Σε μια συνέντευξη εφ’ όλης της ύλης, ο υπουργός Υγείας Ανδρέας Ξανθός μιλάει για την επόμενη μέρα στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (ΠΦΥ), την κάλυψη των ανασφάλιστων και την αντιστροφή της παθητικής ιδιωτικοποίησης του συστήματος Υγείας. Επιπλέον ο υπουργός αναλύει το πολιτικό σχέδιο της Αριστοτέλους για την καταπολέμηση της διαφθοράς, τις επικείμενες νομοθετικές παρεμβάσεις, καθώς και τι αναμένεται μετά το πέρας των εργασιών της Εξεταστικής Επιτροπής για τα σκάνδαλα στην Υγεία.
Η συνέντευξη στη Μαρία Καλυβιώτου
* Πώς θα περιγράφατε συνοπτικά τι αλλάζει στην Πρωτοβάθμια Υγεία με αυτήν τη νομοθετική πρωτοβουλία, την οποία έχετε χαρακτηρίσει «μεταρρυθμιστική τομή»;
Αυτό που κυρίως αλλάζει είναι η φιλοσοφία του συστήματος Υγείας: από ένα νοσοκομειοκεντρικό σύστημα με έμφαση στη θεραπεία, επιχειρούμε την αναδιοργάνωσή του με επίκεντρο την ΠΦΥ και με έμφαση στην πρόληψη, στην αγωγή υγείας, στη βιο-ψυχο-κοινωνική προσέγγιση της αρρώστιας, στην οικογενειακή ιατρική, στην κοινοτική φροντίδα, στις δράσεις προστασίας της δημόσιας Υγείας. Μόνο έτσι μπορούν να διασφαλιστούν η καθολική και ισότιμη κάλυψη του πληθυσμού, η ποιότητα στην υγειονομική φροντίδα, ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας του συστήματος Υγείας και η βιωσιμότητα της δημόσιας περίθαλψης.
Σχηματικά θα λέγαμε ότι είναι μια μετάβαση από ένα μοντέλο αρρύθμιστης αγοράς υπηρεσιών (με δημόσια και ιδιωτική χρέωση), σε ένα μοντέλο σχεδιασμένης και ολιστικής φροντίδας, με πυρήνα τον οικογενειακό γιατρό, την ομάδα υγείας και τις νέες αποκεντρωμένες δομές (ΤΟΜΥ) που εξασφαλίζουν εγγύτητα προς τους πολίτες, προσωπική σχέση με τους επαγγελματίες υγείας και συνέχεια στη φροντίδα. Η μεταρρύθμιση αυτή δεν είναι μνημονιακή υποχρέωση, δεν είναι «εργαλείο» για περισσότερη λιτότητα και περικοπές, δεν είναι μια αριστερή ιδεοληψία ή ένας αναχρονιστικός κρατισμός, αλλά είναι η σύγχρονη και βιβλιογραφικά τεκμηριωμένη απάντηση στην κρίση των συστημάτων Υγείας και στο κοινωνικό αίτημα της άρσης των υγειονομικών ανισοτήτων.
Το δεύτερο εξάμηνο του 2017 ξεκινούν οι ΤΟΜΥ
* Ποιος ο ορίζοντας εφαρμογής του σχεδίου;
Ο χρόνος έναρξης λειτουργίας των νέων δομών (ΤΟΜΥ) φιλοδοξούμε να είναι το δεύτερο εξάμηνο του 2017. Η προετοιμασία έχει προχωρήσει, το νομοσχέδιο που βγάλαμε σε δημόσια διαβούλευση πιστεύουμε ότι θα μπορεί να ψηφιστεί μέχρι τον Ιούνιο, η χρηματοδότηση της αρχικής φάσης μέσω του τομεακού προγράμματος «Μεταρρύθμιση του Δημόσιου Τομέα» είναι εξασφαλισμένη και αυτό το διάστημα οριστικοποιούμε την πολιτική συμφωνία με την Κομισιόν για τη συνέχιση της χρηματοδότησης μέσω του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου και των ΠΕΠ των Περιφερειών, με σταδιακή ενίσχυση της συμμετοχής του κρατικού προϋπολογισμού.
