(Η Ηλέκτρα Τσακαλία κατά την εναλλαγή κάποιων από τους 28 ρόλους της στην παράσταση "ΤιΤηςΕίπανεΝαΛέει")
Τι κοινό μπορούν να έχουν οι περιηγητές του Around the World in 80 Days με τις τρεις μεσήλικες άγαμες αδερφές στο Vanya and Sonia and Masha and Spike, με τη ρομαντικά ερωτική ματιά της αγρότισσας στο Outside Mullingar, με το πολύτιμο θρησκευτικό κόσμημα που διχάζει τους κληρονόμους στο Bad Jews, με το χάσμα ανάμεσα στις δύο αδελφές στο Other Desert Cities, με τα τρία βασανισμένα ορφανά αγόρια στο Peter and the Starcatcher, με τους δύο πρόσφατα απελευθερωμένους σκλάβους και τον πρώην αφέντη τους στο The Whipping, με τη διευρυμένη οικογένεια της κοινότητας των κωφών στο Tribes, με την τρελή γιαγιά στο 4000 miles, με τη θρασύδειλη, χυδαία και απαίδευτη ηθοποιό στο Venus in Fur, με την ηχηρή απουσία γυναικών στο The Whipping Man και με τις πλοκές παραμυθιών των αδελφών Γκριμ στο Into the Woods;
Ατάκες και δράσεις από αυτά τα έργα απομονώνονται και ανασυνθέτονται εκ νέου στη θεατρική παράσταση «ΤιΤηςΕίπανεΝαΛέει» που παίζεται κάθε Δευτέρα και Τρίτη στο θέατρο Rabbithole, σε σκηνοθεσία Ευγενίας Τζιρτζιλάκη και ερμηνεία και συλλογική δραματουργία από την Ηλέκτρα Τσακαλία και τη Θάλεια Πρωτονοταρίου. Απομονώνοντας τις γυναικείες ατάκες, δίχως να ακούμε ποτέ τις φωνές των αντρών συνομιλητών τους, παρατηρούμε τις συμπεριφορές των γυναικών να μοιάζουν αποδιοργανωμένες, αλλά ταυτόχρονα αποκαλύπτεται ο ρόλος που επιφυλάσσει για αυτές το σύγχρονο θέατρο.
Η γυναίκα που απολογείται για τα πάντα
Το έργο «ΤιΤηςΕίπανεΝαΛέει», ένα μη-απολογητικό φεμινιστικό πείραμα, φιλοδοξεί να ανοίξει τη συζήτηση για την απεικόνιση των γυναικών στο δημόσιο χώρο, όχι μόνο στο θέατρο αλλά και σε άλλα πεδία απεικόνισης, όπως είναι το σινεμά, η τηλεόραση, τα βιντεοπαιχνίδια, η διαφήμιση κ.ά.
Τι κάνουν με τα σώματά τους; Τι λέξεις χρησιμοποιούν; Πόσο συχνά ρωτάνε τους άλλους τι να κάνουν; Πόσες φορές ζητούν συγνώμη; Πόσο κλαίνε; Αυτό που προκύπτει είναι μια συμπύκνωση του ρόλου που αποδίδεται στις γυναίκες εντός της μαζικής κουλτούρας. Μη ακούγοντας ποτέ τις φωνές με τις οποίες συνδιαλέγονται οι γυναίκες, η παράσταση μοιάζει με οντισιόν για ολόκληρη την γκάμα ρόλων που διατίθενται για τις γυναίκες σήμερα, στο θέατρο αλλά και στη ζωή.
Το έργο ξεκινά με χιουμοριστικό τόνο και μια ανάλαφρη νευρικότητα. Αλλά καθώς εκτυλίσσεται, οι απαιτήσεις του σεναρίου από την ηθοποιό γίνεται όλο και πιο δύσκολο να εκπληρωθούν. Βλέπουμε τη γυναίκα ως σεξουαλικό αντικείμενο και πειρασμό, ως άγγελο, κι ως θυμωμένη κακιά μάγισσα. Τη γυναίκα που μισεί τις άλλες γυναίκες, τη γυναίκα που δεν μπορεί να τελειώσει ποτέ μια φράση γιατί συνεχώς τη διακόπτουν, τη γυναίκα που απολογείται για τα πάντα.
