Η ΚΡΙΣΗ του Covid–19 φέρνει επιτακτικά στο προσκήνιο τον ρόλο των δημόσιων πολιτικών τόσο σε 1η φάση για την κάλυψη άμεσων και κρίσιμων συλλογικών αναγκών στον τομέα της υγείας και της στήριξης επιχειρήσεων και εργαζομένων που πλήττονται, όσο και σε 2η φάση για την υποστήριξη μιας βιώσιμης και κοινωνικά δίκαιης ανάκαμψης της οικονομίας.

Οι αναγκαίες παρεμβάσεις της 1ης και 2ης φάσης οριοθετούν ένα δημόσιο πακέτο στήριξης, το οποίο με οικονομικούς όρους αντιστοιχεί σε διψήφιο ποσοστό του ΑΕΠ. Τις τελευταίες εβδομάδες στον δημόσιο διάλογο προβάλλεται έντονα η άποψη που θεωρεί υπερβολική, έξω από τις χρηματοδοτικές δυνατότητες της χώρας, την υλοποίηση μέτρων άμεσων και αναγκαίων για το σήμερα αλλά και την επόμενη μέρα. Οπως θα δείξουμε στη συνέχεια, κάτι τέτοιο δεν είναι ακριβές, καθώς με τα σημερινά δεδομένα μπορούμε να αξιοποιήσουμε το ΕΣΠΑ κινητοποιώντας πόρους της τάξης του 3,5-4 % του ΑΕΠ το 2020 ώστε να υποστηρίξουμε αποτελεσματικά τις δημόσιες πολιτικές και των δυο αυτών φάσεων.

Ολα αυτά βέβαια έχουν βασική προϋπόθεση έναν ολοκληρωμένο και συστηματικό σχεδιασμό, μια στρατηγική επικεντρωμένη στη βιωσιμότητα της οικονομίας σε μεσο-μακροπρόθεσμο ορίζοντα, με ιεραρχημένες προτεραιότητες, σαφείς στόχους και αξιοποίηση κάθε υφιστάμενου ή δυνητικού εργαλείου. Εχουν δηλαδή ως προϋπόθεση έναν σχεδιασμό στον αντίποδα αποσπασματικών, αναποτελεσματικών και άδικων επιλογών που καλούνται όπως - όπως να απαντήσουν στο τώρα, αλλά αδιαφορούν για τη δίκαιη και διατηρήσιμη ανάκαμψη του αύριο.

Ο ρόλος του ΕΣΠΑ (1η φάση). Αξιοποίηση του πακέτου διευκολύνσεων της Ε.Ε.

Σε επίπεδο Ε.Ε. αποφασίστηκε πρόσφατα ένα πακέτο σημαντικών διευκολύνσεων για τη χρήση των πόρων των διαρθρωτικών ταμείων (ΕΣΠΑ) που προσφέρει μεγάλη ευελιξία αν και δεν προσθέτει νέους πόρους στη διάθεση των κρατών-μελών. Το πακέτο αυτό περιλαμβάνει ευελιξίες που δίνουν τη δυνατότητα στη χώρα για:

1 Ποσοστό συγχρηματοδότησης 100% για όλες τις δαπάνες ΕΣΠΑ εντός του λογιστικού έτους του 2020. Αυτό μεταφράζεται στο ότι για κάθε ευρώ που δαπανάται στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ θα επιστρέφεται ένα ευρώ από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στη χώρα, το οποίο θα εισρέει ως έσοδο στον κρατικό προϋπολογισμό. Για παράδειγμα, η μισθοδοσία πρόσληψης για το τρέχον έτος νέου επικουρικού ιατρικού προσωπικού για την ενίσχυση των νοσοκομείων δεν θα είχε καμία δημοσιονομική επίπτωση, καθώς το σύνολο αυτού του κόστους θα επιστρεφόταν από την Ε.Ε στη χώρα.

2 Πλήρη κάλυψη από το ΕΣΠΑ άμεσων μέτρων για την αντιμετώπιση της κρίσης. Σύμφωνα με τη ρύθμιση αυτή, μέτρα που ήδη έχουν συζητηθεί στη δημόσια σφαίρα για τη μεγάλη αναγκαιότητα να υλοποιηθούν, μπορεί να χρηματοδοτηθούν από το ΕΣΠΑ. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά:

● Κάλυψη χαμένου εισοδήματος εργαζομένων και αυτοαπασχολουμένων από το κράτος (διεύρυνση των κατηγοριών εργαζομένων που δικαιούνται το επίδομα των 800 ευρώ).

