Στην Ελλάδα, την πλέον σεισμογενή περιοχή της Ευρώπης, η Πολιτική (Π.Π.) Προστασία αποτελεί κεντρική Υπηρεσία, τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας (ΓΓΠΠ). Στόχος της ΓΓΠ.Π. είναι η προστασία πληθυσμών από φυσικές καταστροφές (σεισμοί, πλημμύρες, δασικές πυρκαγιές, κατολισθήσεις κ.λπ.), τεχνολογικές (ατυχήματα σε εργοστάσια, εκρήξεις, μεγάλα ατυχήματα και μείζονες περιβαλλοντικές ρυπάνσεις), καταστροφές και ιατρικούς κινδύνους(πρόληψη επιδημιών). Κύριο μέλημα της Π.Π. είναι η εκπόνηση σχεδίων και η εκπαίδευση του γενικού πληθυσμού σε περιπτώσεις αντιμετώπισης έκτακτων γεγονότων. Η παροχή πρώτων βοηθειών και η παροχή προστασίας πληγέντων πληθυσμών χρειάζονται την κινητοποίηση πολλών διαφορετικών δημόσιων δομών, τόσο της κεντρικής κυβέρνησης, όσον και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, σε δημοτικό και περιφερειακό επίπεδο.
Σημαντικό στοιχείο δράσης της Π.Π. είναι ο σχεδιασμός για την αντιμετώπιση όλων των έκτακτων γεγονότων, σχεδιασμός, ο οποίος βασίζεται στο τρίπτυχο, ετοιμότητα - άμεση απόκριση - βραχεία αποκατάσταση.
Ο σεισμοί στην Κεφαλλονιά πριν από περίπου δύο έτη ανέδειξαν την ύψιστη αναγκαιότητα συντονισμού και άμεσης απόκρισης όλου του συστήματος της ΠΠ, καθώς και την ανάγκη «κεντρικής διαχείρισης» του ζητήματος.
Παραμένει όμως ως μείζων η αναγκαιότητα περαιτέρω ενίσχυσης και αναβάθμισης της ΓΓΠΠ.
Οι σεισμοί είναι ένα αναπότρεπτο φυσικό φαινόμενο. Το γεγονός ότι δεν είμαστε σε θέση να τους προβλέψουμε με ακρίβεια δεν σημαίνει ότι πρέπει να τους δεχόμαστε μοιρολατρικά ως θεομηνίες και να θεωρούμε πως δεν υπάρχουν τρόποι προστασίας από αυτούς. Αντίθετα, αν εφαρμοστούν τα κατάλληλα μέτρα άμυνας έναντι των σεισμών, μπορούμε να μειώσουμε δραστικά τις συνέπειές τους, τόσο στον άνθρωπο όσον και στο δομημένο περιβάλλον.
Πρόγνωση ενός σεισμού σημαίνει η εκ των προτέρων γνώση του μεγέθους, της εστίας και του χρόνου γένεσης. Η βραχείας διάρκειας πρόγνωση των σεισμών είναι προς το παρόν εξαιρετικά δύσκολος στόχος για την επιστήμη.
Είναι γνωστό ότι η σεισμικότητα στη χώρα μας είναι η υψηλότερη σ’ όλη τη δυτική Ευρασία. Το γεγονός αυτό έχει αρνητικές κοινωνικές συνέπειες για τους κατοίκους της Ελλάδας (ανθρωπιστικές, οικονομικές, πολιτισμικές). Υπάρχει, βέβαια, δυνατότητα δραστικής μείωσης των αρνητικών συνεπειών των σεισμών στη χώρα μας, με αξιοποίηση του ιστορικού υλικού μακροσεισμικών παρατηρήσεων και του υλικού των ενόργανων σεισμολογικών παρατηρήσεων, με εξειδικευμένη επιστημονική γνώση και βέβαια με σχετική πολιτική βούληση.
