Τι είναι νουάρ; Πως γράφεται ένα νουάρ μυθιστόρημα; Υπάρχει ο όρος κλασικό νουάρ; Πως κινείται στον χώρο αυτό το είδος μυθιστορήματος και πάνω σε τι πεζογραφικά μοτίβα «χορεύει»; Ερωτήματα που υπάρχουν αλλά δεν χρειάζονται, απαραίτητα, απαντήσεις. Το νουάρ είναι αυτό που είναι… διαβάζεται από αυτούς που διαβάζεται… και παράγεται από αυτούς που ξέρουν να φτιάχνουν “frames” στην σκέψη τους.
Το νούαρ μυθιστόρημα δεν θέλει απλούς ήρωες. Θέλει ανθρώπινες μορφές (σκιές) που ξεχωρίζουν... Τέτοιες σκιές προσπάθησα να φέρω στο μυαλό μου και να θυμηθώ κάποια από τα καλύτερα νουάρ δημιουργήματα, των τελευταίων χρόνων, που έπεσαν στα χέρια μου.
Και να τρία από αυτά:
Αντίο Μαδρίτη, του Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ (Εκδόσεις Άγρα)
Ο ήρωας γνωστός, Έκτορ Μπελασκοαράν Σάυν το όνομά του. Underground ντετέκτιβ, μονόφθαλμος με αριστερές ανησυχίες και μπόλικες θύμησες από τον ακτιβισμό του 60 και του 70. Αθεράπευτα «κυνικός» και πάντα ερωτευμένος με την γνήσια Μεξικάνικη τεκίλα και τον καπνό της νότιας Κούβας και πάνω απ' όλα: εθισμένος με την πόλη του Μεξικού.
Τώρα, όμως, ο Έκτορ θα πρέπει να εγκαταλείψει για λίγο την αγαπημένη του πόλη για την Μαδρίτη. Την πόλη που πάντα είχε στο μυαλό του, αλλά και την πόλη που ποτέ δεν ήθελε να επισκεφτεί... Ο λόγος του ταξιδιού; Σύμφωνα με την παραγγελιά του φίλου και πελάτη του Χούστο Βάσκο, συντηρητή στο Μουσείο Ανθρωπολογίας του Μεξικού, ο μεξικανός ντετέκτιβ πηγαίνει στη Μαδρίτη να πάρει πίσω έναν θησαυρό, τον χρυσό θώρακα του βασιλιά των Αζτέκων Μοκτεζούμα, που κλάπηκε από το Εθνικό Μουσείο Ανθρωπολογίας της Πόλης του Μεξικού και ο οποίος πρόκειται να πουληθεί με κάθε μυστικότητα σε έναν ισπανό ιδιώτη συλλέκτη.
Η υπόθεση ενώ δείχνει απλή είναι αρκετά περίπλοκη. Μπλεγμένοι σ' αυτήν ένας πρώην πρόεδρος του Μεξικού, «φευγάτος από την ζωή πρόσφατα, μια ιδιαίτερα γοητευτική πρώην ερωμένη του ονόματι Μαύρη Χήρα η οποία μάλιστα υπήρξε και δημοφιλής τραγουδίστρια της «νυχτερινής Μαδρίτης, ένας «μέθυσος» επαγγελματίας παίκτης του πόκερ, ένας «λούμπεν» ποδοσφαιριστής που διψά για κοινωνική καταξίωση και αναρρίχηση και τέλος μια μαφία αρχαιοκαπήλων που τροφοδοτούν νεόπλουτους Ισπανούς.
Και όμως, με την όλη υπόθεση ο Έκτορ... «ξερνά». Αν δεν ήταν ο Χούστο δεν θα έμπαινε ποτέ σε τέτοιο «κυνήγι». Εξάλλου η ιδεολογία του ήταν αντίθετη με την υπόθεση που είχε αναλάβει: «Δεν γινόταν να γυρίζει τον κόσμο και να ζητιανεύει αρχαιολογικά ευρήματα κλεμμένα από πρώην προέδρους της δημοκρατίας, χωρίς να νιώθει κάπου βαθιά μέσα του μια βιτσιά της άτιμης εθνικής ντροπής. Για σκέψου τι κωλοχώρα είμαστε, μονολόγησε. Είμαστε απολύτως αναξιοπρεπείς» μονολογεί συχνά πυκνά...
