«Κανείς δεν είναι ασφαλής μέχρι να είναι όλοι», τόνιζε ήδη από τον περασμένο Αύγουστο ο επικεφαλής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, επιχειρώντας να πείσει πως χώρες που βάζουν τα δικά τους συμφέροντα πάνω από αυτά των άλλων στην προσπάθειά τους να προμηθευτούν ένα πιθανό εμβόλιο κατά του κορονοϊού, επιδεινώνουν την πανδημία. Οι μήνες πέρασαν, η κατάσταση επιδεινώθηκε και η Ευρωπαϊκή Ένωση –για μια φορά ακόμη– αποδεικνύεται κατώτερη των περιστάσεων με τις θεμελιακές της αρχές περί αλληλεγγύης και αναλογικότητας, να αποδεικνύονται κενές περιεχομένου.
Με το που έγινε αντιληπτό ότι τα εμβόλια δεν φτάνουν για όλους, ξεδιπλώθηκαν όλες οι πτυχές της καπιταλιστικής αντίληψης για ένα αγαθό που όχι μόνο δεν είναι δημόσιο και κοινωνικό, αλλά αντίθετα έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός ακριβοπληρωμένου εμπορεύματος στο οποίο, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, προτεραιότητα στην πρόσβαση έχουν οι ισχυροί.
Σε αυτό το πλαίσιο, αποκτά ιδιαίτερη σημασία η απόφαση της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης, να υιοθετήσει τροπολογία της Ομάδας της Ενωμένης Ευρωπαϊκής Αριστεράς (GUE-UEL), βασισμένη στην πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ και του Αλέξη Τσίπρα, για άρση της πατέντας του εμβολίου έτσι ώστε να θεωρείται δημόσιο αγαθό –όταν την ίδια στιγμή απορρίφθηκε οποιαδήποτε σκέψη για «διαβατήρια» εμβολιασμού, όπως πρότεινε στην Ευρωπαϊκή Ένωση ο Κυριάκος Μητσοτάκης.
Μια πρωτοβουλία που χαιρετίστηκε από τον επικεφαλής του ΠΟΥ, ο οποίος, σε ανάρτησή του, μετά από τηλεφωνική επικοινωνία με τον πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ, ήταν σαφής: «Ήταν ένα πολύ καλό τηλεφώνημα. Πρέπει να δράσουμε μαζί για να μοιραστούμε την τεχνογνωσία, να αυξήσουμε την παραγωγή εμβολίων και να διασφαλίσουμε ότι τα εμβόλια χορηγούνται πρώτα σε όλους τους εργαζόμενους στον τομέα της υγείας και τους ευάλωτους πληθυσμούς σε όλες τις χώρες».
Με αυτή την αφορμή, συζητάμε σήμερα στην «Εποχή» με τον ολλανδό επικεφαλής της Ομάδας της Ευρωπαϊκής Αριστεράς στην Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης, Τίνυ Κοξ. Προσπαθώντας να ψηλαφίσουμε τα νέα δεδομένα εν καιρώ πανδημίας, μιλάμε για τη διαβόητη ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, για την επόμενη μέρα, αλλά και για τον «εμβολιαστικό εθνικισμό», που είναι πια εδώ και που, όπως όλοι οι εθνικισμοί έτσι και αυτός, οδηγεί σε αδιέξοδα και καταστροφικά αποτελέσματα:
-Την περασμένη εβδομάδα, η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης (PACE) υιοθέτησε με μεγάλη πλειοψηφία (72 υπέρ - 16 κατά) τροπολογία της Ομάδας της Ευρωπαϊκής Αριστεράς, η οποία –μετά από πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ και του Αλέξη Τσίπρα– ζητά να αντιμετωπιστούν τα εμβόλια κατά του Covid-19 ως δημόσιο αγαθό. Θέση που υποστήριξε και ο γενικός διευθυντής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεγεσούς. Παρόλα αυτά, το παιχνίδι των φαρμακοβιομηχανιών στις πλάτες των ευρωπαίων πολιτών καλά κρατεί, την ώρα που η ΕΕ –παρά την προσπάθεια να δείξει ότι είναι σε θέση ισχύος– επιτρέπει στους ισχυρούς του φαρμάκου να «αλωνίζουν» ελεύθερα. Τελικά, είναι ή δεν είναι θέμα πολιτικής βούλησης η άρση των πατεντών;
Ναι, είναι αναγκαία η πολιτική βούληση, όμως είναι αναγκαία και η πολιτική πυγμή. Στις μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες, στη Big Pharma, αρέσουν πολύ τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας -οι πατέντες- και συνεπώς μισούν την άρση τους από εθνικές κυβερνήσεις ή διεθνείς οργανισμούς. Η σχετική απαίτηση της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης (σημ. να χαρακτηριστούν τα εμβόλια ως δημόσιο αγαθό), είναι ένα ξεκάθαρο πολιτικό μήνυμα που έρχεται να ενισχύσει το πολιτικό αίτημα για να καταστούν τα εμβόλια προσιτά σε όλους και όχι μόνο σε εκείνους που μπορούν να το αντέξουν οικονομικά.