Η 1η φάση της μεταρρύθμισης έχει ορίζοντα τετραετίας, αλλά η συνολική ανάπτυξη του νέου μοντέλου απαιτεί μεγαλύτερο βάθος χρόνου που υπολογίζουμε να φτάσει τη δεκαετία. Θεωρούμε όμως ότι πολύ γρήγορα θα γίνει κοινωνικά ορατή η βελτίωση της πρόσβασης και της εξυπηρέτησης των πολιτών και ότι θα ενισχυθούν η αξιοπιστία και η αποτελεσματικότητα του ΕΣΥ.
* Πώς επιδιώκετε να κατακτηθεί η κουλτούρα της πρόληψης στον πληθυσμό της χώρας;
Η αλλαγή κοινωνικής κουλτούρας προφανώς δεν είναι ούτε εύκολη ούτε γρήγορη υπόθεση. Χρειάζεται χρόνος για να τροποποιηθεί η αντίληψη κατ’ αρχήν των επαγγελματιών υγείας και, στη συνέχεια, των πολιτών. Ο βασικός πολιτικός λόγος που η πρόληψη ήταν πάντα στο περιθώριο της πολιτικής Υγείας είναι το γεγονός ότι δεν αποδίδει άμεσο και χειροπιαστό πολιτικό όφελος, ότι απαιτεί μακροχρόνιο σχεδιασμό και διατομεακές δράσεις, ότι το μοντέλο του υπερσύγχρονου νοσοκομείου είναι πιο ελκυστικό, ότι η επιρροή της ιατροκεντρικής περίθαλψης παραμένει ισχυρή, ότι η πρόληψη δεν «πουλάει» επιστημονικά, ακαδημαϊκά, συνδικαλιστικά, πολιτικά.
Το κρίσιμο είναι να αντιληφθεί ο μεν επαγγελματίας υγείας ότι δεν απειλείται αλλά αναβαθμίζεται (με συνεχιζόμενη εκπαίδευση) ο ρόλος του, ο δε πολίτης ότι η πρόληψη δεν υποκαθιστά την ανάγκη εξειδικευμένης και ακριβής φροντίδας όπου και όσο αυτή είναι αναγκαία, αλλά ότι είναι μια επένδυση σε καλύτερη ατομική υγεία, σε μέτρα δημόσιας Υγείας που αφορούν οριζόντια όλο τον πληθυσμό και σε βιώσιμα συστήματα Υγείας. Ο ρόλος του πανεπιστημίου και των ιατρικών σχολών σ’ αυτή τη νέα προσέγγιση θα είναι καταλυτικός.
Η κουλτούρα της πρόληψης, της οικογενειακής ιατρικής, της κοινοτικής φροντίδας οφείλουμε να ενδυναμωθεί, να είναι ευδιάκριτη στα προγράμματα προπτυχιακών σπουδών, να δώσει δυνατότητες και ευκαιρίες στους νέους γιατρούς να επιλέξουν ειδικότητα συμβατή με τη νέα στόχευση του ΕΣΥ και να διεκδικήσουν μια αξιοπρεπή επιστημονική και επαγγελματική διέξοδο στον τόπο τους αντιστρέφοντας το brain drain προς τις χώρες της Ευρώπης.
Η πρωτοβάθμια περίθαλψη είχε συνειδητά εκχωρηθεί στον ιδιωτικό τομέα
* Ενόσω το δημόσιο σύστημα Υγείας μαράζωνε κατά τη διάρκεια επιβολής πολιτικών λιτότητας, ο ιδιωτικός τομέας στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας ήκμαζε. Πώς αντιστρέφεται αυτή η πορεία με την υλοποίηση της μεταρρύθμισης;
Αυτό που επιχειρείται είναι η διεύρυνση του δημόσιου χώρου στην Υγεία και ιδιαίτερα στο πιο ιδιωτικοποιημένο κομμάτι της, που ήταν η ΠΦΥ. Η πρωτοβάθμια περίθαλψη είχε εκχωρηθεί από τη δεκαετία του 1990 συνειδητά στον ιδιωτικό τομέα. Ο οποίος φυσικά αξιοποίησε τα κενά και τις ελλείψεις του ΕΣΥ και οργανώθηκε σε επιχειρηματική βάση, καθετοποίησε τις υπηρεσίες του, δημιούργησε αλυσίδες διαγνωστικών κέντρων, μονάδων αιμοκάθαρσης, νοσηλευτηρίων, δομών αποκατάστασης.
