Εχει πολλές φορές τεθεί στη δημόσια συζήτηση ότι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ελληνική κοινωνικοοικονομική δομή είναι το έλλειμμα μεγάλων και ανταγωνιστικών επιχειρήσεων. Ως λογική συνεπαγωγή αυτής της διαπίστωσης ακολουθεί ότι η ύπαρξη μιας πληθώρας μικρών και επομένως αντι-παραγωγικών επιχειρήσεων αναδεικνύεται ως κρίσιμο μειονέκτημα για την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας. Οι ίδιοι, βέβαια, που υποστηρίζουν τον παραπάνω συλλογισμό ανησυχούν –αν δεν προπαγανδίζουν-για την υπέρμετρη αύξηση των «λουκέτων». Η αλήθεια είναι πως τα αποτελέσματα της οικονομικής κρίσης και των πολιτικών λιτότητας που την ακολούθησαν ήταν συντριπτικά, αφού από το 2008 καταγράφεται απώλεια 244.714 επιχειρήσεων, ενώ στο ίδιο χρονικό διάστημα χάθηκαν 842.670 θέσεις εργασίας. Την περίοδο 2012-2015, 1.940 επιχειρήσεις έκαναν αίτηση για το άρθρο 99 και απολαμβάνουν τη νομική προστασία της σχετικής νομοθεσίας.
Δεν αποδίδεται η πραγματική εικόνα
Πράγματι, το τελευταίο διάστημα η αύξηση στα «λουκέτα» των επιχειρήσεων βρίσκεται στο επίκεντρο πολλαπλών δημοσιογραφικών δημοσιευμάτων αλλά και της πολιτικής αντιπαράθεσης, ενώ στη δημόσια ημερήσια διάταξη ακολουθούν οι προφανείς επιπτώσεις τους στην ανεργία και στις προοπτικές ανάκαμψης της οικονομίας. Και τούτο κυρίως όπως αποτυπώνεται στα στοιχεία των διαγραφών-συστάσεων της επιχειρηματικής δραστηριότητας του ΓΕΜΗ. Ωστόσο, τα σχετικά δεδομένα δεν αποδίδουν την πραγματική εικόνα στο ισοζύγιο των συστάσεων-διαγραφών επιχειρήσεων ιδιαίτερα για το χρονικό διάστημα 2015 και 2016. Ο λόγος είναι ότι τα συγκεκριμένα έτη επιβαρύνονται με εκπρόθεσμες διακοπές επιχειρηματικής δραστηριότητας, οι οποίες όμως συντελέστηκαν πριν την 1η Ιανουαρίου του 2015.
Ως εκ τούτου, για να απεικονιστεί η πραγματική εξέλιξη του ισοζυγίου διαγραφών-συστάσεων επιχειρήσεων θα πρέπει τα στοιχεία να διορθωθούν ως προς την εκπρόθεσμη δήλωση τους στο ΓΕΜΗ. Με αυτόν τον τρόπο (εάν δηλαδή οι διακοπές καταταγούν στα έτη που πραγματικά έγιναν) προκύπτει πως το 2015 το ισοζύγιο σημειώνει εξαιρετικά καλή επίδοση, ενώ το 2016 η επιδείνωση του ισοζυγίου είναι κατά πολύ μικρότερη από την αρχική εκτίμηση. Κατ’ αναλογία, το θετικό ισοζύγιο που εμφανίζεται τα έτη κορύφωσης μάλιστα της κρίσης (2011, 2012 και 2013) οφείλεται στο γεγονός ότι ενώ πολλές επιχειρήσεις διακόπτουν ουσιαστικά τη δραστηριότητά τους, η διακοπή αυτή δεν δηλώνεται επίσημα στις αρμόδιες υπηρεσίες του ΓΕΜΗ.
Σε ανάλογο συμπέρασμα καταλήγει και η εξαμηνιαία έρευνα καταγραφής της επιχειρηματικότητας του ΙΝΕΜΥ όπου, για παράδειγμα, για την περιοχή της Αθήνας, σημειώνεται από το Σεπτέμβριο του 2014, μια υπαρκτή πτωτική τάση. Δηλαδή, μετά τη μεγάλη ύφεση που κλόνισε τον επιχειρηματικό κόσμο της πρωτεύουσας ιδιαίτερα το 2013/2014, φαίνεται ότι οι τάσεις στα «λουκέτα» όχι μόνο σταθεροποιούνται, αλλά αφήνουν ορισμένα περιθώρια αισιοδοξίας. Υπάρχει, δηλαδή, ένας αξιόλογος επιχειρηματικός ιστός στις παραδοσιακές εμπορικές αγορές που διατηρεί μία αξιοσημείωτη ανθεκτικότητα. Με άλλα λόγια η δημιουργία νέων επιχειρήσεων και η «επιχειρηματικότητα» είτε ως «ανάγκη» είτε ως «ευκαιρία» είναι παρούσα.
