Η εφαρμογή του ΕΝΦΙΑ έχει προκαλέσει απίστευτη αναστάτωση στη συγκυβέρνηση από αγανακτισμένους βουλευτές της. Βέβαια, οι χοντροκομμένες αδικίες του φαίνονταν από πέρσι, που κατατέθηκε και ψηφίστηκε. Αφενός δεν έχει αφορολόγητο (δηλαδή φορολογεί από το πρώτο τετραγωνικό) και αφετέρου είναι αντίστροφα προοδευτικός (δηλαδή, οι συντελεστές μειώνονται όσο αυξάνεται η αξία του ακινήτου. Βλ. αναλυτικότερα στο άρθρο μου "Η αντίστροφη προοδευτικότητα του Ενιαίου Φόρου Ακινήτων", "Συναντήσεις" Αυγής, 11/11/2013). Και μόνο αυτά τα δύο χαρακτηριστικά αρκούν για να στείλουν τον ΕΝΦΙΑ στο καλάθι των αχρήστων και στο πλούσιο ιστορικό αρχείο της εθνικής φορολογικής αθλιότητας.
Όμως, όσο δικαιολογημένη κι αν είναι η αγανάκτηση απέναντι σε ακόμα ένα βάρβαρο δημοσιονομικό μέτρο, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι κάπως πρέπει να φορολογείται η ακίνητη περιουσία. Άλλωστε ο ΣΥΡΙΖΑ, σύμφωνα με το πρόγραμμά του, όχι μόνο δεν προτίθεται να καταργήσει τους φόρους ακίνητης περιουσίας, αλλά σκοπεύει να τους γενικεύσει σε κάθε είδους περιουσιακό στοιχείο με τη δημιουργία του περιουσιολογίου. Αν θέλουμε λοιπόν να συζητήσουμε σοβαρά για τη φορολογία περιουσίας, πρέπει να συμφωνήσουμε πρώτα τι είναι περιουσία.
Με έναν διασταλτικό ορισμό, περιουσία είναι καθετί που μπορεί να παράγει εισόδημα χωρίς προσωπική εργασία του ιδιοκτήτη. Μπορεί να πάρει πολλές μορφές, αλλά σχεδόν το σύνολο του πλούτου στην εποχή μας είναι τριών ειδών: μετοχές σε επιχειρήσεις που μοιράζουν μερίσματα, ομόλογα και πιστώσεις που κερδίζουν τόκους και ακίνητα που εισπράττουν ενοίκια.
Εδώ χρειάζονται τρεις βασικές διευκρινίσεις για να βάλουμε τα πράγματα σε σειρά: Πρώτον, η αξία ενός περιουσιακού στοιχείου είναι διαφορετικό πράγμα από το εισόδημα που δημιουργεί. Παρ' ότι τα δύο μεγέθη συνδέονται στενά (η περιουσία είναι συσσωρευμένο εισόδημα και η παρούσα αξία της εξαρτάται από τις κεφαλαιοποιημένες μελλοντικές της αποδόσεις), δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να ταυτίζονται. Εξ ορισμού, οι φόροι περιουσίας επιβάλλονται στην αξία των περιουσιακών στοιχείων και όχι στο εισόδημα που δημιουργούν (γι' αυτό υπάρχουν οι φόροι εισοδήματος).
Δεύτερον, το εισόδημα που δημιουργεί η περιουσία δεν είναι πάντα άμεσα μετρήσιμο: Υπάρχουν περιουσιακά στοιχεία που προορίζονται για άμεση χρήση από τον ιδιοκτήτη τους, όπως η ιδιοκατοίκηση για τα ακίνητα. Ως γνωστόν, σε αυτή την περίπτωση μιλάμε για τεκμαρτό εισόδημα, δηλαδή για εισόδημα που εξοικονομείται λόγω της ιδιοκτησίας. Ουσιαστικά, όμως, δεν έχει διαφορά η εξοικονόμηση ενός ποσού από την είσπραξη του ίδιου ποσού. Το να μην πληρώνει κανείς ενοίκιο είναι οικονομικά ισοδύναμο με το να εισπράττει κάθε μήνα ένα ποσό ίσο με το ενοίκιο που πληρώνει.
Τρίτον, το εισόδημα που δημιουργεί η περιουσία δεν είναι εγγυημένο. Οι επιχειρήσεις που είχαν κακή χρονιά δεν θα μοιράσουν μερίσματα, οι αποδόσεις ορισμένων τίτλων μπορεί να είναι μηδενικές και κάποια ακίνητα να μείνουν ξενοίκιαστα. Όπως η εργασία, έτσι και το κεφάλαιο πρέπει πρώτα να βρει απασχόληση για να παράγει προϊόν ώστε να εισπράξει αμοιβή και να δημιουργήσει εισόδημα για τον κάτοχό του. Στις οικονομίες της αγοράς, ούτε η απασχόληση ούτε και το ύψος της αμοιβής είναι δεδομένα.
Αν τα παραπάνω μας πείθουν για την ανάγκη αυτοτελούς φορολόγησης της περιουσίας, περνάμε στο πιο σημαντικό ζήτημα, τη μέτρηση της φορολογητέας περιουσίας. Για το θέμα αυτό έχει κατατεθεί μια καινοτόμος πρόταση από προοδευτικούς οικονομολόγους (με προεξάρχοντα τον Thomas Piketty) για φορολογία επί της καθαρής περιουσίας. Αυτό σημαίνει ότι από την αξία της περιουσίας αφαιρείται το χρέος του φορολογούμενου που αποτελεί αρνητική περιουσιακή θέση. Με άλλα λόγια, κάποιος που παίρνει στεγαστικό δάνειο και αγοράζει ένα σπίτι, εφόσον χρωστάει ένα ποσό ίσο με την αξία του ακινήτου, η καθαρή του περιουσία είναι μηδέν άρα και ο φόρος περιουσίας είναι μηδέν.
Ένας τέτοιος φόρος, έντονα προοδευτικός εκ των πραγμάτων, μπορεί να συνδυαστεί με το περιουσιολόγιο και να αποτελέσει μεσοπρόθεσμη δέσμευση μιας αριστερής κυβέρνησης, ώστε να φορολογηθεί με δικαιοσύνη και διαφάνεια -για πρώτη φορά στην ελληνική ιστορία- ο συσσωρευμένος πλούτος.
* Ο Φραγκίσκος Κουτεντάκης διδάσκει στο Οικονομικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Κρήτης