Η επιστημονική έρευνα σχετικά με τους σεισμούς και τα αποτελέσματά τους στη χώρα μας πραγματοποιείται από τα εργαστήρια Γεωφυσικής των πανεπιστημίων, των πολυτεχνικών σχολών, του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου και του ΙΤΣΑΚ (Ινστιτούτο Τεχνικής Σεισμολογίας και Αντισεισμικών Κατασκευών).
Τα παραπάνω διαθέτουν τηλεμετρικά δίκτυα σεισμογράφων και συνολικά το ενιαίο εθνικό δίκτυο σεισμογράφων, ενώ το ΙΤΣΑΚ διαθέτει το μεγαλύτερο δίκτυο επιταχυνσιογράφων με 230 όργανα, τα περισσότερα εκ των οποίων είναι όργανα τελευταίας γενιάς και υψηλής ανάλυσης. Με βάση το υψηλό επίπεδο επιστημονικής και τεχνολογικής γνώσης που έχει αναπτυχθεί στα κέντρα αυτά, παρέχονται όλα τα απαραίτητα στοιχεία για την παραγωγή επιστημονικής γνώσης για τη μείωση των συνεπειών των σεισμών (ακριβής εντοπισμός επίκεντρων, εκτίμηση σεισμικού κινδύνου, δεδομένα για αντισεισμικό σχεδιασμό κ.ά.).
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Ελλάδα υπήρξε ανέκαθεν μία από τις διεθνώς πρωτοπόρες χώρες σε θέματα ανάπτυξης και θέσπισης αντισεισμικών κανονισμών, γεγονός που καταδεικνύει το διαχρονικά υψηλό επίπεδο των Ελλήνων επιστημόνων (σεισμολόγων και μηχανικών) που ασχολούνται με το πρόβλημα του σεισμού και της μείωσης των συνεπειών του στο δομημένο περιβάλλον.
Οι αντισεισμικοί κανονισμοί
Ο πρώτος αντισεισμικός κανονισμός που τέθηκε πανελλαδικά σε ισχύ θεσπίσθηκε το 1959. Το 1985 εκδόθηκαν πρόσθετες διατάξεις για τον κανονισμό του 1959, βασισμένες στην εμπειρία των μεγάλων σεισμών της Θεσσαλονίκης (1978) και των Αλκυονίδων (1981). Σημαντική αλλαγή επέφερε η θέσπιση του Νέου Ελληνικού Αντισεισμικού Κανονισμού (ΝΕΑΚ, 1992), ο οποίος ενσωμάτωσε τις σύγχρονες διεθνώς για την εποχή αντιλήψεις για θέματα αντισεισμικού σχεδιασμού, με μεγάλο βαθμό συμβατότητας με τον αντίστοιχο Ευρωκώδικα 8 που θα αναφέρουμε παρακάτω. Ο κανονισμός αυτός, με σειρά τροποποιήσεων (μεταξύ των οποίων και την τροποποίηση των ζωνών σεισμικής επικινδυνότητας της χώρας με βάση τα σύγχρονα δεδομένα), εξελίχθηκε στους μετέπειτα Ελληνικούς Αντισεισμικούς Κανονισμούς ΕΑΚ2000 και ΕΑΚ2003.
Το 1995 συγκροτήθηκε η Επιτροπή Ευρωκωδίκων - ΥΠΕΧΩΔΕ, της οποίας κύριο έργο ήταν η μετάφραση των Ευρωκωδίκων και η σύνταξη των Εθνικών Προσαρτημάτων και των αιτιολογικών εκθέσεων. Το δε 2009 ολοκληρώθηκε το έργο της. Οι Ευρωκώδικες απαρτίζονται από 10 κύρια ευρωπαϊκά πρότυπα και υποδιαιρούνται σε 58 μέρη. Ο αντισεισμικός σχεδιασμός των έργων καλύπτεται από τον Ευρωκώδικα 8, σε συνδυασμό με τον αντίστοιχο Ευρωκώδικα ανάλογα με το υλικό της κατασκευής. Οι Ευρωκώδικες συμπληρώνονται από τα Εθνικά Προσαρτήματα (National Annexes) που εκδίδονται από κάθε χώρα και περιέχουν τις Εθνικά Προσδιορισμένες Παραμέτρους που καθορίζουν τις εθνικές επιλογές κάθε χώρας για το επίπεδο προστασίας που επιθυμεί να υιοθετήσει.
