Υπήρξε μια εποχή -που κράτησε, μάλιστα, πολύ- στη διάρκεια της οποίας η Ιαπωνία θεωρήθηκε το αληθές καπιταλιστικό θαύμα, πρότυπο χώρας που με πολύ δουλειά, τόνους μυαλό και θαυμαστή επιχειρησιακή οργάνωση έδειχνε σε όλον τον κόσμο το δρόμο της επιτυχίας. Αυτά μέχρι τη δεκαετία του ’80. Και μετά, σιωπή.
Σήμερα, με ρυθμούς μεγέθυνσης μονίμως επικλινείς από πάνω αριστερά προς τα κάτω δεξιά, ονομαστικό ΑΕΠ μικρότερο από αυτό του 1994, απέθαντες, για δεκαετίες πλέον, τράπεζες ζόμπι και δημόσιο χρέος 230% δεν αναφέρεται στην ειδησεογραφία παρά μόνο με αφορμή τα τσουνάμι, τις πυρηνικές καταστροφές και τις αντιμαχίες με την Κίνα για κάτι ξεχασμένα νησιά.
Στην Ιαπωνία, λοιπόν, έγιναν πριν από λίγες μέρες εκλογές. Και τα αποτελέσματα έφεραν το υπερδεξιό Φιλελεύθερο Δημοκρατικό Κόμμα ξανά στην πλειοψηφία μετά από μια τετραετή διακοπή. Το κόμμα αυτό, εφεύρημα των αμερικανών μετά από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και ασύλληπτα φιλοκαπιταλιστικό ακόμη και για τα δεδομένα της εποχής του νεοφιλελευθερισμού, είχε διαρκώς την εξουσία από τον πόλεμο κι έπειτα. Η επιστροφή του σήμερα σηματοδοτεί πολύ επικίνδυνα πράγματα. Πριν, όμως, μιλήσουμε γι’ αυτό ας δούμε λίγο τι συνέβη με το ιαπωνικό θαύμα.
Χωρίς πολλές αναλύσεις και αξιοποιώντας κυρίως τους μαρξιστικούς δείκτες μπορούμε να συμπεράνουμε πως η μεγάλη μεγέθυνση της ιαπωνικής οικονομίας μετά από τον πόλεμο παρωθήθηκε από ένα εξαιρετικά υψηλό ποσοστό κέρδους, ιδίως στο βιομηχανικό τομέα, το οποίο στα μέσα της δεκαετίας του ’60 άγγιζε το επίπεδο του 40%! Με το ξέσπασμα της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης της δεκαετίας του ’70 και δεδομένου πως οι εφεδρείες φθηνής εργασίας είχαν εξαντληθεί, ενώ η υπερσυσσώρευση είχε δημιουργήσει τεράστιες ποσότητες αργούντος κεφαλαίου, η κερδοφορία έπεσε στο 17%.
Οι Ιάπωνες καπιταλιστές, βέβαια, δεν επέδειξαν καμία προθυμία να αναλάβουν το βάρος της κρίσης αποδεχόμενοι την αδήριτη ανάγκη να καταστραφεί μεγάλο τμήμα του κεφαλαίου τους. Το αντίθετο. Με οδηγό το Φιλελεύθερο Δημοκρατικό Κόμμα επιχείρησαν –και, αρχικά, κατάφεραν- να ενισχύσουν την κερδοφορία με στροφή των επενδύσεών τους στα ακίνητα και στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Η χρηματοπιστωτική φούσκα έσκασε το 1989 κι έκτοτε χάλι μαύρο. Έχει, μάλιστα, σημασία να επισημανθεί πως η ανάκαμψη δεν έχει έρθει εδώ και δυόμισι δεκαετίες παρόλο που δοκιμάστηκαν πολλά και διαφορετικά μίγματα πολιτικής, κεϋνσιανά όσο και χουβερικά ανεξαιρέτως.
Και έχει μεγάλη σημασία γιατί στην πραγματικότητα, με είκοσι χρόνια διαφορά, ο παγκόσμιος καπιταλισμός επαναλαμβάνει το ιαπωνικό στόρι σκηνή προς σκηνή. Με αυτήν την έννοια, ο γιαπωνέζικος μύθος μιλάει για όλον τον κόσμο. Και λέει πως αυτό που παίζεται δεν είναι η κατάλληλη οικονομική πολιτική, αλλά η ίδια η μοίρα των σύγχρονων κοινωνιών, στο μέτρο που αυτή είναι άμεσα δεμένη με τον καπιταλισμό. Η κρίση περισσότερο από κάθε άλλη φορά στο παρελθόν φαίνεται να έχει οριακό χαρακτήρα.
Από αυτήν την άποψη, οι απειλές του Σίνζο Άμπε, του νικητή των εκλογών, προς την Κίνα ας μην θεωρηθούν επικοινωνιακά παιχνίδια. Το έργο ο πλανήτης το έχει ξαναδεί. Απλώς, τώρα τα πράγματα ίσως είναι ακόμη χειρότερα απ’ ό,τι στο μεσοπόλεμο.
