Το απεργιακό κύμα στη Γαλλία συνεχίζεται με τους εργαζόμενους στο σιδηροδρομικό δίκτυο να συνεχίζουν τις απεργίες τους αύριο Δευτέρα και Τρίτη, μετά τις συναντήσεις τους με κυβερνητικά κλιμάκια την περασμένη εβδομάδα. Κομμάτι ευρύτερων αγώνων στους οποίους συμμετέχουν φοιτητές, αντιφασίστες και κόσμος αυτόνομων κοινοτήτων, και τμήμα της γενικευμένης επίθεσης που επιχειρεί ο Μακρόν, κατά τις προεκλογικές του δεσμεύσεις, σε μια περίοδο που νιώθει πιεσμένος και διεθνώς, η ιδιωτικοποίηση του σιδηροδρομικού δικτύου συναντά την αντίσταση των εργαζομένων σ’ αυτό. Με αφορμή την πίεση που δέχονται για να σταματήσουν την απεργία, αλλά και την αλληλεγγύη που βιώνουν (ήδη ένα αλληλέγγυο, απεργιακό ταμείο έχει διαθέσει 1 εκατ. ευρώ στους απεργούς) απηύθυναν τρεις ερωτήσεις σε τρεις θεωρητικούς και φιλοσόφους της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας αριστεράς. Ο Αντόνιο Νέγκρι, ο Ετιέν Μπαλιμπάρ και ο Ζακ Ρανσιέρ απαντάνε στις ίδιες τρεις ερωτήσεις των εργαζομένων περί κοινωνικού αυτοματισμού, μορφών πάλης και του ρόλου των διανοούμενων.
ΑΝΤΟΝΙΟ ΝΕΓΚΡΙ
Οι εργαζόμενοι να ανακτήσουν τον έλεγχο της πολιτικής
Α: Πώς μπορεί ένας διανοούμενος σήμερα να δείξει την αλληλεγγύη του σε μια απεργία;
Γιατί υποστηρίζω τον αγώνα σας «σήμερα», αυτή τη στιγμή; Θα τον υποστήριζα και χθες, αλλά έχω την εντύπωση ότι σήμερα τα αφεντικά και ο γάλλος πρόεδρος βρίσκουν τον αγώνα αυτό εξαιρετικά ανησυχητικό. Γιατί; Πρώτον, γιατί δείχνει ότι ο ταξικός πόλεμος δεν διεξάγεται μόνο από τα αφεντικά. Η πραγματικότητα είναι ότι ο ταξικός αγώνας των εργαζομένων είναι καθοριστικός στον προσδιορισμό των θεμελίων των κοινωνικών σχέσεων και της ανάπτυξης της κοινωνίας. Γι’ αυτό και μπορεί να ενώσει όλους τους καταπιεσμένους. Δεν υπάρχει παράδοξο στο γεγονός ότι ο εργατικός αγώνας των σιδηροδρόμων (δεν είναι τίποτα άλλο, παρά εργατικός) γίνεται εμβληματικός για τον αγώνα όλου του πρεκαριάτου, συμπεριλαμβανομένου του αγώνα των φοιτητών.
Δεύτερον, γιατί αυτός ο αγώνας, που όλοι θέλουμε να δούμε να παίρνει το χαρακτήρα «κοινωνικής απεργίας» —είναι προϋπόθεση για την επιτυχίας του—, εναντιώνεται σε μια ιδιωτικοποίηση. Η ιδιωτικοποίηση είναι βασικό εργαλείο του νεοφιλελεύθερου τρόπου διακυβέρνησης και της αναδιανομής πλούτου υπέρ του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου.
Τρίτον, επειδή ο Μακρόν κατέστησε τον αγώνα αυτό σύμβολο της κυριαρχίας του σε βάρος όλων των τάξεων. Νίκη σ’ αυτό τον αγώνα σημαίνει για τον πρόεδρο ότι εξαλείφεται οποιαδήποτε πιθανότητα εργατικών αγώνων και ο σχηματισμός μια ταξικής αντιπολίτευσης τα επόμενα χρόνια. Το ίδιο έπραξε η Θάτσερ και ο Ρίγκαν με τους ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας. Επρόκειτο, όμως, για μια άλλη εποχή. Σήμερα, ο νεοφιλελευθερισμός είναι σε κρίση. Και εσείς, οι σιδηροδρομικοί αποτελείται μια τρανταχτή απόδειξη αυτού του γεγονότος.