Στα μεγάλα αστικά κέντρα ο επιχειρηματικός ιδιωτικός τομέας άρχισε να παρεκτοπίζει τον ελευθεροεπαγγελματία γιατρό και το μικρό ιδιωτικό εργαστήριο. Και επειδή στο DNA του κερδοσκοπικού ιδιωτικού τομέα επικρατεί το «γονίδιο» της προκλητής ζήτησης και της υπερκατανάλωσης φαρμάκων, εξετάσεων και θεραπειών, οδηγηθήκαμε σε έκρηξη της δαπάνης υγείας και σε «παθητική ιδιωτικοποίηση» της δημόσιας περίθαλψης. Το νέο μοντέλο ΠΦΥ αναπτύσσει το δημόσιο σύστημα, αλλά αντικειμενικά αφήνει χώρο (μέσω των συμβάσεων του ΕΟΠΥΥ) στη συμπληρωματκή και επικουρική λειτουργία και του ιδιωτικού τομέα με κανόνες, έλεγχο και αξιολόγηση ποιότητας.
Οφείλουμε να εξασφαλίσουμε την ορθολογικότερη διαχείριση των δημόσιων πόρων, τον αναπροσανατολισμό των πόρων της κοινωνικής ασφάλισης και προς τις δημόσιες δομές (το 2016 ο ΕΟΠΥΥ απέδωσε για πρώτη φορά 533 εκατ. ευρώ στα νοσοκομεία) και την κοινωνική ανταποδοτικότητα τόσο της γενικής φορολογίας όσο και των ασφαλιστικών εισφορών Υγείας. Σίγουρα χρειαζόμαστε λιγότερη λιτότητα, αύξηση του ποσοστού των δημόσιων δαπανών υγείας (5,1% του ΑΕΠ το 2016 ) στην προοπτική της σύγκλισης με τους μέσους ευρωπαϊκούς όρους (6,5 - 7%). Αλλά αυτό που πάνω απ' όλα χρειαζόμαστε είναι ένα δίκτυο δημόσιων δομών και υπηρεσιών ΠΦΥ (ΤΟΜΥ, Κέντρα Υγείας στις πόλεις και στην ύπαιθρο), που, σε συνεργασία με τις πρωτοβάθμιες δομές ψυχικής υγείας, τις δομές πρόληψης και αντιμετώπισης των εξαρτήσεων και τις κοινωνικές δομές (Κέντρα Κοινότητας, Βοήθεια στο Σπίτι, ΚΑΠΗ, ΚΗΦΗ), θα διασφαλίσουν στην πράξη την αναβαθμισμένη λειτουργία του ΕΣΥ και του κοινωνικού κράτους στη χώρα.
* Στην ομιλία σας, κατά τη διάρκεια της συζήτησης για τη σύσταση εξεταστικής επιτροπής για την Υγεία, τονίσατε ότι το μεγαλύτερο σκάνδαλο ήταν ότι οι κυβερνήσεις άφησαν τους ανασφάλιστους ακάλυπτους από υγειονομική περίθαλψη. Με ποιον τρόπο η ενίσχυση της ΠΦΥ δημιουργεί δίχτυ προστασίας γι' αυτήν την κατηγορία πολιτών;
Όντως ο αποκλεισμός των ανασφάλιστων από την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη ήταν ένα τεράστιο σκάνδαλο που έπληξε τον πυρήνα του κοινωνικού κράτους, που δημιούργησε μια εκτεταμένη ζώνη «υγειονομικής φτώχειας», που επηρέασε αρνητικά τους δείκτες υγείας του πληθυσμού και εξέθεσε τη χώρα μας διεθνώς. Επειδή όμως στα νοσοκομεία, χάρις κυρίως στην ευαισθησία του προσωπικού, σε σημαντικό βαθμό διατηρήθηκε -έστω και με την αναγκαστική αποδοχή χρέους- ένα επίπεδο παροχής υπηρεσιών προς τους ανασφάλιστους (ιδιαίτερα στα ΤΕΠ και στην επείγουσα νοσηλεία), είναι προφανές ότι το μεγαλύτερο έλλειμμα φροντίδας ήταν αδιαμφισβήτητα στις υπηρεσίες ΠΦΥ.
