Το περασμένο σαββατοκύριακο οι γειτονιές πλημμύρισαν με κόσμο, κατά βάση νέο, που διαδήλωσαν ενάντια στην αστυνομική βία. Είχαμε πολύ καιρό, ειδικά με τις ιδιαίτερες συνθήκες της πανδημίας και του εγκλεισμού που έχει επιβληθεί, να δούμε να οργανώνονται κινητοποιήσεις και αυτό είναι αποτέλεσμα της κυβερνητικής πολιτικής, από τη μία πλευρά, αλλά και των χαρακτηριστικών των νέων γενιών παγκοσμίως. Όπως τονίζει ο αναπληρωτής καθηγητής στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, Αλέξανδρος Κιουπκιολής αποκαλύπτεται ένα χάσμα γενεών «το οποίο χαρακτηρίζει και διαρθρώνει την ελληνική πολιτική ζωή» και μένει να το δούμε αν οι κινητοποιήσεις αυτές «θα εξελιχθούν σε κάτι μαζικό, ριζοσπαστικό, ανατρεπτικό». Οι προϋποθέσεις υπάρχουν διαπιστώνει, και προσθέτει πως «υπάρχει μια επιπλέον παράμετρος στην εξίσωση που συζητάμε, για τις νέες γενιές που αντιδρούν, και είναι το περιβάλλον και η κλιματική αλλαγή», παράγοντας που μπορεί να προκαλέσει την αντίδραση της νέας γενιάς στην περιβαλλοντοκτόνα κυβέρνηση.
Ολοένα και πληθαίνουν οι εκδηλώσεις κοινωνικής διαμαρτυρίας, με αποκορύφωμα τις μαζικές συγκεντρώσεις στις γειτονιές, ενάντια στην αστυνομική βία. Βλέπουμε δε στην πλειονότητά τους οι διαδηλωτές να είναι νέοι άνθρωποι. Γιατί βγήκε ο κόσμος στους δρόμους;
Για να εκτιμήσουμε τι συμβαίνει με τον κόσμο που βγαίνει στους δρόμους, θα πρέπει να δούμε τις αιτίες. Τον τελευταίο καιρό δημοσιεύονται έρευνες, που δείχνουν ένα μεγάλο χάσμα γενεών, όσον αφορά τη στάση απέναντι στην τωρινή κυβέρνηση, τη φιλοσοφία της και τη συμπεριφορά της, αλλά και τη διαχείριση της πανδημίας. Βλέπουμε δε στις ηλικίες 15-35 ετών να έχουν την ακριβώς αντίθετη γνώμη με όσους είναι 50+ ετών, με τις νεότερες ηλικίες να έχουν κατά 60% και πάνω αρνητική γνώμη για την πολιτική στάση της κυβέρνησης. Αυτή η διαφοροποίηση συνδέεται στενά και με τις πηγές ενημέρωσης, καθώς οι νέοι έχουν πληροφόρηση κατά βάση από ψηφιακά μέσα και κοινωνικά δίκτυα, ενώ οι μεγαλύτερες γενιές ενημερώνονται από την τηλεόραση, η οποία προβάλλει θετικά την κυβερνητική πολιτική. Οι αντιδράσεις, λοιπόν, δεν εξαντλούνται στα περιστατικά αστυνομικής βίας των τελευταίων ημερών, αλλά έχουν ένα βάθος. Επανεμφανίζεται, καθώς φαίνεται, η κοινωνική κινητοποίηση στις νεότερες γενιές, που τα προηγούμενα χρόνια, και ιδιαίτερα το 2015, απογοητεύτηκαν και αποστρατεύτηκαν. Είναι σαφώς πολύ διαφορετικές τώρα οι περιστάσεις, όμως δεν έχουν διαφοροποιηθεί τα στοιχεία της κοινωνικής υποκειμενικότητας σε ό,τι αφορά τις νεότερες γενιές· τι επιδιώκουν, πώς θέλουν τη ζωή τους, πώς αντιλαμβάνονται την πολιτική, πώς ενημερώνονται, ποιες είναι οι κυρίαρχες ιδεολογίες στις νεότερες και γηραιότερες γενιές είναι ερωτήματα που αποκαλύπτουν ένα χάσμα γενεών, το οποίο χαρακτηρίζει και διαρθρώνει την ελληνική πολιτική ζωή. Να δούμε πώς θα εξελιχθεί.