Δημιουργική ερμηνεία από την Θάλεια Πρωτονοταρίου (αριστερά) και την Ηλέκτρα Τσακαλία
Η διαιώνιση της πατριαρχίας δημιουργεί ρόλους για τις γυναίκες που τις μειώνουν τόσο ώστε να καταλήγουν απλώς μια εκδοχή ανδρικής φαντασίωσης ή φόβου. Το φαινόμενο της στρεβλής γυναικείας απεικόνισης δεν είναι μόνο ζήτημα καλλιτεχνικό αλλά και οικονομικό, αφού θέτει τους όρους για τη διαμόρφωση μιας αγοράς. Όταν οι γυναίκες ηθοποιοί αναλαμβάνουν να ενσαρκώσουν αυτούς τους κακογραμμένους, ισχνούς και στερεοτυπικούς ρόλους, αναγκάζονται να δουλέψουν διπλά για να παρουσιάσουν ως σύνθετους τους χαρακτήρες τους, και ο αντίκτυπος που έχει αυτό στην ψυχή και το σώμα των γυναικών καλλιτεχνών είναι τεράστιος. Το έργο «ΤιΤηςΕίπανεΝαΛέει» είναι επίκαιρο, πολιτικό, και αναγκάζει το θέατρο να αναλογιστεί τι ακριβώς ζητάει από τις γυναίκες ηθοποιούς.
Οι γυναίκες παρουσιάζονται σε σχέση με κάποιον άντρα
Το πρόβλημα δεν είναι τωρινό. Το 1929, στο βιβλίο Ένα Δικό της Δωμάτιο, η Βιρτζίνια Γουλφ έγραφε: «Καθώς αναλογιζόμουν όλη εκείνη την εξαίσια γκάμα μυθιστορηματικών γυναικών, σκέφτηκα πως οι σχέσεις μεταξύ των γυναικών είναι υπερβολικά απλοϊκές... Και προσπάθησα να θυμηθώ μία φορά που να διάβασα κάτι που να παρουσιάζει δυο γυναίκες σαν φίλες... οι οποίες να είναι μητέρες και κόρες. Σχεδόν χωρίς εξαίρεση, όμως, οι γυναίκες παρουσιάζονται σε σχέση με κάποιον άντρα. Ήταν παράξενο που όλες οι γυναίκες στα μυθιστορήματα μέχρι την εποχή της Τζέιν Όστεν όχι απλά παρουσιάζονταν όπως τις έβλεπε το άλλο φύλο αλλά και ότι παρουσιάζονταν μόνο σε σχέση με το άλλο φύλο. Και πόσο μικρό μέρος της ζωής μιας γυναίκας είναι αυτό στην πραγματικότητα...»
Λιγότερες, περισσότερο σεξ και αλαλία
Έρευνα που εξέτασε τις 855 πιο επιτυχημένες οικονομικά αμερικανικές ταινίες της περιόδου 1950-2006 έδειξε ότι, χοντρικά, για κάθε γυναικείο χαρακτήρα που εμφανιζόταν αντιστοιχούσαν δύο αντρικοί, οι γυναίκες όμως έκαναν σεξ δύο φορές περισσότερο από τους άντρες. Σε έρευνα του 2014 για 120 ταινίες από όλο τον κόσμο κατά το διάστημα 2010-2013 μόνο το 31% των χαρακτήρων που είχαν όνομα ήταν γυναικείοι. Μιa άλλη έρευνα που εξέτασε τις 700 ταινίες με τη μεγαλύτερη εισπρακτική επιτυχία μεταξύ 2007 και 2014 βρήκε πως μόνο το 30% των ομιλούντων χαρακτήρων ήταν γυναικείοι. Οι περισσότερες γυναίκες που βλέπουμε στη μεγάλη οθόνη είναι, επομένως, σεξουαλικά όντα που δεν μιλούν και δεν έχουν καν δικό τους όνομα…
Επιστήμη γένους αρσενικού
Ευρήματα παλαιότερων και νεότερων ερευνών επιβεβαιώνουν ότι τα μέσα ψυχαγωγίας έχουν επιρροή στη διαμόρφωση των επιλογών ζωής.