Γι’ αυτό και αναπτύχθηκε «από τα κάτω» και εξαπλώθηκε ο θεσμός των κοινωνικών ιατρείων - φαρμακείων, που κάλυψαν ένα μέρος από αυτό το κενό και έδωσαν ένα πρωτόγνωρο παράδειγμα κοινωνικής αλληλεγγύης τιμητικό για τη χώρα μας και τους ανθρώπους της. Το νέο μοντέλο ΠΦΥ δεν φιλοδοξεί να αποτελέσει «δίχτυ προστασίας» για τους πιο αδύναμους, αλλά να καλύψει με ισότιμο και επαρκή τρόπο όλο τον πληθυσμό ευθύνης των Τοπικών Μονάδων Υγείας, προσφέροντας ευχέρεια στην πρόσβαση, σημεία και ανθρώπους πρώτης επαφής με το ΕΣΥ, συνέχεια στη φροντίδα, δωρεάν και ποιοτικές υπηρεσίες με βάση διαγνωστικά και θεραπευτικά πρωτόκολλα, διευκόλυνση στην αναζήτηση πιο εξειδικευμένης φροντίδας στα άλλα επίπεδα του συστήματος (Κέντρα Υγείας, νοσοκομεία, συμβεβλημένοι γιατροί ή εργαστήρια, δομές ψυχικής υγείας, απεξάρτησης ή αποθεραπείας - αποκατάστασης).
Η πολιτική συρρίκνωσης του ΕΣΥ τελείωσε
* Στις τοποθετήσεις σας τονίζετε την «ισχυρή πολιτική βούληση» πίσω από τη μεταρρύθμιση. Μεσούσης της κρίσης, ποιο πολιτικό σήμα εκπέμπει αυτή η νομοθετική σας πρωτοβουλία;
To πολιτικό σήμα είναι ότι η γραμμή της συρρίκνωσης του ΕΣΥ και της αποδιοργάνωσης της δημόσιας περίθαλψης τέλειωσε, ότι ακόμα και σε μνημονιακό περιβάλλον, όταν υπάρχουν οι σωστές πολιτικές προτεραιότητες και η λογική της κοινωνικής αναδιανομής, μπορεί να στηριχθεί η δημόσια Υγεία, μπορούν να καλύπτονται ολοένα περισσότερες κοινωνικές ανάγκες, μπορούν να αμβλύνονται οι υγειονομικές και οι κοινωνικές - ταξικές ανισότητες. Σε τελευταία ανάλυση η υπόθεση της Υγείας είναι ζήτημα ισοτιμίας των ανθρώπων μπροστά στην αρρώστια και στην απειλή της ζωής. Γι’ αυτό θέλει ανθρώπους και πολιτικές δυνάμεις που έχουν στις αξιακές, ιδεολογικές και προγραμματικές τους «αποσκευές» την ιδέα της ισότητας και της αλληλεγγύης και όχι της αγοράς και του ανταγωνισμού.