Αυτή η μαζική αντίδραση, που είχαμε να τη δούμε από το κίνημα των πλατειών, μπορεί να σημαίνει και πολιτικοποίηση;
Καταρχήν δεν θα συμφωνήσω πως η νεολαία δεν έχει κινητοποιηθεί μαζικά από το 2012 και μετά, καθώς μετέχει όλα αυτά τα χρόνια σε διάφορες κοινωνικές δράσεις, σε δικτυώσεις, σε εγχειρήματα συνεργατικής οικονομίας κ.ο.κ. Και ας μην ξεχνάμε τη σύντομη σε διάρκεια κινητοποίηση της νεολαίας στο δημοψήφισμα το καλοκαίρι του 2015. Από τη στιγμή, πάντως, που δεν έχουν δημιουργηθεί στην Ελλάδα νέα συλλογικά σχήματα οργάνωσης, πέρα από τα κλασικά κομματικά, δεν θα μπορούσε να διατηρηθεί αυτή η κινητοποίηση σε βάθος χρόνου. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι η νέα γενιά δεν κινητοποιείται. Από το 2000, διεθνώς αμφισβητείται η κλασική πολιτική από τις νέες γενιές, παρατηρείται μια ανοιχτότητα στη σκέψη τους, πέρα από κλασικές ιδεολογίες, και ταυτόχρονα μεριμνούν για το περιβάλλον, την κοινωνική αλληλεγγύη. Η νεολαία δεν έχει συντηρητικό χαρακτήρα, αλλά δεν αποκτά ούτε ιδεολογικά ούτε οργανωτικά τα σχήματα της ιστορικής αριστεράς στην Ελλάδα. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι παγκόσμια και έχουν να κάνουν με βαθύτερα προβλήματα της εποχής μας, με τις νέες μορφές εργασίας, τη μαζικοποίηση της ανώτατης εκπαίδευσης ή τη διάβρωση των ιστορικών ιδεολογιών της νεοτερικότητας, αλλά και με τη μεγαλύτερη πρόσβαση στην πληροφόρηση που υπάρχει με τις νέες τεχνολογίες. Όλα αυτά συγκλίνουν στο να προκύψουν νέα κοινωνικά υποκείμενα. Θυμίζω πως η Αραβική Άνοιξη και το κίνημα των πλατειών έγιναν εν πολλοίς από άνεργους ή επισφαλώς εργαζόμενους νέους, με μεταπτυχιακούς τίτλους και πρόσβαση σε ψηφιακά και κοινωνικά μέσα. Αυτό δεν έχει μεταβληθεί, κατά τη γνώμη μου, ενώ πρέπει να βάλουμε στην εξίσωση και ένα άλλο στοιχείο: μια δυναμική μερίδα της γενιάς που κινητοποιήθηκε το 2012-2015, έφυγε εκτός Ελλάδας, και αυτό οδήγησε σε μια περαιτέρω αποδυνάμωση του συλλογικού στοιχείου. Επίσης, μαζί με την απογοήτευση από τις κλασικές αριστερές ιδεολογίες, υπάρχει –εκτιμώ από την επαφή μου με φοιτητές– και μία συστημική αποταύτιση. Η σημερινή νέα γενιά, που από την πρώιμη ηλικία μέχρι τώρα ζει μια συνεχόμενη οικονομική κρίση, βλέπει πως δεν πρόκειται να επανέλθει στην «κανονικότητα» ενός νεοφιλελευθερισμού με ανθρώπινο πρόσωπο και δυνατότητες προσωπικής ανέλιξης. Η συστημική άρνηση του καπιταλιστικού συστήματος νομίζω ότι βαθαίνει τα τελευταία χρόνια αντί να αμβλύνεται, όπως είδαμε την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα.
Η νέα γενιά έχει στοχοποιηθεί από την κυβέρνηση, από όταν ανέλαβε την εξουσία. Βλέπουμε ότι επιβάλλεται στους νέους και ένας συστημικός αποκλεισμός, όσον αφορά την πρόσβαση στην παιδεία ή στην εργασία, την ίδια ώρα που τους αποδίδονται οι ευθύνες για όσα βιώνουμε σήμερα. Γιατί έχει γίνει αυτή η πολιτική επιλογή;
Η αυταρχική πολιτική ανήκει στο DNA της κυβερνώσας παράταξης, αλλά είναι και μια στρατηγική η οποία ικανοποιεί την εκλογική της πελατεία, η οποία σε μεγάλο μέρος της δεν έχει κάποιο άλλο όφελος από την κυβέρνηση, ούτε θα έχει στο άμεσο μέλλον. Επιπλέον, η σύγχρονη δεξιά, που είναι στρατευμένη στο νεοφιλελευθερισμό και εξυπηρετεί τα συμφέροντα των ελίτ, υποχρεώνεται να έχει αυτή τη συμπεριφορά απέναντι στη νεολαία γιατί είναι η κρίσιμη κοινωνική μάζα, η οποία έχει προσδοκίες, δεν έχει κάποια ιδεολογική προσκόλληση με τις κλασικές συντηρητικές αξίες, έχει αναζητήσεις και ενημέρωση. Προφανώς πάντα συνέβαινε αυτό με τη νεολαία, αλλά σήμερα είναι το πιο επικίνδυνο τμήμα της κοινωνίας. Από τη μία γιατί δεν μπορεί να ελεγχθεί ιδεολογικά, διότι δεν συμμερίζεται την πολιτική της δεξιάς, ακόμα και αν προέρχεται από δεξιές οικογένειες, γιατί έχει άλλες μορφές κοινωνικοποίησης και ταυτόχρονα άλλη θέση μέσα στο σύγχρονο γίγνεσθαι και, από την άλλη, υπάρχει το οικονομικό ζήτημα. Είναι οι γενιές των επισφαλώς εργαζομένων, που βιώνουν την αλλαγή των εργασιακών σχέσεων, πιο έντονα από κάθε άλλη γενιά. Οι σημερινές επικίνδυνες τάξεις είναι η νεολαία, και ιδιαιτέρως η μορφωμένη νεολαία, που είναι πλειοψηφική μερίδα της σύγχρονης νεολαίας, η πληροφορημένη και ενημερωμένη νεολαία, και φυσικά η νεολαία που έχει τη ζωντάνια να διεκδικήσει τη ζωή, την κοινωνικότητα, τη διασκέδαση, την ελεύθερη κίνηση. Επομένως, νομίζω ότι η στοχοποίηση ήταν απολύτως εύλογη.