Η περίπτωση Μαρινόπουλου
Από την άλλη πλευρά, σε αυτό το εξαιρετικά αβέβαιο οικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον κάθε διακοπή επιχειρηματικής δραστηριότητας επιδεινώνει το κλίμα και διογκώνει δυσανάλογα την ανησυχία και την αναταραχή στην κοινωνία. Όταν μάλιστα η διακοπή αφορά επιχειρήσεις πολύ μεγάλου μεγέθους, τότε καταγράφονται φόβοι πολλαπλασιαστικών επιπτώσεων στην αγορά. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Super Market «Μαρινόπουλος». Παρά τον πανικό και τις υπερβολές, η περίπτωση «Μαρινόπουλος» ήταν αρκετά γνωστή τουλάχιστον στους παροικούντες στην Ιερουσαλήμ. Όλοι γνώριζαν πως η εταιρεία αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα, ενώ μόλις στο τέλος Ιουνίου υπέβαλλε ισολογισμούς για την περίοδο 2012-2014, καταβάλλοντας μάλιστα και το εξευτελιστικό πρόστιμο των 1.350, όταν τα χρέη της ξεπερνούν το 1,3 δισ.
Όπως προκύπτει από τα επίσημα πλέον στοιχεία, τα κατά καιρούς φιλόδοξα προγράμματα αναδιάρθρωσης δεν στάθηκαν ικανά να σταματήσουν την οικονομική αιμορραγία. Ο όμιλος διατηρήθηκε σε λειτουργία εξαιτίας της δυνατότητας που είχε να αναχρηματοδοτεί τις συνεχώς αυξανόμενες υποχρεώσεις του στηριζόμενες στις τράπεζες και στους προμηθευτές. Έτσι, εκτός από το προφανές, ότι δηλαδή θα χάσουν τη δουλειά τους περίπου 13.000 εργαζόμενοι, αυτό που θα έχει πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις είναι οι οφειλές στους 3.000 προμηθευτές που στη συντριπτική τους πλειονότητα είναι μικρού μεγέθους επιχειρήσεις. Πιο συγκεκριμένα, οι οφειλές προς προμηθευτές ανέρχονται σε: 425,6 εκατ. ευρώ τις οποίες πρέπει να προστεθούν και οι μεταχρονολογημένες επιταγές (553,5 εκατ. ευρώ). Πρόκειται για ένα σημαντικό κύκλο μικρότερου μεγέθους επιχειρήσεων για τις οποίες μια πιθανή απώλεια των απαιτήσεών τους μπορεί να σημαίνει ακόμα και το κλείσιμο της επιχείρησης.
Οι δύο όψεις της κατάστασης στην αγορά που πολύ συνοπτικά παρουσιάστηκαν πιο πάνω μπορεί να αποτελέσουν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία συγκρότησης εναλλακτικών σεναρίων και πρωτοβουλιών, πέρα από τη στενή λογική του οικονομισμού. Πως μπορεί με άλλα λόγια να καταστεί εφικτή μια συνεργασία ανάμεσα σε χιλιάδες μικρές και μικρότερες επιχειρήσεις που δημιουργούνται, την ένταξή τους σε δίκτυα παραγωγής και διανομής ώστε να μειωθεί αφενός η εξάρτησή τους από «έναν» μεγάλο «πελάτη», αλλά και να δημιουργηθούν αφετέρου νέες θέσεις εργασίας. Η προώθηση συνεργιών ανάμεσα σε παραγωγούς, μεταποιητές και εμπόρους είναι μία κατεύθυνση. Η άλλη κατεύθυνση είναι διασυνδεθούν μεγάλες εμπορικές επιχειρήσεις με συνεταιριστικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα, ώστε να διασφαλίζεται η ροή ελληνικών προϊόντων στα ράφια των καταστημάτων και να μειωθεί ο εκβιασμός των πολυεθνικών. Να δημιουργηθούν χρηματοδοτικά σχήματα που θα ευνοούν τέτοιου είδους συνεργασίας. Και το κυριότερο να ξεφύγει η Αριστερά από τη φοβία της μικρής επιχείρησης ως προ-καπιταλιστικού υπολείμματος. Καλώς ή κακώς αυτή είναι η δομή της ελληνικής κοινωνίας και πάνω σε αυτή τη δομή θα πρέπει να χτίσουμε τη δίκαιη ανάπτυξη που ευαγγελιζόμαστε.
* Η Β. Αρανίτου είναι επίκουρη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Κρήτης.