Μεταξύ των παραγόντων που συμβάλλουν στο χάσμα ανάμεσα στα φύλα είναι ένα στερεότυπο που απαντάται συχνά στα ψυχαγωγικά μέσα: αυτό του μοναχικού επιστήμονα με τη λευκή ρόμπα και συνήθως απεικονίζεται ως «τρελός επιστήμονας» ή κοινωνικά αδέξιος λευκός άντρας. Αυτή η απεικόνιση ενισχύει την πεποίθηση σε πολλά παιδιά, εφήβους και ενήλικες ότι η επιστήμη είναι μια ανδρική επιδίωξη.
Στο θέατρο δεν είναι μόνο ότι υπάρχουν πολύ λιγότεροι γυναικείοι ρόλοι, αλλά και ότι όσοι υπάρχουν είναι ιδιαίτερα προβληματικοί.
Φαντασίωση μετά την οντισιόν για μια ατάκα
Η Erin Pike, η περφόρμερ της πρώτης, αμερικανικής, παράστασης του έργου, εξηγεί μέσα από ποια πραγματικότητα αυτό προέκυψε: «Είναι πεποίθησή μου ότι, ως ερμηνεύτρια, η αληθινή μου ταυτότητα και ο εαυτός μου είναι εγγενώς παρόντες και σημαντικοί σε ό,τι κάνω. Αυτό, εξ ορισμού, είναι το ακριβώς αντίθετο από την υποκριτική. Ίσως γι' αυτό δεν αποκαλώ πια τον εαυτό μου ηθοποιό. Το συνήθιζα όμως. Να συστήνω τον εαυτό μου με περηφάνια ως ηθοποιό. Στις οντισιόν που πήγαινα με συνόδευε σίγουρα η φαντασίωση ότι θα πω κι εγώ μια ατάκα ως μέλος του χορού. Έπαιρνα το λεωφορείο, προβάριζα τους μονολόγους μου και έπινα τσάι με λεμόνι και τζίντζερ (καλό για τη φωνή, απ’ ό,τι ακούω!). Έφτανα στην οντισιόν υπερβολικά νωρίς, χαμογελούσα πολύ, αγνοούσα τις άλλες σαράντα γυναίκες που έκαναν το ζέσταμά τους στο διάδρομο, έλεγα “ευχαριστώ!” και “ανυπομονώ να ακούσω νέα σας!” και μετά τα έκανα ξανά όλα αυτά την επόμενη μέρα. Μες στη λάμψη! Διασκεδάζοντας! Ζώντας το όνειρο!» και καταλήγει «Το να βλέπεις ανθρώπους που σε ενδιαφέρουν να ερμηνεύουν εξευτελιστικές, κακογραμμένες καρικατούρες γυναικών πραγματικά προκαλεί μια αξέχαστη αίσθηση ταυτόχρονης απογοήτευσης και οργής. Έτσι, δεν ήταν μόνο η δική μου εμπειρία ως γυναίκας ερμηνεύτριας αλλά η επιπρόσθετη εμπειρία της φίλης με άλλες ερμηνεύτριες που με έκανε να στενοχωριέμαι όλο και περισσότερο για την πρωτόγονη δομή του σύγχρονου θεάτρου. Τότε ήταν που αποφάσισα να κάνω μια παράσταση με επίκεντρο τους πιο δημοφιλείς ρόλους που είναι διαθέσιμοι για τις γυναίκες».
Ένα μεγάλο αλληλέγγυο «εμείς»
Το έργο «ΤιΤηςΕίπανεΝαΛέει» φιλοδοξεί να ανοίξει τη συζήτηση για τη θέση της γυναίκας στο θέατρο, όπου υπάρχουν λίγοι ρόλοι και προβληματικοί, καθώς και γενικότερα στον δημόσιο χώρο.