Κοιτάζοντας προσεκτικά το τελευταίο δημιούργημα του Τάιμπο, εύκολα μπορεί να διακρίνει κανείς πως όλη η ιστορία είναι στημένη πάνω σε μια ιδεατή και πραγματική, παράλληλα, κόντρα μεταξύ της Ισπανίας και του Μεξικού. Μια ιστορία ταξικών και εθνικών διαφορών ή πιο αναλυτικά, κατακτητών και κατακτημένων, ελίτ και εργατικής τάξης, πλούσιων και φτωχών. Στην ουσία, ο Τάιμπο «φτιάχνει» ακόμα μια ιστορία με τον Έκτορ, προκειμένου να καταγγείλει τις λογικές της απίστευτης εκμετάλλευσης αλλά και της λεηλασίας των περιφερειακών χωρών από τις χώρες της βάσης ή αλλιώς του κέντρου.
Παράλληλα φωτίζει την, επίσης, άθλια εκμετάλλευση των μη προνομιούχων από τους προνομιούχους που είναι τόσο αδίστακτοι ώστε ξεπουλάνε ακόμα και την ίδια τους την πολιτισμική κληρονομιά ή ακόμη και φίλους ή στην τελική, και τον ίδιο τους τον έρωτα. Φυσικά το «κλείσιμο» της ιστορίας δεν θα μπορούσε να μην εμπεριέχει και την διεθνιστική αντίληψη του Έκτορ (του ίδιου του Τάιμπο στην ουσία) για τον πολιτισμό και την ιστορία: «Ο θώρακας του Μοκτεζούμα ανήκει σε όλους» θα ξεστομίσει ο ήρωας αφού φέρει εις πέρας την αποστολή του. Τουλάχιστον αυτός δείχνει να αντιλαμβάνεται τι πάει να πει πολιτισμός και πολιτιστική κληρονομιά. Τι πάει να πει οικουμενικότητα και τι αγάπη για τη δημιουργία!
Πέρα όμως από τις πολιτικές ανησυχίες, που έτσι κι αλλιώς διακρίνουμε σε όλες τις νουβέλες του συγγραφέα, το «Αντίο Μαδρίτη» διακρίνεται και για τα εξαιρετικά λογοτεχνικά του χαρακτηριστικά. Απλή γραφή που θέλγει και κολλά τον αναγνώστη, λέξεις βγαλμένες από τα αμπάρια του Ισπανικής και Μεξικανικής Ιστορίας και πάνω απ' όλα «πεζογραφικές εικόνες» που σε να κάνουν να αισθάνεσαι πως ανά πάσα στιγμή μπορείς και εσύ να μιλάς με τον Έκτορ…
Η λέσχη των αθεράπευτα αισιόδοξων, του Ζαν Μισέλ Γκενασιά (Εκδόσεις, Πόλις)
Το ασπρόμαυρο πλάνο ανοίγει και ένα «νουάρ» Παρίσι στα τέλη της δεκαετίας του 50 ξεπροβάλει. Ο «μύθος» του Ντε Γκωλ ξερνά την «αντιδραστική σκιά» της Γαλλικής Δεξιάς πάνω στο Παρίσι, ενώ ο πόλεμος της Αλγερίας «μυρίζει» σε ολόκληρη την Γαλλική επικράτεια. Η Ουγγρική επανάσταση του 56 «μυρίζει» με την σειρά της σ' ολόκληρη την Ευρώπη. Λόγια και πολιτικές εικόνες ζωντανές που «αρνιούνται» πεισματικά να σβήσουν. Ο Γκενασιά «πλάθει» και η ιστορία ξεκινά...
Στο ρόλο του «αφηγητή» ένας μαθητής, ονόματι Μισέλ Μαρινί. Αψύς, περίεργος, «μόνιμος» κοπανατζής από το φημισμένο γυμνάσιο HenriIV. Παράλληλα, φανατικός βιβλιοφάγος και λάτρης των ανατρεπτικών γραφών της εποχής. Μια «νουάρ» φιγούρα που καταφεύγει κάθε λίγο και λιγάκι στο "Balto" της πλατείας Ντανφέρ Ροσφό, για να «μασκαρέψει» τις ώρες του. Εκεί, ο Μισέλ Μαρινί, θα συναντήσει μια ομάδα δεινών σκακιστών και θα γίνει το νεαρότερο μέλος αυτής της «Λέσχης», στην οποία συχνάζουν «πολιτικά όντα» από την Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη. Ούγγροι, Ανατολικογερμανοί, Σοβιετικοί, Τσεχοσλοβάκοι. Άνθρωποι που περιπλανούνται σαν «πολιτικά φαντάσματα».
