοντικές γερμανικές ηγεσίες θα αντιληφθούν τον ρόλο της Βρετανίας στα ευρωπαϊκά πράγματα και πως οι Βρετανοί συνάδελφοί τους θα αντιλαμβάνονται τον ρόλο του νησιού στην Ευρώπη. Τα διδάγματα της Ιστορίας είναι πολύ σαφή για το τι μπορεί να συμβεί αν η μία πλευρά θεωρήσει ότι πλήττεται από τις επιλογές της άλλης.
Το δίχως άλλο, αυτή η προσέγγιση έχει μακροπρόθεσμο ορίζοντα, σε αντίθεση με τις άμεσες επιπτώσεις που θα έχει στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή ένα διαζύγιο. Στα επόμενα δύο χρόνια θα υπάρξουν στην Κεντρική Ευρώπη σειρά κρίσιμων εκλογικών αναμετρήσεων. Στη Γαλλία, η Μ. Λεπέν και στη Γερμανία οι λαϊκιστές του AfD θα έχουν γεμίσει το οπλοστάσιό τους με επιχειρήματα κατά της Ε.Ε. Όμως το πιο σημαντικό απ' όλα είναι το μήνυμα που θα σταλεί σε όλη τη χειμαζόμενη από την κρίση Ευρώπη, το οποίο συνοψίζεται σε μια απλή φράση: "Και όμως, υπάρχει ζωή εκτός Ε.Ε.". Άλλωστε, η Βρετανία είναι πολύ ισχυρή για να δεχθεί τις γερμανικές μαχαιριές και πολύ πεισματάρα για να τις ανεχθεί αδιαμαρτύρητα. Έτσι, το μείζον ερώτημα είναι το κατά πόσο η αδιάλλακτη γραμμή του δίδυμου Μέρκελ - Σόιμπλε, που επιβάλλονται αδιάλειπτα στην υπόλοιπη Ευρώπη, θα είναι πλέον αποδεκτή.
Με τους υποστηρικτές του Brexit, όμως, να κερδίζουν συνεχώς έδαφος στις τελευταίες δημοσκοπήσεις, στο Βερολίνο κυριαρχεί, πλέον, σε πολλά υπουργεία κλίμα πανικού. Η γερμανική κυβέρνηση επιθυμεί διακαώς την παραμονή των Βρετανών στην Ε.Ε. Αρχές του μήνα, ο αντικαγκελάριος Γκάμπριελ προειδοποιούσε για τις «δραματικές» οικονομικές και πολιτικές συνέπειες και για τις δύο πλευρές, σε περίπτωση εξόδου της Βρετανίας, ενώ στη συζήτηση παρενέβη και η ίδια η καγκελάριος Μέρκελ, λέγοντας «προσωπικά ελπίζω η Μεγάλη Βρετανία να παραμείνει κομμάτι της Ε.Ε.». Και όπως επισημαίνουν Γερμανοί πολιτικοί: «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μια Ευρωπαϊκή Ένωση χωρίς το Ηνωμένο Βασίλειο δεν θα ήταν μια καλύτερη Ευρωπαϊκή Ένωση. Παραδοσιακά, οι Βρετανοί είναι η κινητήριος δύναμη σε ζητήματα που αφορούν την ενιαία αγορά του ελεύθερου εμπορίου. Διαθέτουν έξοχες διπλωματικές υπηρεσίες και ισχυρές ένοπλες δυνάμεις. Όλα αυτά είναι καλά επιχειρήματα υπέρ της παραμονής του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ε.Ε.». Υπάρχουν και εκείνοι που λένε ότι η Γερμανία θα έχανε έναν από τους σημαντικότερους συμμάχους της στη μάχη υπέρ της οικονομικής και δημοσιονομικής σταθερότητας: «Θα ξεμέναμε πλέον μόνοι μας με τις πολυέξοδες χώρες της Μεσογείου που αγαπούν την αναδιανομή και θα πρέπει να πληρώνουμε γι' αυτές. Αυτός είναι ο μεγάλος φόβος (του Βερολίνου)».
Υπάρχει και μια κρυφή πτυχή. Ιστορικά, η Γερμανία, πριν ξεσπάσουν οι δύο μεγάλοι πόλεμοι, προσπάθησε να προσεταιριστεί τη Μεγάλη Βρετανία προσφέροντας ανταλλάγματα. Και τις δύο φορές οι απόπειρες παρέμειναν απόπειρες, με τις γνωστές εξελίξεις. Τώρα, ύστερα από μακρόχρονη περίοδο γερμανοβρετανικής συμμαχίας, η προοπτική των διαφορετικών δρόμων προκαλεί πανικό στο Βερολίνο. Αυτό που φοβάται η γερμανική κυβέρνηση είναι μια γενικευμένη πολιτική αποσταθεροποίηση.
To Brexit αναπόφευκτα θα θέσει σε κίνηση φυγόκεντρες δυναμικές στην ήπειρο, ενισχύοντας τους εθνικιστές. Μόλις πριν από λίγες εβδομάδες, εμπνευσμένα από το επερχόμενο βρετανικό δημοψήφισμα, 92 από τα 200 μέλη του τσεχικού Κοινοβουλίου ψήφισαν υπέρ της πρότασης -που ηττήθηκε με μικρή διαφορά- να διοργανωθεί δημοψήφισμα για την αποχώρηση της Τσεχικής Δημοκρατίας από την Ε.Ε.
Όλα αυτά αποτελούν επιχειρήματα εκείνων -που δεν είναι λίγοι- οι οποίοι υποστηρίζουν τις θεωρίες γενικευμένης αποσταθεροποίησης τόσο στην ηπειρωτική Ευρώπη όσο και στη Βρετανία. Κανείς δεν αμφισβητεί ότι η έξοδος θα αποσταθεροποιήσει την Ευρωπαϊκή Ένωση, που ήδη μαστίζεται από πολλαπλές κρίσεις, και θα δημιουργήσει χάος στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές. Όσον αφορά τη Βρετανία, ήδη διατυπώνονται φόβοι ότι μια έξοδος, εκτός από τις επιπτώσεις στη βρετανική οικονομία, θα μπορούσε ακόμη και να οδηγήσει στη διάλυση του ίδιου του Ηνωμένου Βασιλείου αν το Εθνικό Κόμμα της Σκωτίας (SNP) τηρήσει την υπόσχεσή του να διεξαγάγει δεύτερο δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Σκωτίας στην περίπτωση που το Ηνωμένο Βασίλειο ψηφίσει να αποχωρήσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Σήμερα, η Ευρώπη βρίσκεται κάτω από μια άνευ προηγουμένου πίεση. Από τα οικονομικά δεινά της Ευρωζώνης, μέσω των πολιτικών εντάσεων που επέφερε η κρίση των προσφύγων, μέχρι τη χρήση της προπαγάνδας και των ενεργειακών δεσμών από τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν για να υπονομεύσει τη φιλελεύθερη δημοκρατία στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, η ήπειρος είναι σε μεγαλύτερο κίνδυνο διολίσθησης στο χάος απ' όσο σε οποιοδήποτε άλλο σημείο στη μεταπολεμική Ιστορία της. Γι' αυτό και, παρά το γεγονός ότι οι ηγέτες της Ε.Ε. αντιλαμβάνονται μερικές φορές το Ηνωμένο Βασίλειο ως έναν ενοχλητικό εταίρο, αναγνωρίζουν ότι το Brexit θα αποτελούσε σημαντικό πλήγμα για το γόητρο και το κύρος της Ε.Ε. και εργάζονται σθεναρά για να το αποφύγουν.
