Καθόλου άσχημα όταν οι πελάτες των τραπεζών, επιχειρήσεις και ιδιώτες, τα φέρνουν δύσκολα, αφού η ύφεση συνεχίζεται ακάθεκτη διαλύοντας μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, η ανεργία καλπάζει πλέον με 30%, που μεταφράζεται σε 1,5 εκατομμύρια ανέργους, οι περισσότεροι είναι πελάτες των τραπεζών για στεγαστικά και καταναλωτικά προϊόντα, το 35,35% των υπερχρεωμένων δανειοληπτών είναι άνεργοι.
Αλλά και όσοι έχουν δουλειά δεν τα πάνε καλύτερα έναντι των υποχρεώσεών τους στις τράπεζες, αφού το διαθέσιμο εισόδημα των μισθωτών του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα μειώθηκε κατά 40%. Για τους παραπάνω λόγους είναι εύλογη και αναμενόμενη η λογιστική εικόνα των τραπεζών, όχι βεβαίως και η κερδοφορία τους. Με τα στοιχεία του Αυγούστου, το χαρτοφυλάκιο των τραπεζών μειώθηκε στα 222 δισ., ενώ τα κόκκινα δάνεια αυξήθηκαν σε 69 δισ. και όλα δείχνουν ότι στο τέλος του έτους θα φθάσουν τα 75 δισ., χωρίς να υπολογίζονται οι κρυμμένες καθυστερήσεις, που πολλοί τις υπολογίζουν σε επιπλέον 12 δισ.
Αν στα παραπάνω, δηλαδή στην οικονομική κρίση και την κοινωνική εξαθλίωση, προσθέσουμε και την κρίση ρευστότητας, δηλαδή ότι οι τράπεζες έχουν κλείσει τις στρόφιγγες στη χρηματοδότηση της πραγματικής οικονομίας, αφού μεταξύ άλλων μειώνεται και η ρευστότητα που παρέχεται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, τότε η ευημερία των τραπεζών, η μεγάλη κερδοφορία τους, γίνεται ακόμα περισσότερο δυσεξήγητη.
Ας το αναλύσουμε: Το ελληνικό κράτος διέσωσε τις τράπεζες χορηγώντας τους, δια του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ), 78 δισ., άλλα 28 δισ. είχαν δοθεί απευθείας το 2008, με λίγα λόγια η διάσωση των τραπεζών ανέβασε το δημόσιο χρέος κατά 106 δισ., το 1/3 του χρέους (302 δισ. ευρώ). «Δυσεξήγητο» βέβαια παραμένει το πώς είναι δυνατόν να παραμένουν ιδιωτικές οι τράπεζες, στις οποίες, μετά την ανακεφαλαιοποίησή τους, το ποσοστό συμμετοχής του ΤΧΣ είναι από 81% έως 93% του μετοχικού τους κεφαλαίου. Οι τραπεζίτες διατηρούν το management των τραπεζών «τους» με τις ευλογίες του ΤΧΣ και της κυβέρνησης και έχουν βάσιμες ελπίδες ότι θα διατηρήσουν και την ιδιοκτησία τους, με την επαναγορά των μετοχών, σε βάθος πενταετίας, δια μέσου του μηχανισμού των warrants και του χρηματιστηριακού τζόγου που αυτός συνεπάγεται.
Όλα τα παραπάνω εξηγούν το ιδιοκτησιακό καθεστώς των τραπεζών, όπως και τη διάσωση των ιδιωτικών τραπεζών με αντίτιμο την αύξηση του δημόσιου χρέους, δεν εξηγούν όμως την ανθηρή κερδοφορία τους: χρειάζεται να επιστρατευθούν δύο ακόμα εξισώσεις, οι συγχωνεύσεις και η μείωση του εργατικού κόστους.
Το μνημονιακό τοπίο των τραπεζών έχει αλλάξει άρδην, το ίδιο και οι συσχετισμοί των κυρίαρχων τραπεζικών ομίλων. Η άλλοτε κραταιά Εθνική είναι πλέον στη δεύτερη θέση της κατάταξης, ενώ πρώτη έχει ανέβει η Πειραιώς. Η ολιγοπωλιακή διάρθρωση του τραπεζικού συστήματος έχει συντελεστεί σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, με μια σειρά χαριστικών πράξεων και εκβιαστικών συγχωνεύσεων και εξαγορών. Συγκεκριμένα η Τράπεζα Πειραιώς εξαγόρασε τις Αγροτική, Millennium, Γενική και τα καταστήματα των κυπριακών καταστημάτων στην Ελλάδα, μετά τον εξαναγκασμό σε bail in της Κύπρου από τον ευρωπαϊκό μηχανισμό διάσωσης. Η Alpha Bank την Εμπορική, η Eurobank την Proton και το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο, ενώ η Εθνική την Probank και τη First Business Bank.
