Το θέμα της ομιλίας του κ. Ιμπερμάν, τον οποίο προλόγισε ο Δημήτρης Παπανικολάου, καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, ήταν το νόημα της μνημονικής κληρονομιάς που άφησε η εξέγερση των Εβραίων στο γκέτο της Βαρσοβίας τον Απρίλιο του 1943, εξέγερση η οποία οδήγησε στον ολοσχερή αφανισμό των εγκλείστων.
Πολύ προτού ξεσπάσει η εξέγερση, ενός λοχίας της Βέρμαχτ πήρε φωτογραφίες του γκέτο, τις οποίες αποφάσισε να μη δείξει σε κανέναν, συνειδητοποιώντας, όταν τις εμφάνισε, τι ακριβώς είχε φωτογραφίσει. Ο λοχίας Γιοστ, παρατήρησε ο Ιμπερμάν, έδωσε πολλά χρόνια αργότερα στη δημοσιότητα το φωτογραφικό υλικό του, που απεικονίζει τους αστούς να αγνοούν τους επαίτες και τους ετοιμοθάνατους, πιστεύοντας ότι τα προνόμιά τους θα ήταν προστατευμένα και στο μέλλον. Οι αριστεροί Εβραίοι, που αργότερα προετοίμασαν και στήριξαν την εξέγερση, προειδοποιούσαν τους εγκλείστους για τον τεράστιο κίνδυνο που αντιπροσώπευαν οι ναζί. Προσπαθούσαν να τους πείσουν να μην υποκύψουν στο ψέμα και να βρουν ακόμα και μικρούς, ελάχιστους τρόπους αντίστασης και διαφυγής: πάνω από τα τείχη του γκέτο ή και κάτω από αυτά, διαμέσου των υπονόμων.
Ο Γερμανός λοχίας είδε μόνο μερικά πράγματα από το γκέτο. Δεν μπορούσε να δει τις τεράστιες ανάγκες των ανθρώπων του για οικοτροφεία, για δευτεροβάθμια εκπαίδευση, για μαθήματα θρησκευτικής αγωγής. Και δεν μπορούσε, φυσικά, να δει αυτό που έβλεπαν οι ανώνυμοι ποιητές οι οποίοι έγραφαν τους στίχους τους για να τους απευθύνουν στο μέλλον, οι τρελοί, που φώναζαν, περιτριγυρισμένοι από παιδιά, συνθήματα κατά του Χίτλερ, ή οι ιστορικοί, όπως ο Eμάνουελ Ρίνγκελμπλουμ, που ήταν σοσιαλιστής και ταυτοχρόνως, σιωνιστής και πρόλαβε να δημιουργήσει ένα αρχείο από την καθημερινή ζωή του γκέτο με 25.000 σελίδες.
Από τον Ιούλιο του 1942 κάποιοι Εβραίοι του γκέτο καταλαβαίνουν πως πρέπει να περάσουν από την παθητική στην ένοπλη αντίσταση. Δεν είναι παραπάνω από 750 άνθρωποι (σοσιαλιστές και δεξιοί). Ξέρουν πως θα χρειαστεί να πολεμήσουν με την πλάτη στον τοίχο, ξέρουν πως ο αγώνας τους δεν έχει πολλές ελπίδες να ευοδωθεί. Ξέρουν, ωστόσο, επίσης πως μόνο ο αγώνας έχει νόημα. Τον Μάιο του 1943 όλα θα έχουν τελειώσει. Ο αγώνας θα έχει συντρίβει και το γκέτο θα έχει παραδοθεί, κατά την προσφιλή συνήθεια των ναζί, στις φλόγες. Ο Γιούργκεν Στρόοπ, υπό τις διαταγές του οποίου κινούνταν τα ναζιστικά στρατεύματα, θα ονομάσει, μετά το τέλος του πολέμου, τους Εβραίους που πηδούσαν απ τους ορόφους των φλεγομένων κτιρίων στους δρόμους «αλεξιπτωτιστές». Δεν μπορούσε να καταλάβει ότι οι Εβραίοι που πηδούσαν από τα παράθυρα ήθελαν να διανοίξουν έναν χώρο ελευθερίας. Και αυτή είναι η κληρονομιά του θάρρους που άφησαν πίσω τους. Ο Μάριεκ Έντελμαν ήταν από τους ελάχιστους επιζήσαντες του γκέτο της Βαρσοβίας (διέφυγε από τους υπονόμους) κι έλεγε πάντοτε πως η μνήμη ενός τέτοιου θάρρους μας βοηθάει να αναγνωρίζουμε το Κακό. Και η μνήμη του Κακού (οι νεκροί να φωνάζουν στον κόσμο των ζωντανών), δεν είναι εθνική, αλλά πολιτική. Για τον Έντελμαν η μνήμη του θάρρους ήταν η ουτοπία των εργατικών συμβουλίων για τα οποία αγωνίστηκε σε όλη του τη ζωή.
ΑΠΕ-ΜΠΕ
