Η συντριπτική πλειοψηφία των επιστημόνων σε όλο τον κόσμο, καθώς και η Διακυβερνητική Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή πέρυσι, ανέφεραν ότι εάν οι χώρες θέλουν να περιορίσουν την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη σε 1,5 βαθμούς Κελσίου μέχρι το τέλος του 21ου αιώνα, θα πρέπει να μειώσουν στο μισό τις παγκόσμιες εκπομπές μέχρι το 2030, να τις μηδενίσουν έως το 2050 και στη συνέχεια να προχωρήσουν σε αρνητικές εκλύσεις, δηλαδή να εκλύουν λιγότερο από αυτό που απορροφούν οι φυσικοί ταμιευτήρες, όπως τα δάση και η θάλασσα. Αυτή τη στιγμή βιώνουμε την ταχύτερη και μεγαλύτερη αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου από ποτέ άλλοτε κατά τη διάρκεια της ανθρώπινης παρουσίας στη Γη.
Ταυτόχρονα, βιώνουμε και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, δηλαδή τα ακραία φαινόμενα που δεν μπορούν να εξηγηθούν με άλλο τρόπο, από το γεγονός ότι το κλίμα της Γης φτάνει σε σημείο ανατροπής της ισορροπίας του, με καταστροφικές πυρκαγιές, τεράστιες πλημμύρες, πρωτοφανείς μεταβολές στα συστήματα ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας που οδηγούν σε παγετούς ή καύσωνες, ξηρασίες και ερημοποίηση, τήξη θαλάσσιου πάγου στην Αρκτική, κατάρρευση παγετώνων στην Ανταρκτική και ούτω καθεξής. Πρόκειται πλέον όχι απλά για κλιματική αλλαγή, αλλά για κλιματική κρίση.
Μετά από συνεχή αναφορά στο θέμα αυτό από τους επιστήμονες ήδη από τη δεκαετία του 1980, ο πολιτικός κόσμος συμφώνησε το 2015 στο Παρίσι να ακολουθήσει έναν οδικό χάρτη για τη μείωση των εκπομπών προκειμένου να περιοριστεί η υπερθέρμανση του πλανήτη. Όμως, όπως γνωρίζουμε, ο Trump και οι Ηνωμένες Πολιτείες και ορισμένες χώρες-δορυφόροι αποχώρησαν από τη συμφωνία αποδυναμώνοντας σε μεγάλο βαθμό την ισχύ της.
Ως όρος, η Πράσινη Συμφωνία αναφέρθηκε πρώτη φορά από τον αρθρογράφο και συγγραφέα Tom Friedman το 2007, αλλά το γνωστό ψήφισμα με το ίδιο όνομα επιτεύχθηκε στα τέλη του 2018 από την Alexandria Ocasio-Cortez (D-NY) και τον γερουσιαστή Edward Markey (D-Ma), λίγο μετά την εκλογή τους. Η αναλογία είναι σαφής, όπως το New Deal παρείχε φθηνή ηλεκτρική ενέργεια σε ολόκληρη την Αμερική με την οικονομική στήριξη από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση, έτσι και το Green New Deal (GND) μπορεί να ηλεκτροδοτήσει ολόκληρη τη χώρα βάσει ενός νέου καύσιμου.
Διαφορετικές προσεγγίσεις
Αλλά το GND κατέληξε να σημαίνει κάτι διαφορετικό για τον καθένα. Όλοι συμφωνούν ότι βρισκόμαστε σε ένα σημείο καμπής για το οικονομικό σύστημα και τις κοινωνικο-οικονομικές σχέσεις που συνδέονται με αυτό. Ο καπιταλισμός βρίσκεται σε κίνδυνο, αυτό είναι γεγονός. Αλλά για ορισμένους που ασχολούνται με την αλλαγή του κλίματος, θα προσφέρει έναν τρόπο για να σωθεί ο καπιταλισμός, ενώ άλλοι το θεωρούν ως έναν τρόπο να έλθει ο σοσιαλισμός.
Από τη μία πλευρά, ορισμένοι πιστεύουν ότι αυτή είναι μια ευκαιρία για περισσότερες επιχειρήσεις ιδιωτικών συμφερόντων, αλλά με δημόσιους πόρους και χωρίς δημόσιο έλεγχο, που υπόκεινται στους νόμους της αγοράς. Το περιβάλλον δεν αποτελεί τον πυρήνα αυτής της προσέγγισης, ούτε η κοινωνική δικαιοσύνη, ούτε η παγκόσμια ειρήνη θα προστατευθούν, στο βαθμό που οι νέες εξαρτήσεις δεν έρχονται σε αντίθεση με την ανάπτυξη. Αυτή είναι η Πράσινη καπιταλιστική Νέα Συμφωνία. Η εξέλιξη του καπιταλισμού.