-Δεν είναι μυστικό πως οι εταιρείες έχουν καλύψει τα έξοδά τους και έχουν βγάλει μεγάλα κέρδη ήδη με τις προαγορές των εμβολίων. Την ίδια ώρα, η Ευρώπη δαπάνησε γενναία ποσά δημόσιου χρήματος για έρευνα και παραγωγή, και όχι μόνο δεν φρόντισε να διασφαλίσει τα συμφέροντα των φορολογουμένων απέναντι στις φαρμακοβιομηχανίες, αλλά επέτρεψε και τη δημιουργία μονοπωλίων. Αμέλεια, ολιγωρία, ανικανότητα ή συνειδητή επιλογή;
Είναι όλα αυτά μαζί. Αλλά στην ουσία, αυτή η πολιτική επιλογή (σημ. της Ευρώπης) καθορίστηκε από την πολιτική - ιδεολογική πεποίθηση ότι η "ελεύθερη αγορά" και ο ανεξέλεγκτος καπιταλισμός θα ήταν ο καλύτερος δρόμος για την επίλυση όλων των προβλημάτων. Αποδεικνύεται, και με τη συγκεκριμένη αφορμή, ότι αυτό ήταν ένα λάθος στοίχημα.
-Η ροή των εμβολίων προς την Ευρώπη μοιάζει με το μαρτύριο της σταγόνας. Χώρες όπως η Ισπανία και η Τσεχία ανακοίνωσαν ότι ήδη ξέμειναν, ενώ και ο γερμανός υπουργός Υγείας δήλωσε ότι «ακόμη έχουμε μπροστά μας 10 δύσκολες εβδομάδες με ελλείψεις εμβολίων». Δεν νομίζετε ότι οι κυβερνήσεις πρέπει τώρα να τολμήσουν και να απαιτήσουν την αγορά των πατεντών ή και αυτό το αίτημα είναι μια …ιδεοληψία της Αριστεράς;
Την Τετάρτη, κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης μιας από τις επιτροπές της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης, η αντιπροσωπεία του Αγίου Μαρίνου μάς ενημέρωσε ότι η κυβέρνηση της χώρας δεν ήταν ακόμη σε θέση να εξασφαλίσει εμβόλια για τον πληθυσμό της, αν και περιβάλλεται πλήρως από την Ιταλία και επομένως βρίσκεται χωρικά εντός της επικράτειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία αγόρασε εκατομμύρια εμβολίων. Ενημέρωσα τους συναδέλφους μου στο Σαν Μαρίνο ότι πρέπει να έρθουν σε επαφή με την κ. Στέλλα Κυριακίδη, η οποία μάλιστα στο παρελθόν διετέλεσε πρόεδρος της PACE και τώρα είναι η επίτροπος Υγείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υπεύθυνη για τα εμβόλια. Ας είμαστε σαφείς: η διεθνής αλληλεγγύη γίνεται απλώς μια λέξη χωρίς περιεχόμενο, εάν παραμελούμε τις ανάγκες ακόμα και κρατών που βρίσκονται τόσο κοντά στην ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι εθνικές κυβερνήσεις και οι διεθνείς οργανισμοί, οφείλουν τώρα να επιδείξουν γενναιότητα. Η αποτυχία δεν είναι επιλογή, θα έλεγα.
