Η παγκοσμιοποίηση είναι μια αναπόδραστη διαδικασία που προκαλεί τεράστιες αναδιατάξεις των παραγωγικών και εμπορικών ροών, συνδέοντας όλο και περισσότερο τις οικονομίες του πλανήτη στη βάση της τεχνολογικής προόδου στην ίδια την παραγωγή, την επικοινωνία και τις μεταφορές.
Οι περιφερειακές οικονομικές ενώσεις, με πιο ενισχυμένο υπόδειγμα την Ε.Ε., οι διεθνείς εμπορικές συμφωνίες και ένα άτυπο πλαίσιο συντονισμένης νομισματικής πολιτικής αποτέλεσαν προσαρμογές έναντι της νέας πραγματικότητας. Στο πλαίσιο αυτό, το βασικό δίλημμα είναι αν το διαρκώς ογκούμενο διεθνές εμπόριο και οι επενδυτικές ροές θα διέπονται από κανόνες ή θα αφεθούν χωρίς ρύθμιση.
Με δεδομένο ότι οι αρρύθμιστες ή κατά περίπτωση σχέσεις δεν αποτελούν βιώσιμη στρατηγική, η συζήτηση στράφηκε προς τη ρύθμιση μέσω διεθνών συμφωνιών. Δεδομένης της αδυναμίας να επιτευχθεί πρόοδος μέσω των πολυμερών διαπραγματεύσεων στο πλαίσιο του ΠΟΕ, ήρθαν στο προσκήνιο διμερείς συμφωνίες.
Η απάντηση στα προβλήματα που γεννά η παγκοσμιοποίηση θα πρέπει να αναζητηθεί στη διαμόρφωση ενός διεθνούς θεσμικού πλαισίου με ιδιαίτερες πρόνοιες για την προστασία του περιβάλλοντος, των δημόσιων αγαθών, των δικαιωμάτων των εργαζομένων, των καταναλωτών. Στον αντίποδα ισχυρές δυνάμεις επιδιώκουν το αποτύπωμα αυτό να εδράζεται στην ισχυροποίηση των ιδιωτών επενδυτών και στην αποδυνάμωση υπαρχόντων κανόνων και δικαιωμάτων.
❶ Η Ολοκληρωμένη Οικονομική και Εμπορική Συμφωνία Ε.Ε.-Καναδά (CETA) αποτελεί την πρώτη σημαντική συμφωνία της Ε.Ε. Από πρώτη άποψη ο Καναδάς είναι μάλλον ο πλέον προνομιακός εταίρος για μια τέτοια συμφωνία, καθώς βρίσκεται πολύ κοντά στα δεδομένα του ευρωπαϊκού κεκτημένου. Επαναλαμβάνω ότι από αριστερή σκοπιά, το ερώτημα δεν αφορά αν θέλουμε τέτοιες διεθνείς συμφωνίες αλλά ποιο θα είναι το περιεχόμενό τους. Αρα σημασία έχει να δούμε τα βασικότερα σημεία που προβλέπει η CETA:
Πρώτον, η Συμφωνία αφορά την κατάργηση δασμών (του 98,6% των καναδικών δασμολογικών γραμμών και του 98,7% των ευρωπαϊκών). Πρόκειται για μια ιδιαίτερα θετική εξέλιξη, που θα τονώσει το διμερές εμπόριο και θα ωφελήσει τους καταναλωτές, στον βαθμό που συνάπτεται μεταξύ δύο οικονομιών με αντίστοιχες συνθήκες προστασίας του περιβάλλοντος και των δικαιωμάτων εργαζομένων και καταναλωτών. Δεν υπάρχει, δηλαδή, κίνδυνος κοινωνικού dumping.
Δεύτερον, η Συμφωνία προβλέπει απελευθέρωση της αγοράς δημόσιων προμηθειών, επιτρέποντας στις ευρωπαϊκές εταιρείες να έχουν πρόσβαση στους διαγωνισμούς που πραγματοποιούνται στον Καναδά, σε ομοσπονδιακό επίπεδο αλλά και σε δήμους και επαρχίες. Πρόκειται για το μεγαλύτερο άνοιγμα που έχει παραχωρήσει ο Καναδάς στους εμπορικούς του εταίρους. Καθώς οι περισσότερες ευρωπαϊκές οικονομίες ήταν ήδη ανοικτές στη συμμετοχή ξένων στις δημόσιες προμήθειες, η εφαρμογή της CETA απλά θα επιβάλει κανόνες ίσης αντιμετώπισης.
Τέλος, ιδιαίτερα προβληματικές είναι οι προβλέψεις της Συμφωνίας για τις σχέσεις των ιδιωτών επενδυτών με τα κράτη. Εκεί όμως υπήρξαν σημαντικές αλλαγές, αντικαθιστώντας τον μηχανισμό επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους (ISDS) με ένα Διεθνές Δικαστικό Σύστημα (ICS), που θα αποτελείται από μόνιμους, σταθερά αμειβόμενους δικαστές (κάτι που διασφαλίζει την ανεξαρτησία τους) και θα περιλαμβάνει Εφετικό Δικαστήριο. Συμφωνήθηκε, επίσης, αυτό το κεφάλαιο να μην ενεργοποιηθεί με την προσωρινή εφαρμογή αλλά μόνο όταν εγκριθεί οριστικά η Συμφωνία.
