Η απογοητευτική εξέλιξη της πολεμικής σύγκρουσης μετά την εισβολή της Ρωσικής Ομοσπονδίας στην Ουκρανία, με τις απεχθείς εικόνες που μας γεμίζει και τη δικαιολογημένη συναισθηματική φόρτιση που προκαλεί, εντείνει το αίσθημα απαισιοδοξίας. Μπορεί, όμως, να αποδειχτεί και η πικρή αφορμή για μια καλύτερη κατανόηση της πραγματικότητας του 21ου αιώνα.
Αν υπήρχε ακόμα σε κάποιους η παραμικρή αμφιβολία, επιβεβαιώνεται τώρα πως η Ρωσία δεν αποτελεί φαντασιακό υποκατάστατο της ΕΣΣΔ. Είναι μια καπιταλιστική κρατική οντότητα και η αντιπαράθεσή της με τη λεγόμενη Δύση, κυρίως με τις ΗΠΑ, δεν είναι συνέχεια της αντιπαράθεσης «δύο κόσμων». Εξελίσσεται με τους όρους μιας αντιπαράθεσης στο εσωτερικό του υπαρκτού παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, που κέρδισε τον ψυχρό πόλεμο.
Αν έτσι έχουν τα πράγματα, τότε η διατήρηση της δομής του ΝΑΤΟ –με την ενδιάθετη τάση του να μην επιτρέπει την ανάπτυξη ενδιάμεσων χώρων, λόγω της κυριαρχίας των νοσταλγών της διπολικής δόμησης του κόσμου, των ΗΠΑ– αποδεικνύεται τώρα ότι δεν λειτούργησε σαν προστατευτική ομπρέλα, αλλά σαν εμπόδιο στην αποδέσμευση της ΕΕ από το πρότυπο της «σύγκρουσης δύο κόσμων», το οποίο συγκρούεται με την ίδια την πραγματικότητα του μεταψυχροπολεμικού κόσμου.
Οι σοβαρές δυσκολίες που παρουσιάζονται σήμερα στην επιβολή κυρώσεων κατά της Ρωσίας, ιδίως από τα κράτη της ΕΕ, αποτελούν ενδείξεις μιας πραγματικότητας που αναπτύχθηκε τα τελευταία τριάντα χρόνια στην αντίθετη κατεύθυνση απ’ αυτή που επιδιώκεται σήμερα: στην κατεύθυνση της αμοιβαίας διείσδυσης και της δημιουργίας στενών εμπορικών και οικονομικών δεσμών μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας. Η εξάρτηση της Γερμανίας από το ρωσικό αέριο δεν είναι η αιτία αυτών των δυσκολιών. Είναι η θετική συνέπεια μιας οστπολιτίκ, που εγκαινιάστηκε πριν από μισό και πλέον αιώνα από έναν σοσιαλδημοκράτη καγκελάριο (Βίλι Μπραντ) και απογειώθηκε στη διάρκεια των θητειών μιας χριστιανοδημοκράτισσας (Άνγκελα Μέρκελ).
Ο εκ πρώτης όψεως πειθαναγκασμός του Βερολίνου να αναλάβει το οικονομικό βάρος μιας ευρωπαϊκής στρατιωτικοποίησης, σε συνδυασμό με τις δηλώσεις Μακρόν περί «εγκεφαλικά νεκρού» ΝΑΤΟ, είναι πιθανό να οδηγούν σε αντίθετη κατεύθυνση από αυτή για την οποία φαίνεται να δρομολογούνται. Δηλαδή, στην επιτάχυνση μιας ευρωπαϊκής ενοποίησης (όχι όπως θα τη θέλαμε εμείς), μιας αποδέσμευσης από τα σχέδια αναβίωσης της «σύγκρουσης δύο κόσμων» (βλέπε τριμερείς πρωτοβουλίες διαμεσολάβησης Κίνας, Γερμανίας, Γαλλίας –οι δύο πρώτες ξέρουν πολύ καλά ότι το ισχυρότερο όπλο είναι η οικονομία) και της ενεργοποίησης της λογικής των ισχυρών ενδιάμεσων χώρων. Όχι όπως επιβάλλουν τα συμφέροντα των αγγλοσαξόνων νοσταλγών της παγκόσμιας κυριαρχίας, αλλά όπως υποδεικνύει η γεωγραφία. Η προοπτική αυτή, όσο κι αν φαίνεται σήμερα απομακρυσμένη, είναι πιο δελεαστική για την Ευρώπη από εκείνη που προσφέρει με εμφανή ιδιοτέλεια η Ουάσιγκτον.