Από την άλλη πλευρά, η άλλη σχολή σκέψης θεωρεί ότι η αλλαγή του κλίματος είναι το αποτέλεσμα του ίδιου του οικονομικού συστήματος, του καπιταλισμού, της απληστίας για φυσικούς πόρους και της μεγιστοποίησης του κέρδους για τους λίγους, της εκμετάλλευσης της φύσης. Επομένως, για να σταματήσουμε την κλιματική αυτή κρίση πρέπει να αλλάξουμε τη θεμελιώδη προϋπόθεση του οικονομικού μας συστήματος και των κοινωνικοοικονομικών σχέσεών του, να αντικαταστήσουμε τον καπιταλισμό. Ταυτόχρονα, θεωρείται μια μεγάλη ευκαιρία για τον κεντρικό σχεδιασμό από το κράτος να βοηθήσει όλες τις κοινωνικές ομάδες να ενταχθούν, να οικοδομήσουν πολιτική και να αποκτήσουν πρόσβαση σε πόρους σε μια άνευ προηγουμένου κλίμακα, προστατεύοντας ταυτόχρονα το δημοκρατικό έλεγχο των κοινών. Και αυτή είναι η πράσινη επανάσταση.
Δεν είναι η πρώτη φορά που το καπιταλιστικό σύστημα καταφεύγει στον κρατικό παρεμβατισμό. Το είδαμε κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης του 2008 και της οικονομικής πολιτικής του Ομπάμα. Μόλις το σύστημα όμως ορθοπόδησε, τα ιδιωτικά συμφέροντα πήραν ξανά τον έλεγχο. Το είδαμε επίσης με το ομοσπονδιακό σύστημα περίθαλψης και ασφάλισης ενός πληρωτή (single-payer healthcare), το οποίο αρχικά σχεδιάστηκε για να καλύψει όλους και με χαμηλά ασφάλιστρα, αλλά γρήγορα μεγάλες φαρμακευτικές και ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες πήραν τον έλεγχο. Στην περίπτωση GND, οι ιδιωτικές επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας θα υποστηρίξουν με μεγάλη ευκολία σχέδια αλλαγής ηλεκτροκίνησης, αρκεί ο καταναλωτής να πληρώσει το λογαριασμό.
Το GND είναι σήμερα πρωταρχικής σημασίας θέμα μέσα στο πρόγραμμα όλων των δημοκρατικών υποψήφιων για το χρίσμα στις εκλογές του 2020. Μάλιστα, ο Bernie Sanders, που προηγείται, το έχει θέσει πολύ ψηλά στην ατζέντα του από την αρχή του προεκλογικού αγώνα, ενώ οι υπόλοιποι ακολούθησαν αργότερα. Ωστόσο, υπάρχουν σημαντικές διαφορές στο σχέδιο κάθε υποψήφιου, σε κάποιες περιπτώσεις μοιάζει περισσότερο με την πράσινη εξέλιξη του καπιταλισμού και σε άλλες με πράσινη επανάσταση και σοσιαλισμό.
Ταυτόχρονα, ο ενθουσιασμός για το GND παρασύρει και τους Ρεπουμπλικάνους, ιδιαίτερα τους νέους, αλλά και τον πρόεδρο Trump, να υιοθετήσουν μια νέα πιο φιλική προς το περιβάλλον ατζέντα. Βέβαια οι λύσεις που προτείνουν είναι ανεπαρκείς, όπως η δενδροφύτευση σε διάφορα σημεία του κόσμου, μάλιστα από ιδιώτες, αλλά και η υποστήριξη τεχνολογιών carbon capture and storage (πρόσληψη και αποθήκευση του άνθρακα).