Β: Λέγεται ότι είμαστε προνομιούχοι μιας εποχής που έχει παρέλθει. Κατα την άποψή σου τι είναι σήμερα δικαίωμα και τι προνόμιο;
Προνόμιο είναι μια ιδιότητα, μια κατάσταση ή μια συνθήκη που αποκλείει άλλους. Εσείς δεν αποκλείεται κανένα. Δεν κατακτήσατε τα δικαιώματα που έχετε επειδή θέλατε να αποκλείσετε κάποιον. Το αντίθετο: θέλετε όλοι οι εργαζόμενοι να απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα και με τον αγώνα σας παλεύετε για να το καταφέρετε. Προνόμιο, αντίθετα, είναι η κατάσταση των πλουσίων, των πολύ πλουσίων, των οποίων την εισφορά αλληλεγγύης κατήργησε ο Μακρόν. Προνόμιο είναι κάτι αποκλειστικό: κάτι που αρνείται στους πολίτες μια λιγότερο άνιση κατανομή πλούτου και τα δικαιώματα που προέρχονται απ’ αυτή.
Τούτων λεχθέντων, η επίθεση στα δικαιώματα των σιδηροδρομικών είναι προφανώς ένα πρόσχημα για να πραγματοποιηθεί η ιδιωτικοποίηση του εθνικού σιδηροδρομικού συστήματος και για την εφαρμογή μιας νεοφιλελεύθερης κοινωνικής κανονικότητας σε τομείς της εργασίας που μέχρι στιγμής έχουν αντισταθεί. Υπάρχει, όμως, και ένα απώτερο ιδεολογικό πρόταγμα πίσω από την προσπάθεια κατάργησης των δικαιωμάτων σας: αυτά ήταν και παραμένουν μια συλλογική κατάκτηση. Και εναντίον αυτού παλεύουν τα αφεντικά. Συναινούν σε οποιοδήποτε ατομικό προνόμιο, αλλά απορρίπτουν οποιαδήποτε συλλογική κατάκτηση. Δείτε τη συμβαίνει στην αυτόνομη ζώνη ZAD στη δυτική Γαλλία. Μετά τη εκδίωξη των καταληψιών, τούς επετράπη να επιστρέψουν ένας ένας, υπό τον όρο της υπογραφής ατομικών συμβολαίων. Τούς απαγορεύτηκε να διαμορφώσουν οποιοδήποτε κοινό αίτημα. Ο αγώνας εναντίον σας είναι μια συμβολική μάχη, κάτω από τη σημαία του ατομισμού.
Γ: Η απεργία μπορεί να σκληρύνει συν τω χρόνω. Μιλούν εναντίον μας, σαν να κρατάμε ομήρους. Ποια η γνώμη σου γι’ αυτό;
Όσοι σας κατηγορούν ότι «κρατάτε την κοινωνία όμηρο» ξεχνούν ότι η κοινωνία στην οποία ζούμε είναι ταξική —είναι δηλαδή μια κοινωνία διαμορφωμένη από την πάλη των τάξεων. Είναι μάλλον κωμικό να βλέπει κανείς τα αφεντικά να κλαψουρίζουν επειδή ένας εργατικός αγώνας τούς «κρατά ομήρους». Οι ίδιοι αγωνίζονται για την τάξη τους καθημερινά. Κρατούν ομήρους τους εργαζόμενους όταν τους λένε «είτε δουλέψτε για το ημερομίσθιο που αποφάσισα είτε θα σας πετάξω έξω και θα σας καταδικάσω στη φτώχεια».
