Με πρωτοβουλία του Υπουργού Επικρατείας Χριστόφορου Βερναρδάκη, πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 18 Οκτωβρίου ανοιχτή συζήτηση με θέμα “FakeNews: Υπονομεύοντας τον Δημόσιο Διάλογο και τη Δημοκρατία”.
Συμμετείχαν οι:
Στέλιος Κούλογλου, Ευρωβουλευτής ΣΥΡΙΖΑ, Δημοσιογράφος
Γιάννης Σταυρακάκης, Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης ΑΠΘ
Δημήτρης Τρίμης, Δημοσιογράφος ΕφΣΥΝ
Αντρέας Παναγόπουλος, Δημοσιογράφος
Μάγκυ Δούση, Σύμβουλος Επικοινωνίας και Στρατηγικού Σχεδιασμού
Λευτέρης Μπιντέλας, Δημοσιογράφος
Κωνσταντίνος Ταχτσίδης, Δημοσιογράφος
Νίκος Μπόβολος, Δημοσιογράφος
Τη συζήτηση συντόνισε η δημοσιογράφος Αναστασία Γιάμαλη
Αποσπάσματα από τις παρεμβάσεις:
Χριστόφορος Βερναρδάκης, υπουργός Επικρατείας: Τα fake news είναι μια παλιά ιστορία, απλώς τώρα μας απασχολούν ξανά διότι υπάρχει η ανάπτυξη των Κοινωνικών Δικτύων αφ’ ενός, άρα μπορεί με μεγάλη ταχύτητα να διακινηθεί μία είδηση και δεύτερον διότι αυτό δείχνει να γίνεται πλέον ένα όπλο πολιτικής επικοινωνίας ή επικοινωνίας και πολιτικής. Στην πραγματικότητα πρόκειται για στερεοτυπικές αναπαραγωγές της κυρίαρχης ιδεολογίας. Δηλαδή ρατσισμού, σεξισμού, ομοφοβίας φασισμού.
Είναι λοιπόν τα Τα fake news ένα υπερόπλο της Δεξιάς; Ναι, το παράδειγμα του Τραμπ είναι χαρακτηριστικό καθώς ο Τραμπ κέρδισε χρησιμοποιώντας μια τέτοια επικοινωνιακή στρατηγική στηριγμένη στα fake news. Αυτό όμως που είναι πιο ανησυχητικό είναι ότι αυτή όλη η ιστορία διαπερνά και την Αριστερά η οποία έχοντας ξεχάσει τον μαρξισμό και την κριτική θεωρία, αναπαράγει όποια «μεταμοντερνιά» κυκλοφορεί και τελικά υποκύπτει πολύ εύκολα στα ιδεολογήματα και στις αφηγήσεις της κυρίαρχης ιδεολογίας μη έχοντας την δυνατότητα να αντισταθεί.
Όλα όσα συζητάμε σήμερα θα ήταν πολύ πιο μετρημένα και πολύ πιο διαχειρίσιμα αν δεν υπήρχε το χαμένο στοίχημα της δημοσιογραφίας με την κυριαρχία της διαπλοκής των ΜΜΕ, με την εργαλειοποίηση των μηχανισμών ενημέρωσης από συγκεκριμένους κύκλους.
Στέλιος Κούλογλου, Δημοσιογράφος, ευρωβουλευτής: Στο παρελθόν οι ψευδείς ειδήσεις είχαν έναν προβοκατόρικο χαρακτήρα με σκοπό κυρίως το γέλιο. Σήμερα, οι στοχευμένες ψευδείς ειδήσεις, αξιοποιώντας τον τρόπο λειτουργίας του διαδικτύου και κυρίως του Facebook, «αυτής της μεγάλης εταιρείας παρακολουθήσεων», απειλούν την δημοκρατία και θέλουν να επηρεάσουν τα αποτελέσματα των εκλογών. Απέναντι σε αυτά, προτείνονται τέσσερις πρακτικές λύσεις: Η εκπαίδευση των χρηστών του διαδικτύου από νεαρή ηλικία ώστε να μάθουν να ξεχωρίζουν τις ψεύτικες ειδήσεις. Θα πρέπει επίσης ο κόσμος να μάθει να εμπιστεύεται συγκεκριμένα ΜΜΕ και να μην αναπαράγει άκριτα ότι του προσφέρουν. Υπάρχουν επίσης τεχνικές λύσεις, μηχανισμοί εντοπισμού fake news, που τα ΜΜΕ του εξωτερικού έχουν υιοθετήσει βλέποντας ήδη αποτελέσματα. Θα πρέπει τέλος να ενισχύσουμε τη σωστή δημοσιογραφία ώστε να υπάρχει εμπιστοσύνη σε συγκεκριμένα ΜΜΕ και δημοσιογράφους τα οποία θα ενημερώνουν τους πολίτες για την ύπαρξη fake news.