* Επίκειται και η κατάθεση / ψήφιση νομοσχεδίων που αφορούν τις προμήθειες και τον χώρο του φαρμάκου, ενώ δημιουργείτε και εθνικό σχέδιο για την αντιμετώπιση της διαφθοράς σε συνεργασία με τον ΟΟΣΑ. Πόσο γρήγορα εκτιμάτε ότι θα αποδώσει καρπούς το οπλοστάσιο ενάντια στη διαφθορά και το μαύρο χρήμα στην Υγεία; Οι νομοθετικές σας παρεμβάσεις μπορούν να επουλώσουν τις χρόνιες πληγές του συστήματος, αλλά και να δράσουν προληπτικά για το μέλλον;
Με τις παρεμβάσεις που προωθούμε, αποδεικνύουμε ότι δεν μας ενδιαφέρει η σκανδαλολογία, αλλά τα μέτρα εφαρμοσμένης πολιτικής που αντιμετωπίζουν τον «πυρήνα» του προβλήματος. Οι νομοθετικές αλλαγές στις προμήθειες, στο φάρμακο, στη διοίκηση του συστήματος Υγείας, είναι αναγκαίες, θέτουν ένα νέο πλαίσιο διαφανούς διακυβέρνησης που λειτουργεί αποτρεπτικά, αλλά δεν μεταβάλλουν αυτόματα το τοπίο. Ξέρουμε ότι η μάχη κατά της διαφθοράς στην Υγεία θα είναι σκληρή, διαρκής και ιδιαίτερα συγκρουσιακή, ακριβώς γιατί τα συμφέροντα και οι αντιστάσεις τους είναι πολύ ισχυρά. Όμως και η πολιτική μας βούληση είναι πολύ ισχυρή, γιατί είμαστε αφοσιωμένοι στο πολιτικό σχέδιο της αναβάθμισης και «ηθικοποίησης» της δημόσιας περίθαλψης, γιατί είμαστε άνθρωποι που δεν έχουμε οργανική σχέση με το πάρτι στο σύστημα Υγείας, γιατί έχουμε δώσει «δείγματα γραφής» όχι μόνο τα τελευταία 2 χρόνια, και γιατί, τέλος, έχουμε την απαραίτητη αξιοπιστία απέναντι στους τίμιους και αξιοπρεπείς ανθρώπους του συστήματος Υγείας.
Η πολιτική ευθύνη για το πάρτι στην Υγεία έχει συγκεκριμένο ονοματεπώνυμο
* Έχετε δηλώσει ότι η Εξεταστική Επιτροπή για την Υγεία θα διερευνήσει δεκάδες περιπτώσεις σκανδάλων και χαρακτηρίσατε τη διαδικασία ως βήμα ηθικοποίησης του συστήματος. Από την άλλη ο κ. Γεωργιάδης υποστήριξε πως ο μοναδικός σκοπός είναι η σπίλωση του ιδίου και των κ. Βορίδη και Λοβέρδου. Πώς θα σχολιάζατε αυτή τη στάση και τι περιμένετε μετά το πέρας των εργασιών της Επιτροπής;
Οι πολιτικοί μας αντίπαλοι δεν περιμέναμε να πουν κάτι διαφορετικό. Έτσι προσέγγιζαν οι ίδιοι στο παρελθόν τα θέματα διαφθοράς. Με έναν εργαλειακό τρόπο, ως πεδίο μικροπολιτικής αντιπαράθεσης, αφήνοντας άθικτο το σύστημα που δημιουργεί και αναπαράγει τις ανομικές συμπεριφορές. Εμείς τονίσαμε και στη Βουλή ότι η πολιτική ευθύνη για το πάρτι στην Υγεία είναι δεδομένη και έχει συγκεκριμένο πολιτικό ονοματεπώνυμο (Ν.Δ. - ΠΑΣΟΚ). Αυτό που οφείλουμε να διερευνήσουμε μέσω της Εξεταστικής είναι αν υπάρχουν ποινικές ευθύνες σε πολιτικά πρόσωπα και κρατικούς λειτουργούς.
Όχι για να ενοχοποιήσουμε συγκεκριμένους πολιτικούς, αλλά για να ανατρέψουμε το κοινωνικό κλίμα περί «ασυλίας» του πολιτικού συστήματος και κυρίως για να εντοπίσουμε τους μηχανισμούς και τα θεσμικά ελλείμματα που συνέβαλλαν στη σπατάλη και τη διαφθορά, «θωρακίζοντας» έτσι το σύστημα Υγείας. Αυτό που περιμένουμε μετά το πέρας των εργασιών της Επιτροπής, είναι η ανάδειξη των «διαδρομών» της συναλλαγής με επιχειρηματικά συμφέροντα και της μετατροπής του Συστήματος Υγείας σε μηχανισμό πελατειακής διαχείρισης της εξουσίας, και φυσικά του ιδιαίτερου ρόλου καθενός που από τη θέση του συνέβαλε, συγκάλυψε ή ανέχτηκε αυτό το πάρτι. Θεωρούμε ότι η διαδικασία της Εξεταστικής θα είναι πολύ ενδιαφέρουσα, αποκαλυπτική και πολλαπλώς «ευεργετική» και «εξυγιαντική» τόσο για το σύστημα Υγείας όσο και για το πολιτικό σύστημα.