Το πράσινο νέο συμβόλαιο του Bernie Sanders
Ο Bernie Sanders ήταν ο πρώτος υποψήφιος των ΗΠΑ που υποστήριξε την Πράσινη Νέα Συμφωνία. Επειδή η καύση ορυκτών καυσίμων εξακολουθεί να αυξάνεται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά και στις μεταφορές (δηλαδή στα αυτοκίνητα, τα φορτηγά, τα αεροσκάφη και τη ναυτιλία), ο Sanders έχει δεσμευτεί να αποανθρακοποιήσει τους τομείς αυτούς μέχρι το 2030 και χωρίς να αυξήσει την εξάρτηση από το φυσικό αέριο και την πυρηνική ενέργεια. Αυτό θα μειώσει από μόνο του τις εκπομπές των ΗΠΑ κατά 71%. Το σχέδιο προβλέπει επίσης την οικονομική ενίσχυση των αναπτυσσόμενων χωρών, ώστε να περιορίσουν τις εκπομπές τους κατά 36% μέχρι το 2030. Το σχέδιο Sanders δεσμεύεται να επιτύχει μαζική αύξηση των συνδικαλιστικών θέσεων, περίπου 20 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας, όταν σήμερα η ανεργία στη χώρα φτάνει τα 6 εκατομμύρια. Οι θέσεις εργασίας αυτές αφορούν τις κατασκευές ενεργειακά πράσινων κτιρίων και μέσων μεταφοράς, εγκαταστάσεις ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για την επέκταση της αιολικής και ηλιακής ενέργειας, τη βιώσιμη γεωργία, την έρευνα και την ανάπτυξη.
Το GND θα υποστηρίξει προγράμματα καθαρής ενέργειας και προσαρμογής κλίματος για την κλιματική δικαιοσύνη, το Πράσινο Κλιματικό Ταμείο των Ηνωμένων Εθνών, για την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και για την αποθήκευση ενέργειας, το υπόγειο δίκτυο μεταφοράς συνεχούς ρεύματος υψηλής τάσης, για τη στήριξη των εργαζόμενων στις βιομηχανίες ορυκτών καυσίμων και άνθρακα που θα κλείνουν.
Όμως, το σχέδιο Sanders έχει πολύ μεγάλο κόστος: 16 τρισεκατομμύρια δολάρια, που θα προέρχονται από την επένδυση δημόσιων κεφαλαίων. Το νούμερο αυτό είναι αρκετά υψηλό, αν αναλογιστεί κανείς ότι το ομοσπονδιακό χρέος είναι 23 τρισεκατομμύρια δολάρια. Παρόλα αυτά, θεωρείται δυνατόν η πρόταση αυτή να αποπληρωθεί μέσα σε 15-20 χρόνια, μέσω εσόδων που θα προέλθουν από την πώληση ενέργειας, μέσω αρχών εμπορίας ενέργειας, από φόρους εισοδήματος από τις νέες θέσεις εργασίας και από τη μείωση στρατιωτικών δαπανών που σχετίζονται με την προστασία πετρελαίων ανά τον κόσμο. Τέλος, μια άλλη πηγή χρηματοδότησης θα είναι και τα έσοδα από την ποινική και αστική δίωξη των εταιριών ορυκτών καυσίμων για φοροδιαφυγή και φοροαποφυγή, καταπάτηση των εδαφών των αυτόχθονων φυλών, την εκμετάλλευση εργαζομένων και τη μόλυνση του περιβάλλοντος, όπως έκανε η ομοσπονδιακή κυβέρνηση με τη βιομηχανία καπνού τη δεκαετία του 1980.
Πρόκειται για μια τεράστια αντίθεση μεταξύ της προεκλογικής εκστρατείας του 2020 σε σχέση με το 2016 που έφερε στην εξουσία τον Trump. Τότε, η υποψήφια των Δημοκρατικών Χίλαρι Κλίντον δεν θα ανέφερε καν την κλιματική αλλαγή ως μία από τις μεγαλύτερες απειλές για την κοινωνία, ενώ δίσταζε να υποδείξει τη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων ως υπεύθυνη για την υπερθέρμανση. Παλαιότερα, στην αρχή της δεκαετίας 2010, ο πρόεδρος Ομπάμα καυχιόταν για τις χαμηλές τιμές του πετρελαίου και για τη μαζική ανάπτυξη της υδραυλικής θραύσης για το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο κατά τη διάρκεια της θητείας του στην προεδρία.