Γιάννης Σταυρακάκης, Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης ΑΠΘ: Μήπως θα πρέπει, πριν ακόμα μιλήσουμε για fake news και post-truth, να αναρωτηθούμε σε ποιά ακριβώς συζήτηση και με ποιούς όρους μας εντάσσει η χρήση των όρων αυτών; Μήπως μας βάζει να εμπλακούμε σε έναν ανταγωνισμό ακροδεξιάς και ακραίου κέντρου, όπως αυτός μεταξύ Trump-Clinton; Μήπως μας κάνει να νομιμοποιούμε το παλαιότερο συστημικό status quo ως αυθεντικά αληθές ή να προσυπογράφουμε μια απόλυτη αντίθεση αλήθειας-ψεύδους που παραπέμπει μάλλον σε θεολογικού τύπου βεβαιότητες, σε κάτι δυνητικά απλοικό από επιστημολογική και πολιτική άποψη; Μήπως, τελικά οδηγεί σε μια υπερτίμηση της «αλήθειας» σε σχέση με άλλες αρετές ή αξίες, όπως η επιθυμία, κ.λπ.;
Δημήτρης Τρίμης, Δημοσιογράφος, πρώην πρόεδρος ΕΣΗΕΑ: Το να πιστεύει ένα τμήμα του πληθυσμού, μετά από πλύση εγκεφάλου των ΜΜΕ, ότι η γη είναι επίπεδη δεν είναι θεωρητικό πρόβλημα. Καταστρέφει κοινωνίες. Αν η συντριβή της κοινωνίας και η εγκαθίδρυση αυταρχικών καθεστώτων βασίζεται στο «όλοι είμαστε ίδιοι», η άποψη «όλα είναι ψέματα» που εγκαθιδρύεται λόγω των fake news, έρχεται να υπηρετήσει αυτή την συντριβή. Ας θυμηθούμε αυτό που έλεγε η Χάνα Αρεντ από το 1967, ότι «η ελευθερία της γνώμης, την οποία υπερασπιζόμαστε όλοι, γελοιοποιείται όταν δεν υπάρχει μια εγγύηση της πραγματικότητας για την οποία μιλάμε». Εμείς αντίθετα, σχετικοποιούμε τα πάντα αφήνοντας να εννοηθεί ότι όλα είναι ρευστά και συζητήσιμα υπερασπιζόμενοι δήθεν την ελευθερία της έκφρασης όπου ο άλλος μπορεί να αμφισβητήσει , λόγου χάριν, το Ολοκαύτωμα. Κι έτσι καταρρέει το πολιτικό σύστημα, οι θεσμοί, η πολιτεία, η δικαιοσύνη .
Αντρέας Παναγόπουλος, Δημοσιογράφος, αναλυτής BigData:
Οι κοινωνικοί και ψυχολογικοί παράγοντες πάνω στους οποίους στηρίζεται η διάδοση των fake news είναι: Οι προκαταλήψεις, τα στερεότυπα και η προδιάθεση αποδοχής οποιασδήποτε πληροφορίας ενισχύει την εδραιωμένη άποψη μας. Οι οικονομικές κρίσεις και ο πόλεμος κατά τη διάρκεια των οποίων ενισχύονται τόσο οι μηχανισμοί προπαγάνδας όσο και η φημολογία. Τα συναισθήματα και κυρίως αυτά που θεριεύουν σε εποχές κρίσης (έκπληξη, φόβος, μίσος, απέχθεια κ.α.). Η αναξιοπιστία των παραδοσιακών ΜΜΕ και της Δημοσιογραφίας. Η απάντηση μπορεί να βρεθεί στην επαναφορά της δημοσιογραφικής δεοντολογίας αλλά και στην εκπαίδευση των πολιτών.
Μάγκυ Δούση, Σύμβουλος Επικοινωνίας και Στρατηγικού Σχεδιασμού: Οι λόγοι της ταχύτατης διάδοσης των ψευδών ειδήσεων και της επιρροής τους είναι οι αντιλήψεις και οι στάσεις των χρηστών, αφού η διάδοση μιας είδησης εξαρτάται από το αν η είδηση επιβεβαιώνει αυτές τις αντιλήψεις και τις στάσεις. Επίσης, ο τρόπος λειτουργίας των social media και της μηχανής αναζήτησης, δηλαδή ο ίδιος ο αλγόριθμος του google. Τέλος το γεγονός ότι τα Fake news είναι ένα εργαλείο ώστε δημιουργηθεί μια ψευδή συνείδηση στην κοινή γνώμη.
Λευτέρης Μπιντέλας, Δημοσιογράφος : Τα fake news χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: στα «αθώα» και στα επικίνδυνα. Στην πρώτη περίπτωση, έχουμε να κάνουμε με ψεύτικες ειδήσεις οι οποίες θεωρούνται «αθώες», όμως μόνο αθώες δεν είναι γιατί εκπαιδεύουν τους αναγνώστες στην «κατανάλωση» fake news και εντέλει στην κανονικοποίηση τους.
Στη δεύτερη περίπτωση, αναπαράγονται ψεύτικες ειδήσεις οι οποίες είναι άκρως επικίνδυνες και μπορούν να συμβάλλουν στον εκφασισμό του κοινωνικού συνόλου. Στο διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον της ενημέρωσης, η ορθή μετάδοση των πραγματικών γεγονότων και περιστατικών από τους δημοσιογράφους είναι πιο επιβεβλημένη από ποτέ.
Κωνσταντίνος Ταχτζίδης, Δημοσιογράφος: Η επιτυχία των fake news είναι ότι όχι μόνο δίνουν μια εξωφρενική οπτική σε μια δύσμορφη πραγματικότητα την οποία ζούμε και από την οποία θέλουμε να αποδράσουμε, αλλά μολύνουν ως τοξικά απόβλητα και οποιαδήποτε άλλη αληθινή είδηση.
Νίκος Μπόβολος, δημοσιογράφος: Έχω γράψει δεκάδες κείμενα με καταφανέστατα ψέματα τα οποία ντυμένα τον μανδύα της σάτιρας ή του απλού χιούμορ και υπό τη σκέπη ενός site που ήταν γνωστό για το χιούμορ του, αποσκοπούσαν αποκλειστικά στο να κάνουν τον αναγνώστη να γελάσει με την αφέλειά του, όταν καταλάβει ότι έχει εξαπατηθεί.
Το πρόβλημα προφανώς εντοπίζεται σε εκείνους που δεν μπορούσαν να αντιληφθούν ακριβώς ότι εξαπατήθηκαν.