Από το καλοκαίρι του 2014, οι Ευρωκώδικες είναι σε παράλληλη ισχύ με τους τότε εν ισχύ ελληνικούς κανονισμούς και θα έλεγε κανείς ότι καλύπτουν σε μεγάλο βαθμό τον σχεδιασμό της μεγάλης πλειονότητας των κατασκευών και υποδομών του ελληνικού χώρου. Παρ' όλα αυτά, κυρίως για τον αντισεισμικό σχεδιασμό ειδικών έργων (γεφυρών, δικτύων αγωγών, βιομηχανικών δεξαμενών κ.λπ.), αναγνωρίζονται στους ίδιους τους Ευρωκώδικες τα όρια εφαρμογής τους, καθώς και η ανάγκη ανάπτυξης ειδικών διατάξεων για θέματα που αυτοί δεν καλύπτουν. Αυτές οι ανάγκες πιστεύουμε ότι μπορούν να καλυφθούν από το επιστημονικό δυναμικό της χώρας που ασχολείται με θέματα αντισεισμικού σχεδιασμού (ΙΤΣΑΚ, πανεπιστημιακών εργαστηρίων, έμπειρων μελετητών), με κατάλληλο συντονισμό από ερευνητικό φορέα του κράτους που θα αναλάβει αυτή την αρμοδιότητα.
Επιστημονική ομάδα που συγκροτήθηκε από τον ΟΑΣΠ το 1999 και ολοκλήρωσε το έργο της το 2001 διαμόρφωσε ένα κανονιστικό πλαίσιο αναφοράς για τον προσεισμικό έλεγχο, το οποίο περιλαμβάνει τρία στάδια ελέγχου:
* Τον πρωτοβάθμιο προσεισμικό έλεγχο ή Ταχύ Οπτικό Έλεγχο (ΤΟΕ), τον δευτεροβάθμιο και τριτοβάθμιο.
Τον Μάιο του 2001 τέθηκε σε εφαρμογή για πρώτη φορά στη χώρα μας το πρόγραμμα Πρωτοβάθμιου Προσεισμικού Ελέγχου Κτηρίων Δημόσιας και Κοινωφελούς Χρήσης. Σκοπός του προγράμματος είναι η καταγραφή των κτηρίων δημόσιας και κοινωφελούς χρήσης και η πρώτη αποτίμηση της σεισμικής τους ικανότητας προκειμένου να καθοριστούν οι προτεραιότητες σε εθνικό επίπεδο για τον περαιτέρω έλεγχο και τη λήψη μέτρων προστασίας.
Ο προσεισμικός έλεγχος διενεργείται σε κάθε επίπεδο διοικητικής δομής της χώρας από τους φορείς που έχουν την ευθύνη της λειτουργίας και ασφάλειας των κτηρίων και των εγκαταστάσεων.
Τα δελτία που αποστέλλονται στον ΟΑΣΠ εισάγονται σε βάση δεδομένων και βαθμονομούνται. Τα κτίρια κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες προτεραιότητας περαιτέρω ελέγχου, Α, Β και Γ. Με στοιχεία 2014 έχει προχωρήσει αποστολή δελτίων από αρμόδιους φορείς στον ΟΑΣΠ που αφορούν περίπου 20% των δημοσίων κτηρίων. Όσον αφορά τα σχολεία, σημειώνεται ότι ο προσεισμικός έλεγχός τους είναι ευθύνη της Κτηριακές Υποδομές Α.Ε. (πρώην ΟΣΚ) και προχωρεί ικανοποιητικά.