Η οργή που είναι το κυρίαρχο συναίσθημα στη νεολαία και η οποία εκφράζεται και μέσα από τα σόσιαλ μίντια αλλά και στις συγκεντρώσεις που γίνονται, πιστεύεις ότι μπορεί να σηκώσει ένα αντικυβερνητικό κύμα;
Υπάρχουν και άλλα προαπαιτούμενα, πέραν του θυμού, για να εξελιχθεί σε κάτι ευρύτερα ανατρεπτικό. Απαιτούνται αφενός νέες μορφές συλλογικής οργάνωσης και αγώνα, αντίστοιχων με την εποχή μας και τις ιδιαίτερες συνθήκες στις οποίες ζούμε· της εργασιακής επισφάλειας, της εμπέδωσης του αστυνομικού κράτους, κ.ο.κ. Αφετέρου θα πρέπει ο κόσμος να μπορέσει σε κάποιο βαθμό να συνδεθεί και με τη θεσμική αντιπολίτευση, ώστε να μπορέσει να προκαλέσει άμεσα αλλαγές, ή τουλάχιστον αναστατώσεις, μέσα στο υπάρχον πολιτικό σύστημα, πριν φτάσουμε στην ελπίδα ενός βαθύτερου μετασχηματισμού. Αυτές είναι διαδικασίες που είναι ζητούμενες, δεν είναι δεδομένες. Νομίζω ότι υπάρχουν οι προϋποθέσεις. Το αν θα εξελιχθούν σε κάτι μαζικό, ριζοσπαστικό, ανατρεπτικό, μένει να το δούμε. Πάντως, υπάρχει μια επιπλέον παράμετρος στην εξίσωση που συζητάμε, για τις νέες γενιές που αντιδρούν, και είναι το περιβάλλον και η κλιματική αλλαγή. Οι νέες γενιές –και ευτυχώς– είναι πολύ πιο ευαίσθητες σε αυτά τα ζητήματα. Στην Ελλάδα, έχουν απέναντί τους μια κυβέρνηση οικολογικής δολοφονίας, όπως βλέπουμε με τις ανεμογεννήτριες, τις συμβάσεις με την Ελληνικός Χρυσός, την καταστροφή των περιοχών Natura, κ.λπ. Ακόμα και αν δεν το ζουν άμεσα στην καθημερινότητά τους, έχει πολιτιστικές, κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις, που θα τις δουν άμεσα και θα προκαλέσει την αντίδρασή τους στην περιβαλλοντοκτόνα κυβέρνηση.
Η αντιπαράθεση που γίνεται αυτές τις εβδομάδες είναι πολύ οξεία, με την κυβέρνηση να στοχοποιεί την Αριστερά και πιο επιθετικά τον ΣΥΡΙΖΑ. Από την άλλη, τα κόμματα της αντιπολίτευσης φαίνεται να επιδιώκουν, με έναν τρόπο, να υπάρξει ένα μέτωπο ενάντια στην αστυνομική βία. Που βλέπεις να οδηγεί;
Τα κόμματα της αντιπολίτευσης αυτό θα έπρεπε να κάνουν αν πρόκειται για μια αντιπολίτευση που θέλει να σταθεί στην κοινωνία και να την κινητοποιήσει. Μακάρι, για την ανατροπή αυτής της κυβέρνησης, να έχει αυτή η κίνηση ουσιαστικό χαρακτήρα, και όχι μετριοπαθή ή απλώς ρητορικό.