Έχοντας εγκαταλείψει τις πατρίδες τους υπό «περίεργες» συνθήκες, ψάχνουν την «εικόνα» τους στο ψηφιδωτό Παρίσι, ανάμεσα στον Σαρτρ και τον Καμύ, ανάμεσα στην μουσική και την ησυχία! Κομμουνιστές, αμετανόητοι Σταλινικοί και φανατικοί Αντί-Σταλινικοί, Αναρχικοί, Λενινιστές, Τροτσκιστές και Σοσιαλδημοκράτες συνθέτουν αυτή την ιδιαίτερη «Πολιτισμική Λέσχη». Ανάμεσα τους και ένας Έλληνας, ο Γρηγόρης Πέτρουλας, φυγάς από την αρρωστημένη κατάσταση της μετεμφυλιακής Ελλάδας, κυνηγημένος από το παρακράτος της Δεξιάς.
Φωνές, ιδέες, οράματα, καβγάδες μικρές και «ανύποπτες» στιγμές, που θα δημιουργήσουν ένα «ανεξήγητο» δέσιμο μεταξύ τον παιδιών της Λέσχης. Μέσα από αυτή την –μικρή αλλά ουσιαστική– πολιτισμική καθημερινότητα ο Μισέλ θα αρχίσει να μεγαλώνει, ανακαλύπτοντας το «φοβερό» μυστικό που δένει τους ανθρώπους την Λέσχη, καθώς και το τι είναι αυτό που «ορίζει» την εποχή τους…
Μια ιστορική εποχή που όλα γυρίζουν στο «κεφάλι» της σύγχρονης Ευρώπης. Ο πόλεμος της Αλγερίας, η επανάσταση στην Κούβα, ο Ψυχρός Πόλεμος, το ροκ εν ρολ, δημιουργούν πολιτικές και πολιτιστικές εκρήξεις σε μια Ευρώπη του πεινάει για το «νέο». Μια γενιά που ψάχνει το πολιτισμικό της πάτημα, μακριά από συμβάσεις και προκαταλήψεις.
«Η λέσχη των αθεράπευτα αισιόδοξων»... Οι ιδέες, η φιλία, η πολιτική προδοσία, η αναζήτηση της... «λογική θεωρίας», ένα πολιτισμικό χρονογράφημα του προηγούμενου αιώνα, δοσμένο μέσα από μια «μαγευτική» γραφή. Ο Ζαν – Μισέλ Γκενασιά, με φόντο την «πολιτικά ταραγμένη Ευρώπη» δημιουργεί ένα πεζογράφημα γεμάτο ιδέες, εικόνες και κίνηση.
Όμορφα μελαγχολικό, ιδιαίτερα ελκυστικό, με «αναγνωστική γραφή» που δημιουργεί έντονες συναισθηματικές εικόνες, κρατώντας παράλληλα ζωντανή την αύρα ενός καλά δεμένου νουάρ μυθιστορήματος, ο Γκενασιά, δίνει στο αναγνωστικό του κοινό μια «underground» τοιχογραφία της πολιτική και πολιτιστικής πραγματικότητας των Ευρωπαϊκών 60's!
Τα μαύρα πρόβατα, του Γκούναρ Στόλεσεν (Εκδόσεις Πόλις)
Και το όνομα αυτού Βαργκ Βέουμ. Αντικομφορμιστής, χαοτικός ενίοτε, μελαγχολικός συνήθως και ντετέκτιβ τις ελεύθερες ώρες του. Αυτός είναι ο Βαργκ Βέουμ, μια περιπλανώμενη σκιά που κάποιες φορές αρέσκεται στο να τριγυρνά στα βροχερά σοκάκια του Μπέργκεν και άλλες φορές πάλι στο να ερευνά τις πιο παράξενες ιστορίες. Μια τέτοια ιστορία είναι και τα «Μαύρα Πρόβατα». Μια φίλη (δυστυχώς μόνο φίλη για τον Βέουμ) από τα παλιά, Κάριν το όνομά της, θα τον «επισκεφτεί» ξαφνικά και θα του ζητήσει να επικοινωνήσει με την αδερφή της (Σίρεν), η οποία είναι τοξικομανής. Ο λόγος απλός: Η μητέρα τους, ετοιμοθάνατη σχεδόν, επιθυμεί να τη δει. Αρκετά καλός και πιστικός λόγος για να ξεκινήσει ο Βάργκ την έρευνα.