❷ Η CETA προκάλεσε σημαντικές αντιδράσεις σε ορισμένα σημεία. Πρώτον, επί της διαδικασίας, στο αν αποφασίζει η Κομισιόν ή τα κράτη-μέλη. Δεύτερον, σχετικά με τον θεσμό επίλυσης διαφορών, που κρίθηκε πολύ ισχυρός υπέρ των ιδιωτών. Τρίτον, σε σχέση με τον περιορισμό στα κράτη να ασκούν δημόσια πολιτική σε θέματα περιβάλλοντος και γενικότερα δημόσιων αγαθών χωρίς να εγείρουν απαιτήσεις από ιδιώτες επενδυτές.
Μακρά διαδικασία διαπραγματεύσεων σε επίπεδο υπουργών της Ε.Ε. το τελευταίο 15μηνο κατέληξε σε δύο αποφάσεις:
Η συμφωνία χαρακτηρίστηκε «μεικτή», συνεπώς απαιτεί την επικύρωση από τα 28 εθνικά κοινοβούλια. Επιπρόσθετα, αυτό βελτιώθηκε με την αποσαφήνιση ότι η προσωρινή εφαρμογή της θα αφορά μόνο τα θέματα που είναι αρμοδιότητα της Κομισιόν. Η οριστική εφαρμογή θα τεθεί μετά την επικύρωση από όλους.
Δεύτερον, αποφασίστηκε στο τελευταίο Συμβούλιο Υπουργών να γραφεί «η νομικά δεσμευτική δήλωση» που θα είναι μέρος της Συμφωνίας και αφορά ρητά την ερμηνεία της σε επίμαχα θέματα. Συγκεκριμένα:
■ Την προστασία των δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών, καθώς και το δικαίωμα επανεθνικοποίησης ιδιωτικοποιημένων σχετικών επιχειρήσεων. Οι συμβαλλόμενες πλευρές έχουν εξαιρέσει από κάθε υποχρέωση απελευθέρωσης τις εταιρείες κοινής ωφελείας, όπως η ύδρευση, η ηλεκτροδότηση και το εκπαιδευτικό σύστημα.
■ Τη διατήρηση υψηλών προδιαγραφών για την προστασία του καταναλωτή και του περιβάλλοντος. Τα προϊόντα θα επιτρέπεται να εισέλθουν στην ευρωπαϊκή αγορά μόνον όταν θα έχει αποδειχθεί ότι είναι ασφαλή. Επιπλέον, θα μπορούν ακόμη να ισχύουν περιοριστικοί όροι όταν αφορούν την προστασία της ανθρώπινης ζωής, της υγείας, των ζώων και των φυτών.
■ Την προστασία των δικαιωμάτων των εργαζομένων σύμφωνα και με τα πρότυπα της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας. Θα παραμείνουν σε ισχύ οι υφιστάμενες προβλέψεις για την εργασία και την κοινωνική προστασία για όλες τις συμβαλλόμενες πλευρές και σε αυτές συμπεριλαμβάνονται κανόνες για τον κατώτερο μισθό και τις συλλογικές συμβάσεις.
■ Η επίλυση των εν δυνάμει διαφορών ιδιωτών και κρατών προτρέπεται να γίνεται στα εθνικά δικαστήρια, ενώ η πιθανή προσφυγή στον διεθνή δικαστικό θεσμό θα γίνεται με τη νέα μορφή του θεσμού που προσομοιάζει σε κανονικό διεθνές δικαστήριο.
Με βάση τα παραπάνω, η CETA αποτελεί πλέον μια συμφωνία με ισχυρούς ρυθμιστικούς κανόνες. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι στη διαμόρφωσή της ελήφθησαν υπόψη οι ανησυχίες της κοινωνίας των πολιτών και των φορέων τους. Βασική προϋπόθεση προκειμένου να κινούνται τέτοιες συμφωνίες σε προοδευτική κατεύθυνση είναι οι διαπραγματεύσεις να γίνονται με τη μεγαλύτερη δυνατή δημοσιότητα και μετά από διαβούλευση με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και όχι μόνο με τα λόμπι των εταιρειών.
❸ Τέλος, πρέπει να αποσαφηνιστεί ότι η CETA είναι ανεξάρτητη της αντίστοιχης συμφωνίας με τις ΗΠΑ, της TTIP, αν και εντάσσονται στην ίδια κατηγορία συμφωνιών. Οι διαπραγματεύσεις για την TTIP δεν κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση, έχουν σε όλες τις ενότητες δυσανάλογες δυσκολίες εύρεσης κοινής βάσης των δύο πλευρών και γι’ αυτό η ελληνική πλευρά συντάχθηκε με τις δυνάμεις που ζητούν προσωρινή αναστολή των διαπραγματεύσεων.
Θα ήταν μια θετική εξέλιξη αν η ΤΤΙΡ μπορούσε να επαναθεμελιωθεί στη βάση των αρχών που διέπουν τη CETA. Οι δυσκολίες φαντάζουν αξεπέραστες, κυρίως εξαιτίας της αμερικανικής πλευράς, που εμμένει στις γνωστές θέσεις της περί «περιορισμένης αμοιβαιότητας» αναφορικά με τα προϊόντα γεωγραφικής προέλευσης, των δημόσιων προμηθειών, των μεταφορών κ.ά. Εκ των πραγμάτων η συνέχιση των διαπραγματεύσεων θα πάρει χρόνο και σε κάθε περίπτωση χρειάζεται μια νέα, πιο ρεαλιστική αρχή, που να αφορά τις αρχές, τη μεθοδολογία και το περιεχόμενο μιας πιθανής συμφωνίας.
*Υπουργός Οικονομίας, Ανάπτυξης και Τουρισμού
