Βρισκόμαστε, λοιπόν, ήδη σε μια σκληρή διαπραγμάτευση για να κατακτηθεί ο χώρος εκείνος που θα επιτρέψει την εφαρμογή μιας διαφορετικής πολιτικής. Η πρώτη φάση της διαπραγμάτευσης και η συμφωνία που προέκυψε μάς επιτρέπουν να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα.

Αναδείχθηκαν οι αντιθέσεις

Η πρώτη φάση της διαπραγμάτευσης έφερε με έκδηλο τρόπο στην επιφάνεια αυτό που γνωρίζαμε. Η υπόθεση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης έχει μετατοπιστεί από τις καταστατικές αρχές της, δηλαδή την ιδέα μιας ένωσης κυρίαρχων κρατών με κατοχυρωμένα για τους πολίτες θεμελιώδη δικαιώματα. Η ΕΕ και η ευρωζώνη - δηλαδή η έκφραση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης τα τελευταία 20 χρόνια – διέπονται από την ηγεμονία των νεοφιλελεύθερων αντιλήψεων. Η νεοφιλελεύθερη λογική εγγράφεται με δομικό τρόπο στην αρχιτεκτονική της ΕΕ και της ευρωζώνης ακυρώνοντας τις καταστατικές της αρχές.
Κατά την περίοδο της ανάπτυξης η διάσταση μεταξύ καταστατικών αρχών και νεοφιλελεύθερης ηγεμονίας δεν ήταν έκδηλη παρά μόνο στους υποψιασμένους. Στα πρώτα πέντε χρόνια της κρίσης αναδείχθηκε η αντίθεση της κατοχύρωσης θεμελιωδών δικαιωμάτων με τη νεοφιλελεύθερη ορθοδοξία με την τελευταία να επικρατεί πλήρως. Κάπως έτσι φτάσαμε στην επιβολή μιας άγριας και αντικοινωνικής πολιτικής λιτότητας και στην ανθρωπιστική κρίση, δηλαδή την πλήρη καταρράκωση της έννοιας της κατοχύρωσης θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Με την εκλογή μιας κυβέρνησης στην Ελλάδα η οποία αντιτίθεται στη λιτότητα αναδείχθηκε, επιπρόσθετα, η αντίθεση της λαϊκής κυριαρχίας και της δημοκρατίας (θυμίζω ότι αποτελούν καταστατικές αρχές της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης) με τη νεοφιλελεύθερη λογική της σημερινής ευρωπαϊκής θέσμισης. Και τούτο διότι όσο η Ελλάδα, μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες (οσοδήποτε ισχνές και στρεβλές), εμφανιζόταν να συμφωνεί με τη λιτότητα δεν ήταν έκδηλη η εν λόγω αντίθεση, καθώς τυπικά τουλάχιστον δεν είχαμε να κάνουμε με επιβολή αλλά κοινά συμφωνημένη στρατηγική.

Χωρίς φύλλο συκής

Σήμερα, δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Για παράδειγμα, στην πρώτη φάση της διαπραγμάτευσης η ΕΚΤ δεν έκανε αυτό που επιτάσσει ο ρόλος της, δηλαδή τη διασφάλιση της σταθερότητας του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος – και άρα και του ελληνικού – ανεξάρτητα των πολιτικών επίδικων και επιλογών. Αντιθέτως, ήταν εκείνη που με τις αποφάσεις της πυροδότησε μια σειρά συμβάντων, οι οποίες έθεταν σε κίνδυνο την τραπεζική σταθερότητα συναρτώντας την τελευταία με συγκεκριμένες πολιτικές επιλογές θέτοντας στην ελληνική πλευρά έναν εκβιασμό: συμμόρφωση με τη δημοκρατική έκφραση των πολιτών και κατάρρευση των τραπεζών ή περιορισμός της εμβέλειας τη δημοκρατίας και της λαϊκής κυριαρχίας και στήριξη του τραπεζικού συστήματος. Αυτή η ακραία και δημόσια πολιτική παρέμβαση του “ανεξάρτητου” θεματοφύλακα της τραπεζικής σταθερότητας δεν αφήνει πλέον κανένα “φύλλο συκής” συμβατότητας καταστατικών αρχών, όπως δημοκρατία και λαϊκή κυριαρχία με τη νεοφιλελεύθερη λογική.
Η συμφωνία που έγινε συνιστά επί της ουσίας μια κοινή απόφαση α) να αποφευχθεί η μετωπική σύγκρουση, όπως αυτή μεθοδεύτηκε από την ΕΚΤ και συμπυκνώθηκε χρονικά στο τριήμερο της Καθαράς Δευτέρας και β) να επιμεριστεί η σύγκρουση ανάμεσα στη δημοκρατία, τη λαϊκή κυριαρχία και την αμφισβήτηση της λιτότητας, από τη μια, και τη νεοφιλελεύθερη λογική, από την άλλη, σε βάθος τεσσάρων μηνών σε επιμέρους ζητήματα άσκησης πολιτικής.