Πέρα όμως απ’ αυτή την κωμική πτυχή της κατάστασης, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι αυτή η δήλωση εκφράζει και ένα συγκεκριμένο φόβο των αφεντικών, που είναι πολύ έντονος για όσους έζησαν τις απεργιακές κινητοποιήσεις του 1995, όπως ο σημερινος πρωθυπουργός, Εντουάρντ Φιλίπ, που ήταν εκπρόσωπος Τύπου του τότε πρωθυπουργού Αλέν Ζιπέ. Τρέμουν στο ενδεχόμενο σύγκλισης των διαφορετικών αγώνων, ειδικά όταν αυτή έχει διάρκεια.
Φοβούνται την οικοδόμηση ενός πολιτικού κινήματος, ειδικά σε μια στιγμή που η σοσιαλδημοκρατία πεθαίνει. Αυτό έλειπε από τους αγώνες του 1995. Η ανάγκη όμως αυτής της κατεύθυνσης ήταν και τότε ορατή. Τότε είχα πάρει συνέντευξη από τον Μπερνάρ Τιμπό (ηγέτη των σιδηροδρομικών της εργατικής ένωσης CGT), που μου είπε: «είτε τα αριστερά κόμματα θα αποδειχθούν ικανά για μια πραγματική ανανέωση, και γρήγορα θα συντονιστούν με το απεργιακό κίνημα ή αυτό θα δώσει δικές του πολιτικές απαντήσεις χωρίς προηγούμενο». Δεν έγινε αυτό τελικά. Συμφωνούμε με την ομηρία μας από αυτές τις ήττες; Ο Τιμπό πρόσθεσε ότι «οι εργαζόμενοι πρέπει να πάρουν τον έλεγχο της πολιτικής διάστασης του αγώνα. Δηλαδή πρέπει να ανακτήσουν τον έλεγχο της πολιτικής για τον εαυτό τους». Αυτό δίνει μια κατεύθυνση για σήμερα, για να μπορέσουμε πραγματικά να κρατήσουμε ομήρους τα αφεντικά.
ΕΤΙΕΝ ΜΠΑΛΙΜΠΑΡ
Συλλογική αντίσταση στην κοινωνική οπισθοχώρηση
Α: Υπάρχουν δύο αλλελεπικαλυπτόμενοι λόγοι. Ο πρώτος είναι ότι οι σιδηροδρομικοί που σήμερα υπερασπίζονται βασικά κοινωνικά δικαιώματα παλεύουν επίσης ενάντια στην αποδιάρθρωση των σιδηροδρόμων. Δεν πρόκειται για μια απλή εταιρεία. Πρόκειται για μια ουσιώδη δημόσια υπηρεσία που επιχειρείται να ιδιωτικοποιηθεί (ανοίγοντάς την πόρτα στον ανταγωνισμό και εφαρμόζοντας ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια στη λειτουργία της). Αυτό είναι τμήμα μιας γενικότερης νεοφιλελεύθερης επίθεσης. Μετά την επίθεση στα ταχυδρομεία και τις τηλεπικοινωνίες, τώρα προσπαθούν να απαλλαγούν από μια σημαντική δημόσια υπηρεσία, με άλλες να περιμένουν τη σειρά τους.
Ο δεύτερος λόγος συνδέεται μ’ αυτό. Σαν δάσκαλος και ερευνητής ξόδεψα όλη μου τη ζωή εργαζόμενος για τους πολίτες και όχι για να βγάλει κέρδος μια επιχείρηση. Οι σιδηρόδρομοι και η εκπαίδευση δεν είναι το ίδιο, αλλά αποτελούν τμήματα ενός ευρύτερου συνόλου. Και τώρα ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια αξιολόγησης και διαχείρισης διεισδύουν και στο εκπαιδευτικό σύστημα. Καλωσορίζω, επομένως, την απεργία των σιδηροδρόμων, γιατί οι απεργοί αποτελούν την πρώτη γραμμή μιας συλλογικής αντίστασης στην κοινωνική οπισθοχώρηση.