Η πράγματα, όμως, για τον αντικομφορμιστή Βέουμ δεν θα εξελιχθούν και τόσο ρόδινα! Στην προσπάθειά του να βρει την Σίρεν, θα πέσει θύμα ξυλοδαρμού από αγνώστους, ενώ λίγο αργότερα θα κινδυνεύει μέχρι και να καεί ζωντανός σε μια περίεργη πυρκαγιά. Και ενώ οι αναποδιές θα τον «επισκέπτονται» η μία μετά την άλλη, θα εμφανιστεί ξαφνικά στη ζωή του ένας νεαρός αφρικανός που θα του ζητήσει βοήθεια για την προσπέραση της γραφειοκρατικής αθλιότητας, ώστε να μπορέσει να ανανεώσει την άδεια παραμονής του.
Ο Βέουμ, αν και αρκετά μπερδεμένος θα αντιληφθεί πως ο συνδετικός κρίκος των ιστοριών είναι ο θάνατος, από πυρκαγιά, του άντρα της Σίρεν στο πρόσφατο παρελθόν. Ο Βάργκ έχει, πραγματικά, να αντιμετωπίσει δυσκολίες, που δείχνουν αξεπέραστες, κατά την έρευνά του. Το πάζλ των γεγονότων δείχνει πως δεν είναι μια απλή «αστυνομική υπόθεση» μιας υποτιθέμενης εξαφάνισης ή ενός θανατηφόρου «ατυχήματος»… Η υπόθεση συνδυάζει την κοινωνική ταξική διαστρωμάτωση της περιοχής (του λιμανιού) με το οικογενειακό, από κοινωνιολογικής άποψης, παρελθόν των ηρώων. Εκεί ο ήρωας μας θα χρειαστεί μια σκιά και την σκιώδη αυτή «βοήθεια» θα του την «δώσει», χωρίς καν να το καταλαβαίνει, ο ''αιώνιος'' εχθρός του, ο ντετέκτιβ Ντάνκερτ Μύυς.
Ο Βέουμ, μετά από αρκετή σκέψη αλλά και οδηγούμενος από «περίεργες ενστικτώδεις εικόνες» θα επικεντρώσει την έρευνά του στο νεκρό φίλο της Σίρεν, τον Χένρικ, γόνο μιας σκανδιναβικής ισχυρής οικογένειας «ταυτόσημης» με λέξεις τους όπως η διαφθορά και η διαπλοκή. Εκεί ο Βαργκ θα προσπαθήσει να μπει και να βιώσει από μέσα την μεγαλοαστική διαφθορά, παρά τις προσπάθειες εχθρών και φίλων να τον αποτρέψουν, πράγμα που θα έχει σαν συνέπεια να λύσει τελικά να λύσει το μυστήριο της υπόθεσης.
Τα «Μαύρα Πρόβατα» δεν είναι απλά άλλο ένα εξαιρετικό νουάρ μυθιστόρημα! Είναι έναπεζογράφημα με πολιτικές, κοινωνιολογικές και ψυχολογικές παραμέτρους! Πρόκειται, πραγματικά, για μια «κοινωνική φωτογραφία» της... σκοτεινής Νορβηγίας! Και ο Γκούναρ Στόλεσεν, την... «άλλη Νορβηγία», την αποτυπώνει με απίστευτο ρεαλισμό και εξαιρετικά θελκτική γραφή! Κρατική καταστολή, μεγαλοαστική διαπλοκή και διαφθορά, γραφειοκρατική αθλιότητα, εμπόριο ναρκωτικών και σάρκας, συνθέτουν ένα ρεαλιστικό κοινωνιολογικό καμβά πάνω στον οποίο ο Στόλεσεν βγάζει όλη την λογοτεχνική του «σκέψη». Και το αποτέλεσμα είναι, απλά, εξαιρετικό...