Η τεχνική των συγχωνεύσεων και των εξαγορών ήταν να αναλαμβάνει το Δημόσιο τις επισφάλειες και να αποδίδεται καθαρή η τράπεζα στον αγοραστή έναντι συμβολικού αντιτίμου. Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση ήταν η μεταβίβαση των κυπριακών τραπεζών στην Πειραιώς, με απευθείας ενίσχυση από το ΤΧΣ. Το ίδιο προκλητική ήταν η μεταβίβαση της Αγροτικής και του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου. Σε αυτές τις περιπτώσεις ίσως το μεγαλύτερο σκάνδαλο να είναι ότι η ελληνική οικονομία έμεινε χωρίς τράπεζες ειδικού σκοπού, χωρίς μηχανισμούς δηλαδή που να μπορούν να χρηματοδοτούν την πραγματική οικονομία, χωρίς χρηματοδότηση της αγροτικής οικονομίας, χωρίς επενδυτικές τράπεζες και ταμιευτήρια για τη χρηματοδότηση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων.
Αν, όμως, ο ένας λόγος για την ευημερία των τραπεζών είναι η γιγάντωση των τραπεζικών ομίλων και η ολιγοπωλιακή διάρθρωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, ο άλλος είναι η δραστική μείωση του εργατικού κόστους.
Οι τραπεζοϋπάλληλοι έχουν υποστεί δραστικές μειώσεις στους μισθούς, στα εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα, άλλοι «συναινετικά», με την υπογραφή κλαδικών και επιχειρησιακών συμβάσεων, και άλλοι αυθαίρετα, με την εργοδοτική βία. Συναινετικά τρόπος του λέγειν, αλλά στην πραγματικότητα με το πιστόλι στον κρόταφο, αφού οι μνημονιακές κυβερνήσεις είχαν φροντίσει να απογυμνώσουν το εργατικό δίκαιο από την προστασία της μισθωτής εργασίας, δια της κατάργησης της «μετενέργειας» των συλλογικών συμβάσεων.
Τα χειρότερα ακολουθούν: ο κίνδυνος των απολύσεων, των μαζικών απολύσεων, δεν είναι ένα ακόμα μελλοντικό σενάριο αλλά διακηρυγμένος στόχος και δέσμευση στον μηχανισμό ανακεφαλαιοποίησης. Δημοσιογραφικές πηγές μιλούν για άμεση απελευθέρωση των ομαδικών απολύσεων σε επιχειρήσεις όπου εργάζονται περισσότεροι από 150 εργαζόμενοι, φωτογραφίζοντας με αυτό τον τρόπο και τις τράπεζες. Οι ίδιες οι τράπεζες μιλάνε για μείωση προσωπικού της τάξης του 25%, περίπου 12-15.000 κόσμο. Αυτή τη στιγμή παίζει το σύστημα των «εθελουσίων» εξόδων για όσους έχουν κοντινές ημερομηνίες αποχώρησης. Αύριο;
Χρηματοπιστωτικό σύστημα: η μεγάλη εικόνα
Η διάσωση των τραπεζών με χρήματα των φορολογουμένων δεν είναι μια ελληνική εφεύρεση από το 2008 με την κατάρρευση της Lehman Brothers πολλά τρισ. έχουν δοθεί από κρατικούς προϋπολογισμούς για να διασωθούν τράπεζες ζόμπι σε όλο τον κόσμο. Είχε βέβαια προηγηθεί μια δεκαπενταετία συνεχούς επέκτασης της χρηματοοικονομικής σφαίρας, με συνεχή επέκταση του δανεισμού κρατών, επιχειρήσεων και ιδιωτών, με ανεξέλεγκτες οικονομικές πρακτικές, με σύνθετα τραπεζικά προϊόντα, παράγωγα, στοιχηματικά ασφάλιστρα κινδύνου, με επιθετικά hedge funds και εταιρείες αξιολόγησης.
Για να έχουμε μια τάξη μεγεθών της ανεξέλεγκτης διεύρυνσης της χρηματοοικονομικής σφαίρας, βοηθάει η παραστατικότητα των αριθμών: το παγκόσμιο ΑΕΠ είναι περίπου 62 τρισ. όταν η χρηματοοικονομική σφαίρα υπερβαίνει τα 820 τρισ.