Β: Πρόκειται για μια ουσιαστική ερώτηση! Η χρήση του όρου «προνόμιο» γίνεται για προπαγανδιστικούς λόγους. Γίνεται για να απαξιώσουν την αντίσταση των σιδηροδρόμων απέναντι στην προσπάθεια της αποδιάρθρωσης των δικαιωμάτων τους (ή την καταδίκη τους σε μελλοντικό αφανισμό). Η κατάσταση τους παρουσιάζεται σαν αρχαϊκή, αλλά και σαν να εκμεταλλεύεται τους υπόλοιπους εργαζόμενους. Πρόκειται για υπέρτατη ανοησία, αν δούμε τους μισθούς και τις συνθήκες όσων εργάζονται στους σιδηροδρόμους. Αναμφίβολα, υπάρχουν προνομιούχοι στην κοινωνία μας, στην οποία βλέπουμε εκθετική αύξηση των ανισοτήτων. Αλλά αυτοί οι προνομιούχοι δεν δουλεύουν στο σιδηροδρομικό δίκτυο. Θα έπρεπε να τους ψάξουμε στο χρηματιστήριο ή στη γειτονιά του Νεϊγί (πλούσια συνοικία στα δυτικά του Παρισιού).
Εξάλλου, η ίδια η ιδέα της δημοκρατίας (από τη γαλλική επανάσταση και μετά) ανέκαθεν βασιζόταν στην εξάλειψη των προνομίων —που έχουν ταξικά χαρακτηριστικά— και στην αναγνώριση των δικαιωμάτων —που από θέση αρχής είναι οικουμενικά. Τα δικαιώματα ανήκουν σε όλους. Το 19ο και περισσότερο τον 20ό, αυτά άρχισαν να περιλαμβάνουν πολιτικά δικαιώματα, κοινωνική ασφάλιση και μέτρα υπεράσπισης των εργαζομένων. Αυτό δεν ήταν αποτέλεσμα της καλής θέλησης της άρχουσας τάξης, αλλά μεγάλων και επίπονων αγώνων και δραματικών συγκυριών. Τα σημερινά δικαιώματα των σιδηροδρόμων κερδήθηκαν σε δύο φάσεις μετά τον Πρώτο και Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτό δεν είναι σύμπτωση! Οι σιδηροδρομικοί υπερασπίζονται σήμερα την ιστορική κληρονομιά και την μεταβίβασή της στις επόμενες γενιές, που κινδυνεύουν να ζήσουν σε μια κοινωνία γενικευμένης επισφάλειας.
Γ: Πρώτον να πω ότι δεν εύχομαι να συνεχιστεί επί μακρόν ο αγώνας, αλλά να νικήσει, με δεδομένο το γενικό συμφέρον που συμβολίζει. Αλλά η σταθερή στάση της κυβέρνησης συνηγορεί στο ότι η απεργία θα σκληρύνει και θα διαρκέσει πολύ, αν θέλουμε να είναι νικηφόρα. Πρέπει, επομένως, να κερδηθεί η μάχη της κοινής γνώμης, να εξασφαλιστεί η κατανόηση και ει δυνατόν η ενεργός υποστήριξη των χρηστών (που είναι κατά κύριο λόγο εργαζόμενοι). Με δεδομένη τη ταλαιπωρία που δημιουργεί μια απεργία στις μεταφορές, δεν είναι σίγουρο ότι η κοινή γνώμη θα τη στηρίξει.
«Διανοούμενοι» σαν κι εμάς πρέπει να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να συμβάλουμε, στο βαθμό που μπορούμε να επηρεάσουν την κοινή γνώμη (μια ακόμα γαλλική παράδοση που χρειάζεται προστασία). Είναι προπαγάνδα οι κατηγορίες περί ομηρίας των χρηστών και «προνομιούχων» εργαζόμενων. Είναι, δε, τόσο υπερβολική προπαγάνδα που θα μου έκανε εντύπωση αν είχε αποτέλεσμα Δεν γνωρίζουμε όμως τι θα κάνει η κοινή γνώμη, και η κυβέρνηση δεν θα σταματήσει πουθενά για να παρουσιάσει τους απεργούς σαν «εγωιστές», «τρομοκράτες», «σκληρoπυρηνικούς». Πολλά θα εξαρτηθούν από την ισχύ του κινήματος που πρέπει να μείνει ενωμένο, ψύχραιμο, δημοκρατικό και ξεκάθαρο στους στόχους του. Εδώ, επίσης, οι διανοούμενοι μπορούν να παίξουν ένα ρόλο.