Με βάση τα παραπάνω, κρίνεται απαραίτητη η “αναθέρμανση” των δραστηριοτήτων συλλογής στοιχείων από τις τεχνικές υπηρεσίες των αρμόδιων διοικητικών φορέων (Περιφέρειες, αιρετές Περιφέρειες, δήμοι κ.λπ.).
"Ξένιος Σεισμός"
Από το 1983 ισχύει το σχέδιο έκτακτης ανάγκης «Ξενοκράτης - Σεισμός», που καθορίζει τη δομή και τις αρμοδιότητες των οργάνων που θα δραστηριοποιηθούν σε περίπτωση σεισμικής καταστροφής. Την ευθύνη για την εφαρμογή του σχεδίου αυτού έχει το ΣΔΟ (Συντονιστικό Διυπουργικό Όργανο) και οι αντίστοιχες Περιφέρειες. Απαιτείται όμως επικαιροποίηση του εν λόγω σχεδίου, με συμβολή και των σχετικών ερευνητικών κέντρων. Τα ερευνητικά κέντρα εμπλέκονται για την έγκαιρη ενημέρωση της πολιτείας, ιδίως σε παροχή κρίσιμων επιστημονικών στοιχείων (επίκεντρο, μέγεθος). Με βάση τη σημερινή εμπειρία, ο χρόνος, μεταξύ της γένεσης ενός καταστρεπτικού σεισμού και του εντοπισμού με ακρίβεια της πλειόσειστης περιοχής μπορεί να είναι αρκετές ώρες. Προκειμένου να μειωθεί αυτός ο χρόνος έχει αναπτυχθεί στο ΙΤΣΑΚ (www.itsak.gr) ένας αυτόματος τρόπος υπολογισμού χάρτη κατανομής της εδαφικής δόνησης (χάρτης αισθητότητας - shakemaps) σε σχεδόν πραγματικό χρόνο, της τάξης λίγων λεπτών μετά τη γένεση του σεισμού. Είναι κατανοητή η χρησιμότητα μιας έγκαιρης και έγκυρης γνώσης των αναμενόμενων αποτελεσμάτων ενός ισχυρού σεισμού για τον σχεδιασμό σε πραγματικό χρόνο της αντίδρασης της Πολιτικής Προστασίας, όχι μόνο σε κατοικημένο πολεοδομικό ιστό, αλλά και σε απομακρυσμένα έργα υποδομών (γέφυρες, σήραγγες, αγωγούς φυσικού αερίου κ.ά.). Άλλοι εμπλεκόμενοι φορείς στην αντιμετώπιση των συνεπειών του σεισμού είναι και οι ΔΑΕΦΚ και ΥΑΣΒΕ.
Τέλος, καθώς η εμπειρία στον τομέα των σεισμών στην Ελλάδα έχει δείξει ότι δεν υπάρχει «ασεισμική» περιοχή» απαραίτητο κρίνεται η εκπόνηση τοπικών σχεδίων δράσης πανελλαδικά. Τα σχέδια αυτά θα περιλαμβάνουν εκπαίδευση του πληθυσμού και των υπηρεσιών, δημιουργία μηχανισμών πιο άμεσης απόκρισης, ταχείς αντισεισμικούς ελέγχους των δημοσίων κτηρίων, εύρεση ασφαλών σημείων συνάθροισης πληθυσμού και βέβαια επιχορήγηση Περιφερειών και δήμων, ώστε να δημιουργηθούν ημιμόνιμες ελαφρές δομές πολλαπλών χρήσεων, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε περίπτωση ανάγκης.
*Το κείμενο αποτελεί περίληψη της ομιλίας της στο διεθνές συνέδριο Εγκέλαδος 2016 που διοργάνωσε η Περιφέρεια Αττικής στις αρχές Ιουνίου στο Αιγάλεω