Ο ρόλος των ακτιβιστών του κλίματος
Μια άλλη μεγάλη αντίθεση με το παρελθόν είναι ότι το σχέδιο του Sanders έχει μεγάλη απήχηση στους νέους και τους ακτιβιστές και έρχεται τη στιγμή που εκείνοι πιέζουν τους νομοθέτες να ανάγουν την κλιματική κρίση σε εθνική έκτακτη ανάγκη, αλλά και τη στιγμή που μεγάλες επενδυτικές ομάδες (όπως η Blackrock) αποφασίζουν να προωθήσουν τις αποεπενδύσεις από τα ορυκτά καύσιμα.
Αυτές οι κινητοποιήσεις ακτιβιστών δεν είναι μόνο ενάντια στη ρύπανση ή τα ορυκτά καύσιμα, πρόκειται για κινήματα περιβαλλοντικής δικαιοσύνης ενάντια στο ρατσισμό που σχετίζεται με την υποβάθμιση του περιβάλλοντος -οι μειονότητες ζουν στις περιοχές που είναι περισσότερο υποβαθμισμένες και έχουν περισσότερες πιθανότητες να μείνουν άνεργοι. Οι αυτόχθονες Αμερικανοί χάνουν τις εκτάσεις τους, οι γυναίκες, οι μαύροι και οι ισπανόφωνοι είναι πιο συχνά άνεργοι ή χαμηλόμισθοι. Κάτω από τη μεγάλη ομπρέλα της κλιματικής αλλαγής, συναντώνται όλα τα ακτιβιστικά κινήματα: το περιβαλλοντικό κίνημα, το κίνημα των πολιτικών δικαιωμάτων, τα αντι-ιμπεριαλιστικά κινήματα, το κίνημα των εργατικών και συνδικαλιστικών οργανώσεων, το φεμινιστικό κίνημα.
Αυτά τα κινήματα απαιτούν, όμως, τώρα μια θέση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και του σχεδιασμού. Πολλοί ακτιβιστές εξακολουθούν να λένε ότι το νομοσχέδιο για το κλίμα το 2009, που είχε συντάξει και ο Markey, απέτυχε εν μέρει επειδή οι νομοθέτες αγνόησαν κατά τη σύνταξή του τα κινήματα περιβαλλοντικής δικαιοσύνης και τα συνδικάτα. Είναι σαφές ότι δεν μπορούν οι νομοθέτες να ζητούν μόνο τη στήριξη των οργανώσεων, χωρίς να ζητούν τη συμμετοχή τους στη διαμόρφωση των νομοσχεδίων, κάτι που έκανε η Ocasio-Cortez εξ ονόματος του Sanders.
Είναι ενδιαφέρον ότι τα κινήματα αυτά οργανώνονται από κάτω προς τα πάνω, όπως το κίνημα της Sunrise, που γιγαντώθηκε μετά τη λαϊκή κατακραυγή των πολιτικών του Trump και την απόσυρση από τη Συμφωνία του Παρισιού το 2016. Το σύνθημά τους είναι η «αποανθρακοποίηση, δουλειά και δικαιοσύνη» και συμμετέχουν ενεργά στην εκλογή της Ocasio-Cortez και άλλων υποψήφιων στις εκλογές του 2018 και τώρα αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της εκστρατείας Sanders. Ωστόσο, μεγάλες πράσινες οργανώσεις, όπως το Συμβούλιο Άμυνας των Φυσικών Πόρων, το Sierra Club και το Ταμείο Περιβαλλοντικής Προστασίας και το 365.org, δεν υποστήριζαν, ή υποστήριζαν ισχνά, το GND, αν και σιγά-σιγά θερμαίνονται στην ιδέα του.
Να δράσουμε τώρα
Η υποχώρηση στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής λόγω των πολιτικών του Trump σηματοδότησε το σημείο αφύπνισης και εκκίνησης της κοινωνικής αντίδρασης στην κρίση: πρέπει να δράσουμε τώρα, οργανωμένα, συλλογικά και αλληλέγγυα, να προστατεύσουμε την κοινωνία και να αντικαταστήσουμε τον καπιταλισμό με το σύστημα που προστατεύει τα δικαιώματα των εργαζομένων, προστατεύει το περιβάλλον και την παγκόσμια ειρήνη. Τότε μόνο η κλιματική αλλαγή θα αντιμετωπιστεί στη ρίζα της, ολοκληρωτικά και βιώσιμα, και τότε μόνο θα αποφύγουμε μια πρωτόγνωρη, ίσως και τελική, καταστροφή της ζωής στον πλανήτη όπως την ξέρουμε.
*H Νατάσα Ρωμανού είναι καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Columbia και ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Διαστημικών Μελετών Goddard της NASA.