ΖΑΚ ΡΑΝΣΙΕΡ
Η επίθεση έχει παντού τον ίδιο στόχο
Α: Δεν μ’ αρέσει η ιδέα του «διανοούμενου» που έχει την αποκλειστικότητα της διορατικότητας, και διαφημίζει της υποστήριξή του στους αγώνες των εργαζομένων. Νομίζω ότι πρέπει όσοι διεξάγουν τον αγώνα να υποδείξουν ποιες ακριβώς πράξεις αλληλεγγύης περιμένουν από τους υπόλοιπους, είτε αυτό σημαίνει υλική βοήθεια ή δηλώσεις υποστήριξης. Το σημαντικό είναι ότι η απόσταση μεταξύ των διαφορετικών αγώνων σήμερα μικραίνει. Στους σιδηροδρόμους, στα πανεπιστήμια και αλλού η επίθεση έχει τον ίδιο στόχο: την ύπαρξη ενός κόσμου που κυβερνάται από την αλληλεγγύη, ενός κόσμου στον οποίο όλοι έχουν πρόσβαση στη εκπαίδευση, την περίθαλψη, τις μεταφορές και άλλες υπηρεσίες, ανεξάρτητα από την κοινωνική τους θέση.
Β: Το προνόμιο είναι ένα πλεονέκτημα που κάποια συγκεκριμένη κοινωνική κατηγορία απολαμβάνει λόγω διάκρισης ή ανωτερότητας (όπως συνέβαινε παλιότερα με τους ευγενείς). Ένα δικαίωμα είναι κάτι που απολαμβάνεις ακριβώς γιατί δεν έχεις καμία διαφορά από τους υπόλοιπους. Ένα δικαίωμα έχει επίσης κερδηθεί μέσω αγώνα υπέρ της ισότητας. Τα δικαιώματα των σιδηροδρομικών κερδήθηκαν όταν ένα λαϊκό κίνημα επέβαλε την ύπαρξη μιας δημόσιας υπηρεσίας που παρέχει σε όλους τη δυνατότητα πρόσβασης στις ίδιες υπηρεσίες. Η ιδέα που δέχεται επίθεση από την άρχουσα τάξη είναι η ιδέα της καθολικής εκπαίδευσης, περίθαλψης, μετακίνησης κ.τ.λ. σε συνθήκες ισότητας. Στην προσπάθεια να νομιμοποιηθεί, δε, αυτή η επίθεση χαρακτηρίζει προνόμια τα κοινωνικά δικαιώματα που κερδήθηκαν με αγώνες. Είναι αλήθεια ότι άλλοι εργαζόμενοι έχουν χάσει δικαιώματα που οι σιδηροδρομικοί ακόμα έχουν. Αλλά αυτοί που διαμαρτύρονται για τους «προνομιούχους» θέλουν την εξίσωση προς τα κάτω: να χάσουν δηλαδή όλοι αυτά τα δικαιώματα.
Γ: Η ρητορική περί ομηρίας είναι κομμάτι της ίδιας προσπάθειας να απαξιωθούν οι κοινωνικοί αγώνες στο όνομα των απλών ανθρώπων που είναι τα αληθινά θύματα. Αυτό δεν είναι απλά κατάχρηση της γλώσσας. Η χρήση αυτή των λέξεων πρέπει να φωτιστεί από μια πολύ υλική συνθήκη. Για αρκετά χρόνια γινόμαστε μάρτυρες μιας προσπάθειας να ποινικοποιηθούν όλες οι μορφές δράσης μέσω των οποίων οι αγωνιζόμενοι εργαζόμενοι υπερβαίνουν τα όρια μιας ευγενικής διεκδίκησης των αιτημάτων τους. Σταδιακά ποινικοποιούν τους ίδιους τους κοινωνικούς αγώνες. Είναι αναγκαίο να αναγνωρίζονται οι δυσκολίες που όντως προκαλούν σε πολλούς ανθρώπους οι απεργίες, αλλά ταυτόχρονα να αποκρούεται κάθε εκβιασμός που συνοδεύει τη κατηγορία περί ομηρίας τους.
Μετάφραση: Πέτρος Κοντές
