Χρειάστηκε καιρός για να στραφεί η Ισπανία προς τα αριστερά. Τελικά, όμως, σχηματίστηκε μια κυβέρνηση προοδευτικού συνασπισμού, η πρώτη κυβέρνηση συνασπισμού στην ισπανική ιστορία από την εποχή του Εμφυλίου Πολέμου. Δεν πρόκειται για μια απλή εναλλαγή εντός του πλαισίου της δυναμικής του δικομματισμού δεξιά/αριστερά: η συμφωνία μεταξύ Ισπανικού Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος (PSOE) και του Unidas Podemos (UP) σηματοδοτεί μια αληθινή αλλαγή παραδείγματος που μπορεί να αλλάξει πραγματικά την Ισπανία, που είναι βυθισμένη εδώ και μια δεκαετία σε μια βαθιά πολιτική, θεσμική και χωρική κρίση.
Ο Πέδρο Σάντσεθ αναγκάστηκε να περιμένει τη δεύτερη ψηφοφορία για να συγκεντρώσει μια απλή επισφαλή πλειοψηφία, 167 ναι και 165 όχι, και για να εκλεγεί πρόεδρος, εν μέσω χυδαίων ξεδιάντροπων πιέσεων εκ μέρους της δεξιάς σε βουλευτές για να αποστατήσουν. Η νέα κυβέρνηση κατέστη εφικτή από τις ψήφους υπέρ του PSOE, του UP, του Más País, του Βασκικού Εθνικιστικού Κόμματος, των εθνικιστών της Γαλικίας του BNG, των τοπικιστών της Βαλένθια του Compromís, του Nueva Canarias και του βουλευτή του ψηφοδελτίου Teruel Existe! Θεμελιώδεις υπήρξαν οι 18 αποχές των Καταλανών αυτονομιστών της Esquerra Republicana de Catalunya (ERC), καθώς και των Βάσκων του EH Bildu. Στα «όχι» των τριών κομμάτων της ισπανικής δεξιάς (Λαϊκού Κόμματος, Vox και Ciudadanos) προστέθηκαν και εκείνα των δεξιών Καταλανών αυτονομιστών του Junts per Catalunya (του σχηματισμού του πρώην προέδρου Κάρλες Πουτζντεμόντ) και της αντικαπιταλιστικής αριστεράς του CUP, καθώς και του βουλευτή των τοπικιστών της Κανταβρίας και των συντηρητικών της Coalición Canaria.
Το κυβερνητικό πρόγραμμα
Η συμμαχία μεταξύ Σάντσεθ και Πάολο Ιγκλέσιας –οι οποίοι θα είναι αντίστοιχα πρωθυπουργός και αντιπρόεδρος κοινωνικών υποθέσεων– θα μπορούσε να είχε δημιουργηθεί ήδη πριν από μήνες, αν ο σοσιαλιστής ηγέτης δεν είχε οδηγήσει τη χώρα σε μια επανάληψη των εκλογών, βέβαιος ότι θα συγκέντρωνε μια ισχυρότερη πλειοψηφία. Αυτό δεν συνέβη: οι εκλογές της 10ης Νοεμβρίου μείωσαν τη δύναμη του PSOE, επέτρεψαν στο ακροδεξιό Vox να διπλασιάσει τη συναίνεσή του και, καλώς ή κακώς, επιβεβαίωσαν την ίδια συσχέτιση μεταξύ αριστεράς και δεξιάς. Το γεγονός αυτό ώθησε τον Σάντσεθ να αναθεωρήσει την τακτική του, αποδεχόμενος μια συμφωνία για μια προοδευτική κυβέρνηση με το UP, που ο Ιγκλέσιας ζητούσε εδώ και καιρό. Εκτός από τα σημαντικά ανοίγματα προς τους αυτονομιστές, χάρη σε μια συμφωνία με το ERC, ο επικεφαλής του οποίου, Οριόλ Ζουνκέρας, βρίσκεται στη φυλακή, καταδικασμένος σε 13 χρόνια φυλάκισης για τα γεγονότα του φθινοπώρου του 2017, ο Σάντσεθ εξέφρασε μια σαφή πρόθεση διαλόγου χωρίς προαπαιτούμενα με τη Βαρκελώνη, χρησιμοποιώντας την πολιτική και όχι τα δικαστήρια, όπως έκανε η προηγούμενη κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος, για την επίλυση της διαφοράς με την Καταλονία: Εντός δύο εβδομάδων θα ξεκινήσει μια ομάδα εργασίας κεντρικής και περιφερειακής κυβέρνησης, η τελική συμφωνία της οποίας θα τεθεί σε λαϊκή διαβούλευση. Δεν πρόκειται, προφανώς, για ένα δημοψήφισμα αυτοδιάθεσης, αλλά η δεξιά δεν έχασε την ευκαιρία να κατηγορήσει τον Σάντσεθ ως «προδότη» που «πουλάει την πατρίδα στους αυτονομιστές».