Οι μαρξιστές οικονομολόγοι χρησιμοποιούν τον όρο κρίση υπερσυσσώρευσης για να αποδώσουν τη σημερινή παγκόσμια οικονομική κρίση, δηλαδή πάρα πολλά χρήματα που δεν βρίσκουν πλέον τρόπους για να επενδυθούν με τους επιθυμητούς όρους κερδοφορίας και να δημιουργήσουν νέο -ακόμα μεγαλύτερο- πλούτο. Θυμίζουν μάλιστα την προηγούμενη παγκόσμια οικονομική κρίση, εκείνη της δεκαετίας του '30 που επιλύθηκε με τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Με άλλα λόγια η «δημιουργική καταστροφή» κεφαλαίων, επιχειρήσεων και υποδομών, ώστε να ξεκινήσει ένας νέος κύκλος καπιταλιστικής ανάπτυξης, χρειάστηκε τότε τις στρατιωτικές μηχανές. Σήμερα τον ρόλο του «εκκαθαριστή» παίζουν οι πολιτικές της λιτότητας και της εσωτερικής υποτίμησης. Η αναδιανομή εισοδημάτων και δικαιωμάτων εις βάρος της μισθωτής εργασίας και των λαϊκών στρωμάτων, η καταστροφή της μεσαίας τάξης και η ύφεση που καταστρέφει τις μη ανταγωνιστικές επιχειρήσεις, τα λιγότερο ανταγωνιστικά κεφάλαια είναι ένας τρόπος -μάλλον ανεπαρκής- για να μείνει αλώβητη η χρηματοοικονομική σφαίρα, ο σύγχρονος ηγεμών.
Οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο απειλούν για πολιτικές ελέγχου των τραπεζών και της αγοράς χρήματος, που συνήθως μένουν στα λόγια. Ο Ιρλανδός συγγραφέας και δημοσιογράφος David Cronin διηγείται ότι μετά το 2008 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατέθεσε πρόταση στο Ευρωκοινοβούλιο για τον έλεγχο των hedge funds, αλλά η πρόταση δέχθηκε 1.600 τροπολογίες από το χρηματοοικονομικό λόμπι, με συνέπεια να γίνει αγνώριστη και ανώδυνη…
Εξίσου χαρακτηριστική περίπτωση είναι η ιστορία με το κούρεμα του ελληνικού χρέους δια του PSI το 2012, το οποίο άργησε όσο χρειάστηκε για ξεφορτωθούν τα ελληνικά ομόλογα οι τράπεζες, να τα φορτωθούν κρατικοί προϋπολογισμοί και να τα πληρώσουν μικροομολογιούχοι, δημόσια πανεπιστήμια, Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης και βεβαίως τα ασφαλιστικά ταμεία.
Την ίδια ελλειμματική διάθεση για ουσιαστικό έλεγχο των τραπεζών δείχνουν οι διαπραγματεύσεις και οι συμφωνίες για την Τραπεζική Ένωση στο επίπεδο της Ευρωζώνης, η οποία περιλαμβάνει, εκτός από τον Ενιαίο Μηχανισμό Εποπτείας, τον Ενιαίο Μηχανισμό Εξυγίανσης και την Πανευρωπαϊκή Εγγύηση Καταθέσεων, με τους δύο τελευταίους μηχανισμούς να αργούν αφού οι συναινέσεις δεν έχουν προκύψει. Κατ' αρχάς στον Μηχανισμό Εποπτείας υπάγονται οι λεγόμενες συστημικές τράπεζες, δηλαδή 300 ευρωπαϊκές τράπεζες που έχουν ενεργητικό μεγαλύτερο από 30 δισ. ή το 20% του ΑΕΠ της χώρας τους. Στην πραγματικότητα ο έλεγχος εξαντλείται στην αποφυγή της κατάρρευσης κάποιας μεγάλης ευρωπαϊκής τράπεζας, γεγονός που θα μπορούσε να δημιουργήσει ντόμινο και να προκαλέσει το "ατύχημα" που θα τίναζε τη ζώνη του ευρώ στον αέρα.
Η «Αγία Οικογένεια» των τραπεζών και των αγορών χρήματος δεν βασίζεται στην (οικογενειακή) αλληλεγγύη ώστε να υπάρχει μέριμνα για τον μικρότερο ή τον πιο αδύναμο, αντίθετα ο κανόνας είναι ο ακραίος ανταγωνισμός, με θύματα πολλές φορές μέλη της οικογένειας. Η περίπτωση της Κύπρου είναι χαρακτηριστική, καθώς το bail in δεν κατέστρεψε μόνο τις κυπριακές τράπεζες (και την κυπριακή οικονομία), αλλά έσπασε και ένα ισχυρό σύμβολο, εκείνο της ελεύθερης και ασφαλούς κίνησης των κεφαλαίων. Στην πραγματικότητα εκπέμφθηκε ένα άλλο σήμα, εκείνο της φυγής κεφαλαίων από την περιφέρεια και την εγκατάστασή τους στις μητροπόλεις του καπιταλισμού. Παρόμοιας μεροληψίας είναι και η εντολή που έχει δοθεί στις τέσσερις συστημικές ελληνικές τράπεζες να εγκαταλείψουν τη διείσδυσή τους στις χώρες της Βαλκανικής και να επιστρέψουν οίκαδε (αφήνοντας χώρο στους μεγαλύτερους παίκτες).
Βλέπετε ο σύγχρονος καπιταλισμός, ο καπιταλισμός που τρέχει υπό την ηγεμονία του χρηματοοικονομικού τομέα, έχει απόλυτη ανάγκη τη συνδρομή των κυβερνήσεων και των μεγάλων κρατών, παρά τις επαγγελίες περί του αντιθέτου.