● Κάλυψη μέτρων ενίσχυσης επισφαλώς εργαζομένων και εποχικών εργαζομένων (π.χ. έκτακτο επίδομα για αυτές τις κατηγορίες εργαζομένων που αναμένεται να μείνουν χωρίς δουλειά)

● Μη επιστρεπτέα ενίσχυση κεφαλαίου κίνησης για μικρομεσαίες επιχειρήσεις (απαραίτητο μέτρο κυρίως για μικρές επιχειρήσεις που δεν έχουν πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισμό).

● Μισθοδοσία πρόσθετου ιατρικού προσωπικού και υπερωρίες, δαπάνες για εξοπλισμό στα νοσοκομεία.

● Αναλώσιμα είδη ατομικής προστασίας (μάσκες) για εργαζόμενους και πολίτες που καθίστανται πλέον υποχρεωτικά.

3 Δυνατότητα μεταφοράς πόρων από Ταμείο σε Ταμείο, από Περιφέρεια σε Περιφέρεια, ώστε η χώρα να μη δεσμεύεται από παλιότερους σχεδιασμούς αναφορικά με τους πόρους του ΕΣΠΑ και να μπορεί να ενεργοποιήσει στοχευμένα μέτρα σε τομείς ή / και σε περιοχές που έχουν πληγεί περισσότερο.

Με βάση όλα τα παραπάνω, είναι προς το συμφέρον της χώρας μας να αξιοποιήσει τις νέες δυνατότητες / ευελιξίες και να απορροφήσει εντός του ΕΣΠΑ ένα μεγάλο μέρος των άμεσων δαπανών αντιμετώπισης της πανδημίας με προφανή θετικά δημοσιονομικά και οικονομικά αποτελέσματα.

Ο ρόλος του ΕΣΠΑ (2η φάση). Μεγάλες ταχύτητες στην υλοποίηση των ώριμων έργων

Η ανάκαμψη της οικονομίας δεν μπορεί παρά να βασιστεί στις αναπτυξιακές προτεραιότητες της χώρας όπως ορίζονταν στην Αναπτυξιακή Στρατηγική 2020 (κι ενώ βρίσκεται ακόμη σ’ εκκρεμότητα η κατάρτιση επικαιροποιημένης Στρατηγικής από τη σημερινή κυβέρνηση) και οι οποίες υλοποιούνται και χρηματοδοτούνται κατά μεγάλο μέρος από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων και το ΕΣΠΑ. Η 2η αυτή φάση χρειάζεται «έτοιμη πρώτη ύλη» για την ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας. Εργα δηλαδή με υψηλούς συντελεστές προστιθέμενης αξίας και απασχόλησης και με επίσης ισχυρές εξωτερικές επιδράσεις στις τοπικές και περιφερειακές οικονομίες. Τα έργα μεγάλης, μεσαίας και μικρής κλίμακας με χωρική διασπορά, τα οποία εντάχθηκαν το προηγούμενο διάστημα στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ βάσει ολοκληρωμένου στρατηγικού σχεδιασμού σε πλήρη ευθυγράμμιση με τις σύγχρονες προτεραιότητες δίκαιης και βιώσιμης ανάπτυξης αποτελούν μέρος της ύλης αυτής που χρειάζεται η επόμενη μέρα. Μια ενδεχόμενη ανακοπή αυτών των έργων (όπως διαφαίνεται ότι είναι στις προθέσεις της κυβέρνησης) θα αποτελέσει στρατηγικό και πολιτικό σφάλμα για τις προοπτικές συγκράτησης της ύφεσης, ανάκαμψης της οικονομίας. Η όσο το δυνατόν ταχύτερη υλοποίησή τους συνιστά συνεπώς μονόδρομο. Αποτελούν άλλωστε έργα υψηλής αναπτυξιακής προστιθέμενης αξίας για τα οποία επενδύθηκαν σημαντικός χρόνος και πόροι για την προετοιμασία τους κατά τη φάση ωρίμανσης.

Δυο φάσεις, δυο στόχοι. Με ποιους πόρους;

Διαμορφώνονται λοιπόν δυο βασικοί στόχοι για το ΕΣΠΑ. Ο πρώτος είναι η κάλυψη όσο το δυνατόν μεγαλύτερου μέρους των άμεσων αναγκών για την αντιμετώπιση της πανδημίας (άμεσες ανάγκες στήριξης εργαζομένων, επιχειρήσεων και του συστήματος δημόσιας υγείας) και ο δεύτερος στόχος είναι η στήριξη της φάσης ανάκαμψης της οικονομίας με την όσο το δυνατό ταχύτερη ωρίμανση και υλοποίηση έργων και δράσεων απαραίτητων για την επόμενη μέρα. Οι δυο αυτοί στόχοι σε πρώτο επίπεδο είναι ανταγωνιστικοί καθώς θεωρητικά διεκδικούν / μοιράζονται τους ίδιους πεπερασμένους πόρους.