Αποσπάσματα από τη θέση των δημιουργών της παράστασης: «Σήμερα, εμείς, εδώ, βρίσκουμε το άνοιγμα της συζήτησης για την έμφυλη απεικόνιση απαραίτητο. Αντιλαμβανόμαστε τον αγώνα για την έμφυλη ισότητα και το φεμινισμό, μέσα σε μια κατάσταση διαρκούς κρίσης όπως αυτή που αντιμετωπίζει η Ελλάδα (και όχι μόνο) σήμερα, ως προτεραιότητα. Αν για τις δυνάμεις της συντήρησης η κρίση αντιμετωπίζεται με υποχώρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ώστε το κόστος της να απορροφηθεί από την αόρατη εργασία των γυναικών, εμείς παλεύουμε για την ενδυνάμωση των θηλυκοτήτων, στην τέχνη, την πολιτική, την κοινωνία και παντού, ώστε να είναι εκείνες που θα θρέψουν τις δυνατότητες ανατροπής αυτού του ΤΙΝΑ [There Is No Alternative]. Αυτό το πρότζεκτ είναι θεμελιωμένο σε ένα μεγάλο αλληλέγγυο "εμείς", που ξεκίνησε από τις τρεις γυναίκες στην Αμερική που είχαν την αρχική ιδέα και συναποτελείται από εμάς που το πραγματοποιούμε στην Ελλάδα σήμερα, και εσένα, εσάς, κάθε άτομο που συμμετέχει και το στηρίζει με την προσοχή και την παρουσία του στο παρόν ΚΑΙ στο μέλλον. Αυτό το "εμείς" χωράει πολλά και πολλή από τη δύναμή μας.
Σε αυτή τη στιγμή ιστορικής αναδίπλωσης των γυναικείων δικαιωμάτων, όπου από την ανδροκρατούμενη κυβέρνηση (αφού, κατά δήλωση του ΠΘ, «δεν βρέθηκαν αρκετές γυναίκες που να ασχολούνται με την πολιτική») εγκρίθηκε ο νόμος για τη συνεπιμέλεια, ο οποίος έχει πλέον καταδικαστεί από τη Διεθνή Αμνηστία, ενώ διαφαίνονται μεσαιωνικές ρυθμίσεις για τις αμβλώσεις γύρω από το ζήτημα των «δικαιωμάτων του αγέννητου παιδιού» (βλ. συνέδριο γονιμότητας με ομιλητές κληρικούς και άλλους, οι οποίοι χωρίς κοινωνικοπολιτική πλαισίωση εστίασαν στη μήτρα των γυναικών ως αποκομμένο μέσο ανα-παραγωγής), και η Γενική Γραμματεία Ισότητας μετανομάστηκε σε Γ. Γ. Οικογενειακής Πολιτικής, ενώ η έμφυλη βία οργιάζει και ο όρος "γυναικοκτονία" απορρίπτεται θεσμικά, είναι μια καλή στιγμή για να ανεβάσουμε αυτό το έργο.
Η παράστασή δημιουργεί ένα πεδίο για να σκεφτούμε ποιες καθημερινές πρακτικές συνθέτουν το πλαίσιο που επιτρέπει να συμβαίνουν όλα αυτά.
Το γεγονός ότι δεν συζητάμε για τη διαιώνιση των έμφυλων ρόλων όπως διευκολύνεται από τα πολιτισμικά προϊόντα, δεν παρεμποδίζει μόνο την πορεία προς την ισότητα για τις γυναίκες. Οι ομοφυλόφιλοι και τρανς άνθρωποι βασανίζονται επίσης σε έναν κόσμο όπου η απεικόνιση της θηλυκότητας είναι τόσο κλισέ, ρηχή, περιορισμένη, ντροπιαστική και αρνητικά συνδηλούμενη. Το σκηνικό ιεραρχίας, εξουσίας και επικράτησης επί των θηλυκοτήτων, όπως επιτελείται μέσα από τις πολιτισμικές αναπαραστάσεις, αποτελεί ταυτόχρονα μια ακατάπαυστη διαπαιδαγώγηση για τις επόμενες γενιές».
Επιμέλεια: Κοσμάς Κέφαλος, [email protected]
Η ταυτότητα της παράστασης:
ΤιΤηςΕίπανεΝαΛέει (https://www.facebook.com/profile.php?id=100089312540073)
Συγγραφέας: Courtney Meaker
Μετάφραση, σκηνοθεσία: Ευγενία Τζιρτζιλάκη
Παίζουν: Ηλέκτρα Τσακαλία, Θάλεια Πρωτονοταρίου
Κοστούμια και σκηνικά αντικείμενα: Μαρία Καραθάνου
Φωτισμοί: Γιώργος Ιεραπετρίτης
Κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 8:30 μ.μ.
Θέατρο Rabbithole, Γερμανικού 20, Μεταξουργείο, Αθήνα
Διάρκεια παράστασης: 80’
Εισιτήρια: 15 ευρώ (10 ευρώ το μειωμένο)
Προπώληση: viva.gr
Κρατήσεις: 2105249903