Ιστορικό επίδικο για την Ευρώπη

Η στάση των φανατικών υποστηρικτών της λιτότητας στην Ευρώπη στην πρώτη φάση της διαπραγμάτευσης έκανε φανερή την απροθυμία τους να υπάρξει κάποιου είδους συνύπαρξη δημοκρατίας, λαϊκής κυριαρχίας και νεολοφιλεύθερης λογικής με τον αναγκαίο περιορισμό της τελευταίας. Είναι πλέον φανερό ότι δεν ενδιαφέρονται για την τροποποίηση της νεοφιλελεύθερης απολυτότητας σε επίπεδο ευρωπαϊκών θεσμών ώστε να συμπεριληφθεί ομαλά σε αυτούς μια χώρα που κάνει διαφορετικές επιλογές. Δηλαδή, δεν ενδιαφέρονται για αυτό που ονομάζει η ελληνική πλευρά αμοιβαίως επωφελής λύση, η οποία μπορεί τυπικά να αναφέρεται στη διευθέτηση του ελληνικού χρέους, αλλά στην ουσία αφορά τη δυνατότητα μιας ευρωπαϊκής θέσμισης πιο πλουραλιστικής ως προς τις πολιτικές επιλογές των κοινωνιών, σε αντίθεση με την μονοκαλλιέργεια του νεοφιλελευθερισμού των τελευταίων 20 χρόνων.
Αυτό είναι το ιστορικό επίδικο για την Ευρώπη. Γι’ αυτό είναι ιστορικής εμβέλειας η νίκη του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές. Για πρώτη φορά στα 20 χρόνια τίθεται επί τάπητος -με πραγματικούς και όχι οραματικούς όρους- το αίτημα τροποποίησης της νεοφιλελεύθερης Ευρώπης με τη μορφή του αιτήματος μιας χώρας να ακολουθήσει διαφορετική πολιτική.
Γνωρίζουμε σήμερα, μετά το πέρας της πρώτης φάσης της διαπραγμάτευσης, ότι οι υποστηρικτές της λιτότητας έχουν μόνο έναν στόχο: να ξεμπερδεύουν με τον ΣΥΡΙΖΑ και ό,τι αυτός εκπροσωπεί. Και αυτό που εκπροσωπεί ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι ένα πολιτικό πρόγραμμα της ριζοσπαστικής αριστεράς, αλλά ένα πολύ πιο ευρύ αίτημα και για αυτό πιο επικίνδυνο. Ο ΣΥΡΙΖΑ εκπροσωπεί θεμελιώδεις αξίες και αρχές της νεωτερικότητας, όπως η δημοκρατία, η αξιοπρέπεια, η έννοια του πολίτη με δικαιώματα και υποχρεώσεις κοκ. Η αριστερά μέσω του ΣΥΡΙΖΑ έχει πρωτεύουσα θέση σε ένα “στρατόπεδο” που δυνητικά περιλαμβάνει προοδευτικούς, συντηρητικούς, αριστερούς, κομμουνιστές, φιλελεύθερους, δημοκράτες, πατριώτες, διεθνιστές, ένθεους, άθεους κοκ δηλάδη ένα πολύ μεγάλο μέρος των ευρωπαϊκών κοινωνιών που εμπνέονται από τα ιδανικά που σήμερα κινδυνεύουν.