Το κυβερνητικό πρόγραμμα μιλάει για δικαίωμα στην κατοικία, για αύξηση του κατώτατου μισθού (έως τα 1.200 ευρώ), για αναδιανεμητικό φορολογικό σύστημα, για κατάργηση του «νόμου φίμωτρου», για φορολόγηση του μεγάλου κεφαλαίου, για μεγαλύτερη χρηματοδότηση της παιδείας (εντελώς δωρεάν παιδικούς σταθμούς) και της δημόσιας υγείας (μέχρι το 7% του ΑΕΠ). Για την ακρίβεια, ανάμεσα στα άλλα, αποφασίζεται η κατάργηση (πιθανά μερική) της εργασιακής μεταρρύθμισης του 2012 και η εισαγωγή του κατώτατου εισοδήματος, καθώς και η έγκριση του νόμου για την κλιματική αλλαγή και την ενεργειακή μετάβαση. Στόχος της κυβέρνησης είναι να επιτύχει το 2050 μια ανανεώσιμη ηλεκτρική παραγωγή στο 100% και μεταξύ 85% και 95% εντός του 2040. Επίσης, σχεδιάζει ένα πρόγραμμα για να εγγυηθεί τη μισθολογική ισοτιμία γυναικών και ανδρών, θέτοντας ένα τέλος στο μισθολογικό χάσμα και εξισώνοντας τις άδειες πατρότητας και μητρότητας, καθιστώντας τες ίσες και μη μεταβιβάσιμες. Τέλος, να σημειωθεί η αύξηση των υποτροφιών και η μείωση των πανεπιστημιακών φόρων στα προ κρίσης επίπεδα.
Βίαιες αντιδράσεις της αντιπολίτευσης
Το γεγονός ότι η κατεύθυνση της νεογέννητης κυβέρνησης είναι σωστή μπορεί κανείς να το καταλάβει από τις βίαιες αντιδράσεις της αντιπολίτευσης. Ο ηγέτης του Λαϊκού Κόμματος, Πάμπλο Κασάδο, αποκάλεσε την κυβέρνηση «παράνομη» και τον Σάντσεθ «προδότη», φθάνοντας στο σημείο να τον απειλήσει ότι θα τον καταγγείλει στα δικαστήρια για τον διάλογο με τη Βαρκελώνη. Ακόμη βιαιότερος και σκληρότερος υπήρξε ο Σαντιάγο Αμπάσκαλ, ο ηγέτης του Vox, ενώ στο twitter ο ευρωβουλευτής της ισπανικής ακροδεξιάς Χερμάν Τερτς ζήτησε την επέμβαση των Ενόπλων Δυνάμεων για να σταματήσει η «πραξικοπηματική διαδικασία» του σχηματισμού της νέας κυβέρνησης. Ο Ιγκλέσιας τους ονόμασε πολύ σωστά «συνασπισμό της Αποκάλυψης», σε αντίθεση με τον «συνασπισμό της προόδου» που εκπροσωπείται από την πλειοψηφία που έδωσε ζωή στη νέα κυβέρνηση.
Ανηφορικός δρόμος
Επομένως, οι επόμενοι μήνες θα είναι δύσκολοι για το δίδυμο Σάντσεθ- Ιγκλέσιας: όχι μόνο λόγω του εύθραυστου της νέας πλειοψηφίας, που θα πρέπει να παλεύει κάθε μέρα στο Κοινοβούλιο, για να εγκρίνει νόμους και προϋπολογισμό και όχι μόνο επειδή το Λαϊκό Κόμμα και το Vox θα πολώσουν ακόμη περισσότερο τη χώρα, με σόου στη Βουλή, καταγγελίες στα δικαστήρια και διαδηλώσεις, αλλά και επειδή οι εχθροί της νέας κυβέρνησης δεν είναι μόνο η δεξιά και οι αυτονομιστές του Πουτζντεμόντ, αλλά και τμήμα του «προοδευτικού» μιντιακού κατεστημένου, όπως η εφημερίδα El País, που προπαγάνδιζε μια ευρεία κεντρώα κυβέρνηση μεταξύ σοσιαλιστών και λαϊκών, ο Σύνδεσμος Βιομηχάνων που εξέφρασε «βαθιά ανησυχία» για το οικονομικό πρόγραμμα της νέας κυβέρνησης και η καθολική Εκκλησία που καλεί τους πιστούς «να προσευχηθούν για το μέλλον της Ισπανίας». Στη συμφωνία PSOE-UP συμπεριλαμβάνεται και ο νόμος για την ευθανασία και για τον περιορισμό της διδασκαλίας των θρησκευτικών στα σχολεία, με το βαθμό των θρησκευτικών να μη λαμβάνεται υπόψη για τον μέσο όρο.
Εκτός από την Πορτογαλία και τη Φιλανδία, στην Ευρώπη σχηματίζεται λοιπόν μια νέα προοδευτική κυβέρνηση, με ένα φιλόδοξο πρόγραμμα, και αυτό είναι καλό, όμως ο δρόμος θα είναι αμέσως ανηφορικός. Να δούμε επίσης τι θα πει η Ευρωπαϊκή Ένωση όταν θα δει τον πρώτο επεκτατικό προϋπολογισμό που θα πρέπει να εγκριθεί κατά τον Απρίλη. Οι εχθροί είναι πολλοί και οι μπελάδες επίσης, αρχίζοντας από την ανεπίλυτη καταλανική υπόθεση. Ας ευχηθούμε καλή επιτυχία στη νέα κυβέρνηση.
* Ο Στ. Φόρτι είναι καθηγητής στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης και ερευνητής στο Ινστιτούτο Σύγχρονης Ιστορίας του Νέου Πανεπιστημίου της Λισαβόνας.