-Παρά το ότι ο Covid-19 δεν κάνει διακρίσεις και μολύνει τους πάντες, καθιστώντας την πανδημία πρόβλημα όλων μας, εντούτοις δεν είναι ένας α-ταξικός ιός. Το ίδιο και το εμβόλιο. Αν δούμε τον παγκόσμιο χάρτη, βλέπουμε χώρες που θα εμβολιαστούν το 2022. Πώς μπορεί να διαχειριστεί κανείς μία πανδημία, όταν η πρόσβαση στο εμβόλιο δεν είναι κάτι εύκολο και εφικτό για όλους; Και πώς μπορούν να αντιμετωπιστούν φαινόμενα «εμβολιαστικού εθνικισμού» που έχουν, ήδη, αρχίσει να κάνουν την εμφάνισή τους;
Ο "εμβολιαστικός εθνικισμός" είναι πράγματι ένας σοβαρός κίνδυνος για όλο τον κόσμο, μεταξύ αυτών και για τα κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης. Σε μία προ ημερών συνεδρίαση της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης, ειπώθηκε ότι ορισμένες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, όπως η Ουκρανία, αναμένεται να έχουν πολύ σοβαρά προβλήματα σε ό,τι αφορά την έγκαιρη πρόσβαση στα εμβόλια. Γίνονται έτσι τα εμβόλια μέρος της γεωπολιτικής, εξέλιξη που πιθανόν να έχει ιδιαιτέρως αρνητικές συνέπειες. Στο παράδειγμα που ανέφερα, η γειτονική της Ουκρανίας χώρα, η Ρωσία, είναι τώρα έτοιμη να παραγάγει έναν τεράστιο αριθμό εμβολίων Sputnik V, το οποίο, σύμφωνα με το πλέον έγκυρο περιοδικό The Lancet, έχει ποσοστό αποτελεσματικότητας άνω του 90%. Πόσο σημαντική χειρονομία θα ήταν, αλήθεια, εάν η Ρωσία παραχωρούσε στην Ουκρανία πρόσβαση σε αυτό το εμβόλιο; Θα μπορούσε η κίνηση αυτή να αποτελέσει την αρχή πολύ καλύτερων σχέσεων μεταξύ αυτών των δύο κρατών, που είναι τώρα τόσο εχθρικά μεταξύ τους. Το ίδιο ισχύει και για χώρες της Αφρικής, οι οποίες δεν διαθέτουν τα οικονομικά μέσα για να "αγοράσουν" την πρόσβασή τους στην αγορά εμβολίων. Αυτό που χρειάζεται και εδώ είναι η πραγματική διεθνής αλληλεγγύη.
-Είδαμε ότι στην PACE απορρίφθηκε, με μεγάλη μάλιστα πλειοψηφία (99 -10), κάθε ιδέα για μη αποκλειστικά ιατρική χρήση του πιστοποιητικού εμβολιασμού, όπως προτείνει ο έλληνας πρωθυπουργός. Το βασικό σκεπτικό σας είχε να κάνει με το ότι αυτό το «διαβατήριο» εμβολιασμού, που προτείνει ο Κυριάκος Μητσοτάκης, ενισχύει την πολιτική διακρίσεων και αποκλεισμών;
Αν και η ιδέα παρουσιάζει προκλήσεις, με την έννοια ότι θα έδινε μερικά επιπλέον δικαιώματα σε όσους συνεργάζονται στην εκστρατεία εμβολιασμού, μακροπρόθεσμα έρχεται σε αντίθεση με το ιδεώδες των ίσων δικαιωμάτων για όλους, το οποίο αποτελεί τη βάση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Γι 'αυτό η μεγάλη πλειοψηφία της PACE απέρριψε τη συγκεκριμένη ιδέα. Και αυτό είναι ίσως ένα μήνυμα προς τον πρωθυπουργό της χώρας σας.