Αν όμως αναλύσουμε τα βασικά οικονομικά δεδομένα του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων και του ΕΣΠΑ καταλήγουμε σε μία λύση που ικανοποιεί και τους δυο στόχους.

Το ποσόν που απομένει προς αποπληρωμή για την ολοκλήρωση του συνόλου των συγχρηματοδοτούμενων έργων (ΕΣΠΑ, ΠΑΑ κ.λπ.) που έχουν ενταχθεί μέχρι σήμερα ανέρχεται σε 17,4 δισ. ευρώ. Από την άλλη μεριά, το διαθέσιμο ποσόν για συγχρηματοδοτούμενα έργα στο Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα της κυβέρνησης μέχρι το 2023 ανέρχεται σε 24 δισ. ευρώ (6 δισ. ευρώ τον χρόνο για τα επόμενα 4 χρόνια).

Επομένως από τη σύγκριση των παραπάνω μεγεθών προκύπτει η δυνατότητα ένταξης και υλοποίησης περίπου 6,5 δισ. ευρώ νέων δράσεων επιπλέον αυτών που είναι ήδη ενταγμένες σήμερα.

Την ίδια στιγμή απαιτείται βεβαίως μια περιορισμένη αναθεώρηση του ΕΣΠΑ. Κάποιες δράσεις πρέπει να επανεξεταστούν, κυρίως αυτές που σχεδιάστηκαν στη βάση άλλων οικονομικών δεδομένων και προοπτικών. Η αναθεώρηση πρέπει να γίνει με διαφάνεια, σαφή και γνωστά εκ των προτέρων κριτήρια τα οποία συνάδουν με τις στρατηγικές προτεραιότητες του ΕΣΠΑ και σε κάθε περίπτωση διασφαλίζουν την υλοποίηση έργων υψηλής προστιθέμενης αξίας για την παραγωγική βάση της χώρας, ενισχύουν την ανθεκτικότητα της οικονομίας και έχουν αποτέλεσμα υψηλό κοινωνικό και περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Εκτιμούμε ότι μια τέτοια αναθεώρηση που θα στηρίζεται κυρίως σε αναπροσαρμογές προϋπολογισμών και όχι σε απεντάξεις δρομολογημένων έργων μπορεί να εξασφαλίσει επιπλέον χώρο της τάξης του 1 δισ. ευρώ περίπου.

Με αυτά τα δεδομένα είναι φανερό ότι οι στόχοι των δυο φάσεων μπορούν να υποστηριχτούν χρηματοδοτικά καθώς συνολικά μπορούμε να αξιοποιήσουμε χώρο 6,5 - 7,5 δισ. ευρώ (3,5 - 4 % του ΑΕΠ) χωρίς να απαιτούνται ριζικές ανατροπές των προγραμμάτων ΕΣΠΑ που θα υποθήκευαν το μέλλον. Για τον λόγο αυτό, προτείνεται να γίνει χρήση του γνωστού εργαλείου της υπερδέσμευσης σε επίπεδο δημόσιας δαπάνης εντάξεων, κατ’ ελάχιστο στο επίπεδο του 120%, ποσοστό που θεωρείται απολύτως λογικό με βάση τα ιστορικά στοιχεία και υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες.

Ετσι εξασφαλίζεται (α) εισροή επιπλέον ευρωπαϊκών πόρων εμπροσθοβαρώς εντός της τρέχουσας οικονομικής χρονιάς με την ένταξη στο ΕΣΠΑ μεγάλου μέρους των άμεσων μέτρων αντιμετώπισης της πανδημίας και (β) η επιτυχής ολοκλήρωση του τρέχοντος ΕΣΠΑ και γρήγορη εκκίνηση του επόμενου ΕΣΠΑ με απόθεμα έργων που ωριμάζουν ή υλοποιούνται σήμερα από τα υπουργεία και τους φορείς Α΄ και Β΄ βαθμού της Αυτοδιοίκησης.

* Η Ευγενία Φωτονιάτα είναι πρώην ειδική γραμματέας Διαχείρισης Τομεακών ΕΠ του ΕΣΠΑ (ΕΤΠΑ και Τ.Σ.)

** Ο Παναγιώτης Κορκολής είναι πρώην γενικός γραμματέας Δημοσίων Επενδύσεων και ΕΣΠΑ