Αν ένας διπολικός κόσμος έχει ανάγκη για την αναπαραγωγή του τη συγκρότηση δύο μετωπικά αντίπαλων στρατοπέδων, ένα πολυπολικό πρότυπο προφανώς δεν μπορεί να στηρίζεται στην ουτοπία της εξάλειψης των συγκρούσεων. Ένα τέτοιο σύστημα είναι πολυπλοκότερο, συνεπώς ασταθέστερο. Έχει, όμως, το πλεονέκτημα ότι όρος ύπαρξής του είναι η διαρκής αναζήτηση της εξισορρόπησης των ανταγωνιστικών συμφερόντων, αντί της διαρκούς ενίσχυσης των δύο πόλων εν όψει της «τελικής αναμέτρησης». Δεν την καθιστά απαραίτητο στοιχείο της αναπαραγωγής του. Στα «σημεία επαφής» πάντοτε θα υπάρχουν εντάσεις. Το μέγεθός τους, όμως, περιορίζεται από τον υπαρκτό κίνδυνο να επωφεληθεί από την απώλεια δυναμικού σε μια πολεμική σύγκρουση ένας δεύτερος ή τρίτος παράγοντας/πόλος.
Στις συνθήκες αυτές η φιλειρηνική και αντιπολεμική στάση δεν είναι ένας απολίτικος πασιφισμός, όπως μια επιπόλαια ή προκατειλημμένη εξέταση των δεδομένων θα μπορούσε να συμπεράνει. Είναι μια πολιτικά και ιδεολογικά στηριγμένη επιλογή. Οι συνθήκες πολυπολικότητας είναι πιο ευνοϊκές για τις κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις που ενδιαφέρονται για την επικράτηση της ειρήνης, της ύφεσης, της συνεργασίας, του έλεγχου των εξοπλισμών. Και η επικράτησή τους στο διεθνές πεδίο διευκολύνει και κάνει πιο αποτελεσματική τη δράση των κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων που αποβλέπουν διεθνώς στην αλλαγή, προς όφελος των «υποτελών», του τρόπου οργάνωσης της οικονομικής και κοινωνικής ζωής. Δεν τους εξωθεί σε πολώσεις και συγκρούσεις για τα συμφέροντα των εκμεταλλευτών τους και σε βάρος της χειραφέτησής τους. Η ειρήνη και ο αφοπλισμός είναι η σωστή πλευρά γι’ αυτές. Όχι μόνο γενικά, αλλά ειδικότερα στις σημερινές συνθήκες.
Αν είναι αλήθεια πως ο αιώνας που διανύουμε είναι ο αιώνας της κλιματικής κρίσης, τότε η στρατηγική της Αριστεράς για την απαξίωση του κυρίαρχου τρόπου οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης και την αντικατάστασή του από ένα μετα(και αντι)καπιταλιστικό τρόπο θα έχει έντονα πράσινη απόχρωση. Για να καταστεί νικηφόρα μια τέτοια στρατηγική, χρειάζεται συνθήκες που να μην εμποδίζουν την ανάπτυξή της. Οι πολεμικοί ανταγωνισμοί, η ανάπτυξη των εξοπλισμών και η αναβάθμιση της καταστροφικής ισχύος τους, η λογική του διπολισμού και της συσπείρωσης των πάντων στους δύο πόλους του «καλού» και του «κακού», δεσμεύουν πόρους και τους σπαταλούν σε σχέδια καταστροφικά για το περιβάλλον, εντείνουν την εξάρτηση από την εξορυκτική και ρυπογόνα βιομηχανία, διαμορφώνουν συνθήκες απαγορευτικές για μια τέτοια στρατηγική, απομακρύνουν τη λογική της ύφεσης και της συνεργασίας. Αυτή η τελευταία, όμως, είναι η καταλληλότερη για να διαμορφώσει συνθήκες αποτροπής της επιδείνωσης στο πεδίο της κλιματικής κρίσης και αναστροφής του βέλους των εξελίξεων προς θετική κατεύθυνση.