Η κυβέρνηση πρέπει ν‘ αντέξει

Η ταπείνωση του ΣΥΡΙΖΑ και της Ελλάδας είναι, λοιπόν, ο στόχος των υποστηρικτών της λιτότητας, ώστε να ενταφιαστούν οι αξίες και τα ιδανικά που αμφισβητούν τη νεοφιλελεύθερη λογική, πριν προλάβουν να “μολύνουν” την Ισπανία και ποιος ξέρει ποια άλλη κοινωνία. Η ταπείνωση μπορεί να επέλθει είτε μέσω της πτώσης της κυβέρνησης είτε δια των εκβιασμών στον εξαναγκασμό επιβολής της πολιτικής της λιτότητας. Δεν υπάρχει μόνο η “κωλοτούμπα” για τη συνέχεια της λιτότητας, υπάρχει και η επιβολή της παρά τη θέλησή μας.
Η ελληνική κυβέρνηση, ο ΣΥΡΙΖΑ και η ελληνική κοινωνία καλούνται από την ιστορία να αντέξουν απέναντι σε αυτή την επιδίωξη. Η κυβέρνηση πρέπει να αντέξει διατηρώντας το αντιμνημονιακό της στίγμα ώστε και άλλες κοινωνίες να κινηθούν προς αυτή την κατεύθυνση. Δεν μπορούμε για παράδειγμα να συρθούμε σε μια θέση όπου επιτυχία θεωρείται η αποφυγή της χρεοκοπίας ή της κατάρρευσης του τραπεζικού συστήματος αν αυτό συνεπάγεται υποταγή στους εκβιασμούς και στις απαιτήσεις των υποστηρικτών της λιτότητας. Ούτε μπορεί να είναι αποδεκτή μια τελική συμφωνία που συνιστά παραλλαγή της μνημονιακής λιτότητας χωρίς την τάση αντιστροφής της.

Δεν υπάρχουν μη επώδυνες επιλογές

Για τους υποστηρικτές της λιτότητας, έστω και μία θέση μας, όπως η επαναφορά των συλλογικών συμβάσεων είναι ανυπόφορη. Και τούτο διότι αμφισβητεί τον μονόδρομο και ανοίγει τον δρόμο για το “ξήλωμα” της νεοφιλελεύθερης απολυτότητας. Συνεπώς, δεν πρόκειται οικειοθελώς να συμφωνήσουν σε τίποτα. Για αυτό πρέπει να επιβάλουμε το άνοιγμα του χώρου για διαφορετική πολιτική. Και για να το επιβάλουμε πρέπει να είμαστε λιγότερο εκτεθειμένοι σε εκβιασμούς και πιο αποφασισμένοι να μην υποχωρήσουμε σε αυτούς. Εδώ που έχουν οδηγήσει τα πράγματα οι νεοφιλελεύθερες δυνάμεις δεν υπάρχουν μη επώδυνες επιλογές. Η συνθηκολόγηση του ΣΥΡΙΖΑ συνιστά ενταφιασμό της Ελλάδας αλλά σε βάθος χρόνου και της Ευρώπης στη βαρβαρότητα και την παρακμή. Η ενίσχυση της ακροδεξιάς σε όλη την Ευρώπη συνιστά κρίσιμη ένδειξη για το πού οδηγούνται τα πράγματα αν δεν αναχαιτιστεί η νεοφιλελεύθερη λογική. Η μη συνθηκολόγηση του ΣΥΡΙΖΑ ενέχει τον κίνδυνο της κλιμάκωσης της ρήξης από τη μεριά των υποστηρικτών της λιτότητας και την εκτύλιξη ακραίων σεναρίων. Με γνώμονα την ιστορική ευθύνη που μας έλαχε θα προχωρήσουμε μπροστά με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Όπως είπε και ο ίδιος ο πρωθυπουργός, για εμάς δεν υπάρχει δρόμος επιστροφής.

* Ο Ανδρέας Καρίτζης είναι μέλος της Κ.Ε. ΣΥΡΙΖΑ.