Ένα από τα πλέον πολυσυζητημένα θέματα των τελευταίων μηνών στην Ευρώπη και τον κόσμο έφτασε στο (προσωρινό) τέλος του: η Σκωτία αποφάσισε σε ποσοστό 55,3% να παραμείνει κομμάτι του Ηνωμένου Βασιλείου. Τι κρύβεται όμως πίσω από αυτό το 45-55 του τελικού αποτελέσματος; Παρά την έλλειψη ενός συγκροτημένου exit poll, που θα μας βοηθούσε να εντοπίσουμε τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της ψήφου, ίσως κάποια γενικά στατιστικά στοιχεία μας βοηθούν να βγάλουμε μερικά πρώτα συμπεράσματα.
Για αρχή, το εντυπωσιακό ποσοστό προσέλευσης (84%) είναι από μόνο του άξιο συζήτησης. Πρώτον, γιατί η αντιπροσωπευτικότητα του τελικού αποτελέσματος είναι αδιαμφισβήτητη: η σκωτσέζικη κοινωνία όντως θέλει να παραμείνει κομμάτι του ΗΒ, και μάλιστα με σαφή διαφορά. Αξίζει, για παράδειγμα, να θυμηθούμε πως το αντίστοιχο δημοψήφισμα στο Κεμπέκ την δεκαετία του 90 κρίθηκε με λιγότερο από μια μονάδα διαφορά, και παρόλα αυτά το θέμα θεωρείται πια λήξαν. Δεύτερον, είναι κοινός τόπος τα βρετανικά ΜΜΕ να εκθειάζουν το δημοψήφισμα ως μια εξαιρετική δημοκρατική διαδικασία που κατάφερε να εμπλέξει όλη την κοινωνία της Σκωτίας. Αυτό που λείπει είναι οι πιθανές εξηγήσεις για αυτή την εξέλιξη.
Γιατί οι Σκωτσέζες/οι αποφάσισαν να ψηφίσουν μαζικά, όταν λίγους μήνες νωρίτερα η συμμετοχή στις ευρωεκλογές ήταν 33,4% και στις εθνικές εκλογές του 2010 64%; Δύο είναι οι πιθανές εξηγήσεις: πρώτον, σε αντίθεση με το σκληρά πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα του ΗΒ, το δημοψήφισμα εγγυόταν την ισότητα της ψήφου. Κάθε εκλογέας είχε μια ψήφο, η οποία επηρέαζε εξίσου το αποτέλεσμα με οποιαδήποτε άλλη. Σε μια χώρα που ισχύει ότι «ο πρώτος που περνάει την γραμμή» παίρνει την βουλευτική έδρα ενώ οι μειοψηφικές απόψεις δεν εκπροσωπούνται αναλογικά, αυτή η ουσιαστική ισότητα πρέπει να ήταν σημαντικός παράγοντας κινητοποίησης. Δεύτερον, στην συγκεκριμένη περίπτωση, ήταν σαφές ότι υπήρχε ουσιαστική επιλογή για τους εκλογείς. Κοινώς, οι ψηφοφόροι δεν καλούνταν να επιλέξουν ανάμεσα σε διαφορετικές εκδοχές της λιτότητας, ούτε ψήφιζαν για ένα Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με ασαφείς και περιορισμένες αρμοδιότητες, αλλά είχαν μπροστά τους ένα σαφές δίλημμα: πρέπει η Σκωτία να είναι ανεξάρτητη χώρα; Φυσικά το τι ακριβώς θα σήμαινε πολιτικά η κάθε επιλογή είναι ανοιχτό, αλλά κανείς δεν αμφισβητεί ότι το ερώτημα είναι ουσιαστικό.