-Διαπιστώνουμε πως, με πρόσχημα την πανδημία, πολλές συντηρητικές κυβερνήσεις –μεταξύ αυτών και η ελληνική– επενδύουν στο φόβο και επιχειρούν να περάσουν τη νεοφιλελεύθερη ατζέντα τους. Νομοσχέδια-οδοστρωτήρες για κάθε είδους δικαιώματα –εργασιακά, κοινωνικά, ατομικά, συλλογικά– αλλά και υπέρμετρη καταστολή, βία και αυταρχισμός. Φοβάστε τη μετά Covid εποχή σε ό,τι αφορά την περιστολή δικαιωμάτων; Και ποιος ο ρόλος της Αριστεράς στις νέες προκλήσεις;
Στην πρώτη συνεδρίαση της Ολομέλειας της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης για τη Σύνοδο για το τρέχον έτος, η γενική γραμματέας του Συμβουλίου της Ευρώπης απάντησε σε μια ερώτηση του συναδέλφου μας βουλευτή στην Ομάδα της Ενωμένης Ευρωπαϊκής Αριστεράς, Αντρέι Χούνκο (Γερμανία, Die Linke), ότι μόνο δύο κράτη-μέλη εξακολουθούν, επισήμως, να παρεκκλίνουν από τις υποχρεώσεις τους -βάσει της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου- λόγω της πανδημίας, κάνοντας χρήση της σχετικής πρόβλεψης που περιέχεται στην ίδια τη Σύμβαση. Τα περισσότερα κράτη-μέλη που είχαν επικαλεστεί τη ρήτρα παρέκκλισης λόγω έκτακτης ανάγκης, την έχουν πλέον επισήμως τερματίσει. Αυτά είναι τα καλά νέα. Ωστόσο, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αλλαγές που έχουν ήδη συντελεστεί στη νομοθεσία αυτό το διάστημα, έχουν επιπτώσεις στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των πολιτών. Σε μια συνάντηση που είχα την περασμένη εβδομάδα με τη γενική γραμματέα του Συμβουλίου, μου είπε ότι προτίθεται να παρακολουθεί στενά αυτήν την «άτυπη» παρέκκλιση, η οποία συμβαίνει χωρίς να γίνεται επίκληση κάποιας νομικής ρήτρας. Ο ρόλος μας ως Αριστερά είναι να κάνουμε το ίδιο, να επαγρυπνούμε και να κινητοποιούμε τους δημοκρατικούς πολίτες στις περιπτώσεις καταπάτησης θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών.
-Και κάτι τελευταίο: η χώρα σας, η Ολλανδία, οδηγείται σε εκλογές μετά την παραίτηση της κυβέρνησης Ρούτε υπό το βάρος του σκανδάλου για κακοδιαχείριση στα επιδόματα παιδιών, κάτι που οδήγησε χιλιάδες οικογένειες σε οικονομική καταστροφή. Υπάρχουν, μάλιστα, κατηγορίες και για φυλετικές διακρίσεις, αφού η φορολογική αρχή παραδέχτηκε ότι περίπου 11.000 οικογένειες μεικτής καταγωγής έγιναν αντικείμενο ακόμη πιο εξονυχιστικής έρευνας, ακριβώς εξαιτίας της καταγωγής τους. Καραδοκεί, κύριε Κοξ η ακροδεξιά; Πόσο η πανδημία ευνοεί την ενίσχυση ακραία συντηρητικών πολιτικών;
Η ολλανδική κυβέρνηση ήταν αναγκασμένη να παραιτηθεί, αφού κατέστη σαφές, χάρη σε μια μακρόχρονη και επίμονη εκστρατεία που ξεκίνησε από το κόμμα μου, το Σοσιαλιστικό Κόμμα, σε στενή συνεργασία με ένα βουλευτή του κυβερνώντος Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος, τον Πίτερ Όμτσιγκτ, ο οποίος είναι μέλος της ολλανδικής κοινοβουλευτικής αντιπροσωπείας στη Συνέλευση, ότι το κράτος δικαίου παραβιάστηκε συστηματικά από τις ολλανδικές φορολογικές υπηρεσίες, καθώς αυτές κατηγόρησαν δεκάδες χιλιάδες ολλανδούς πολίτες για φορολογική απάτη, βάσει αλγορίθμων και του φυλετικού τους προφίλ. Χάρη στην εκστρατεία μας, τα θύματα αυτής της πρακτικής θα λάβουν τώρα οικονομική αποζημίωση. Επιπλέον, προτείνουμε μια εις βάθος κοινοβουλευτική έρευνα για αυτές τις πρακτικές.
Σήμερα (3 Φεβρουαρίου), η Επιτροπή Παρακολούθησης των Υποχρεώσεων των κρατών-μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης αποφάσισε, εν μέρει εξαιτίας και αυτού του σκανδάλου, να προσθέσει τις Κάτω Χώρες στον κατάλογο των κρατών-μελών του Συμβουλίου που θα πρέπει να συμπεριληφθούν στη διαδικασία ελέγχου τήρησης των υποχρεώσεων του τρέχοντος έτους -μαζί με τη Γαλλία και τον Άγιο Μαρίνο.