Δεύτερον, τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της ψήφου (ή τουλάχιστον όσα μπορούμε να συνάγουμε αυτή τη στιγμή) έχουν ενδιαφέρον από μόνα τους. Για παράδειγμα, η γεωγραφική κατανομή του Ναι είναι αντιπροσωπευτική των επιχειρημάτων αυτής της πλευράς (για έναν αναλυτικό χάρτη δες εδώ). Από τις μεγάλες περιοχές της Σκωτίας δύο ήταν αυτές που ψήφισαν υπέρ της Ανεξαρτησίας: το Dundee και η Γλασκώβη. Το Dundee αντιπροσωπεύει μάλλον την «δεξιά» εκδοχή του Ναι: πόλη με ανεργία 11% είναι παράλληλα το μέρος που βρίσκεται κοντά στα πετρέλαια. Έτσι, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι το επιχείρημα ότι η Σκωτία δεν θα πρέπει να «μοιράζεται» τον πλούτο της με το υπόλοιπο ΗΒ είναι θελκτικό στα μάτια των κατοίκων του. Από την άλλη, η Γλασκώβη είναι ίσως μια από τις πόλεις που χτυπήθηκε σκληρότερα από τον Θατσερισμό και τις μετέπειτα νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις. Εργατική πόλη, φτωχότερη από το γειτονικό Εδιμβούργο, αποβιομηχανισμένη, και με ισχυρό καθολικό στοιχείο (μια από τις δυο μεγάλες ομάδες της πόλης είναι η Glasgow Celtics), η Γλασκώβη μετατράπηκε μέσα σε 30 χρόνια από προπύργιο των Συντηρητικών σε «Tory-free zone». H τάση αυτή μάλλον υπήρξε συνολικά στη Σκωτία: δήμοι με μεγαλύτερα ποσοστά φτωχών έτειναν να ψηφίζουν Ναι περισσότερο (δες εδώ). Αν και είναι παράτολμο να πούμε ότι η ψήφος είχε ξεκάθαρα ταξικά χαρακτηριστικά, φαίνεται πως υπάρχει κάποια συσχέτιση ανάμεσα στην κοινωνική τάξη και την ψήφο στο δημοψήφισμα.
Αντίστοιχα, φαίνεται ότι διαφορετικές ηλικίες ψήφισαν διαφορετικά: οι άνω των 65 ψηφοφόροι ψήφισαν σε συντριπτική πλειοψηφία Όχι (73% σύμφωνα με μια έρευνα), ενώ οι νέοι ψηφοφόροι (16-17 ετών) ψήφισαν Ναι σε αντίστοιχα ποσοστά. Παρόλα αυτά,στις ηλικίες 16-24 το Ναι προηγείται μεν, αλλά με οριακή διαφορά (51%).
Έτσι, αν και οι γενικεύσεις είναι παράτολμες, φαίνεται ότι το Όχι είχε (και) χαρακτηριστικά αποδοχής του γενικότερου status quo –και όχι μόνο του ΗΒ ως χώρας- ενώ το Ναι είχε (και) χαρακτηριστικά αμφισβήτησής του από μια αντι-νεοφιλελεύθερη σκοπιά. Aν αποδεχθούμε αυτή την υπόθεση, μπορούμε να ερμηνεύσουμε δύο από τις πρώτες μετεκλογικές εξελίξεις. Πρώτον, ο πρωθυπουργός Κάμερον δήλωσε πως ναι μεν θα ξεκινήσουν οι διαδικασίες για ενίσχυση της αυτονομίας της Σκωτίας, όπως είχαν υποσχεθεί όλα τα μεγάλα κόμματα, αλλά παράλληλα θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο οι σκωτσέζοι βουλευτές να μην έχουν δικαίωμα ψήφου στο κεντρικό κοινοβούλιο του ΗΒ (Westminster Parliament) για ζητήματα που αφορούν μόνο την Αγγλία. Αν το σχέδιο αυτό προχωρήσει, καταρρέει ένα από τα βασικά επιχειρήματα των Εργατικών κατά της ανεξαρτησίας: ότι, δηλαδή, θα ήταν μια πράξη εγωισμού εκ μέρους των προοδευτικών σκωτσέζων, που θα άφηναν το υπόλοιπο ΗΒ με μια κυβέρνηση Συντηρητικών για πάντα. Δεύτερον, ο Εργατικός Βουλευτής Jack Straw με άρθρο του πρότεινε μέτρα για την σταθεροποίηση του ΗΒ. Συγκεκριμένα, πρότεινε να χρειάζεται ομοφωνία όλων των κομμάτων της Βουλής για μελλοντική ανεξαρτητοποίηση κομματιού του ΗΒ. Δοθέντος ότι οι Συντηρητικοί ονομάζονται ακόμα Conservative and Unionist Party, αν αυτή η πρόταση εφαρμοστεί θα είναι αδύνατο να ανεξαρτητοποιηθεί οποιοδήποτε κομμάτι του ΗΒ οποτεδήποτε στο μέλλον.
To μέλλον τόσο της Σκωτίας όσο και του ΗΒ είναι άδηλο, ειδικά τώρα που ο Gordon Brown «γύρισε από το κρύο», και ο αρχηγός του SNP (Scottish National Party) παραιτήθηκε από την πρωθυπουργία της Σκωτίας. Μια πρώτη εκτίμηση πάντως είναι ότι επειδή η πολιτική δεν είναι μαθηματικά, αλλά δυναμικές, δεν θα πρέπει να μας εκπλήξει αν το Όχι στο δημοψήφισμα εν τέλει ενισχύσει τις πιθανότητες για μια επανεκλογή των Συντηρητικών στις εκλογές του 2015.
