to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

Τι μας έμαθε η πανδημία

Ο Μακρόν, που απολογήθηκε για την εγκατάλειψη του συστήματος υγείας δεν έγινε ξαφνικά σοσιαλιστής, ούτε ο Τζόνσον που εθνικοποίησε σιδηροδρόμους και ιδιωτικές επιχειρήσεις.


Ο Μητσοτάκης υιοθέτησε τα πιο μίζερα και ανεπαρκή μέτρα υποστήριξης των εργαζομένων. Το έκανε με μισή καρδιά όμως απολογούμενος στους νεοφιλελεύθερους οπαδούς του γιατί αναγκάστηκε να εφαρμόσει την βοήθεια παρά τις πεποιθήσεις του. Σε όλη την Ευρώπη έχουμε μια σημαντική υπόγεια μετατόπιση της κοινής γνώμης προς τις αξίες του κοινού καλού, της αλληλεγγύης και της συλλογικότητας. 

Η Ελλάδα βρίσκεται στον πάτο της λίστας σε όλους τους κρίσιμους, υγειονομικούς, οικονομικούς και κοινωνικούς δείκτες. Τα μέτρα οικονομικής στήριξης αποτελούν μια εξαιρετικά περιορισμένη και τσιγκούνικη ανακούφιση των εργαζομένων και των επιχειρήσεων και δίνουν ένα σαφές στίγμα για την «κανονικότητα» που ετοιμάζεται. Η κυβέρνηση ελπίζει ότι θα επιστρέψουμε στη «δική» της Ελλάδα, παραμορφωμένη από τις ανισότητες, τον αποκλεισμό μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού, την καταστολή των ελευθεριών και τον περιορισμό των αντίθετων φωνών.  Ελπίζουν ότι θα αντιμετωπίσουν τα χρέη από τις δαπάνες διάσωσης με νέα λιτότητα που θα χτυπήσει το ισχνό κοινωνικό κράτος, τους φτωχούς συμπολίτες μας και τη διπλά φτωχοποιημένη «μεσαία» τάξη.

Η αγιοποίηση του Μητσοτάκη συμπληρώνεται από μια ηθικολογική εκστρατεία «προσωπικής ευθύνης» που καθώς φαίνεται αντικαθιστά  το «όλοι μαζί τα φάγαμε».  Στη μνημονιακή περίοδο, ο ηθικισμός έπαιρνε τη μορφή του «ηθικού κινδύνου»: οι  ευρωπαϊκές ελίτ απαγόρευαν τη απομείωση του ελληνικού χρέους γιατί θα έδινε την εντύπωση ότι τα κράτη μπορούν να αποφεύγουν τις υποχρεώσεις τους και θα «μόλυνε» και άλλους. Έτσι καταδίκασαν τις κοινωνίες του Νότου στην παραπέρα υποβάθμιση του κοινωνικού κράτους, την οποία πληρώνουμε. Σήμερα η «ατομική ευθύνη» έχει αντικαταστήσει τον ηθικό κίνδυνο και αποτελεί προπέτασμα για την απόκρυψη της έλλειψης κρατικής ευθύνης. Το «όλοι μαζί τα φάγαμε» έχει γίνει «όλοι μαζί πρέπει να πληρώσουμε το κόστος της πανδημίας». Αλλά το μεγάλο βάρος θα το σηκώσουν οι φτωχότεροι, οι άνθρωποι της επισφαλούς εργασίας, οι μικρο-επαγγελματίες και αυτο-απασχολούμενοι  που ήδη αντιμετωπίζουν πρόβλημα επιβίωσης. Οι πλούσιοι και οι  φίλοι της εξουσίας θα συνεχίσουν να πλουτίζουν όπως πάντα.
 
Οι αξίες στην κατάσταση έκτακτης ανάγκης

Όταν τελειώσει μια μεγάλη κρίση, οι λύσεις που θα υιοθετηθούν εξαρτώνται από τις ιδέες που κυκλοφορούν και επικρατούν στον δημόσιο διάλογο,  έλεγε ο Μίλτον Φρίντμαν. Το έκανε πράξη δημιουργώντας το ακαδημαϊκό και πολιτικό περιβάλλον για την επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού την δεκαετία του 1980. Όταν ο νεοφιλελευθερισμός έφτασε στο χείλος του γκρεμού το 2008, το θεωρητικό οπλοστάσιο της Αριστεράς ήταν δυστυχώς  μισο-άδειο, ο προγραμματισμός σχεδόν ανύπαρκτος. Το φάντασμα του Φρίντμαν ξαναγύρισε πιο επιθετικό.

Σήμερα η κατάσταση είναι διαφορετική. Η υγειονομική και οικονομική κατάσταση εξαίρεσης μας θύμισε ποιες αξίες είναι σημαντικές και ποιοι θεσμοί πρέπει να οργανώσουν την κοινωνία, την οικονομία και την πολιτική μετά την κρίση: η ανθρώπινη ευαλωτότητα, τα δημόσια αγαθά και η κρατική δράση, η μείωση των ανισοτήτων και, τέλος, η αλληλεγγύη, η μέριμνα και η έγνοια για τον άλλο.

1. Ευαλωτότητα. Το μεγαλύτερο υπαρξιακό μάθημα της πανδημίας είναι η φυσική και οικονομική μας ευαλωτότητα, η τρωτότητα της βιολογικής ζωής και της οικονομικής επιβίωσης. Είμαστε όλοι ευάλωτοι, δεν είμαστε άτρωτοι, αθάνατοι. Για τριάντα χρόνια, με μια μικρή παρένθεση μεταξύ 2015 και 2019, μας σέρβιραν μια δίαιτα αχαλίνωτου ατομικισμού και καταναλωτισμού. Μας είπαν ξανά και ξανά πως είμαστε άνισοι, η φύση μας είναι να ανταγωνιζόμαστε, η κοινωνία είναι ένας «πόλεμος των πάντων κατά πάντων». Μας είπαν ότι μόνο η προσωπική επιτυχία έχει σημασία, ότι οι άλλοι είναι είτε εμπόδια είτε όργανα στα σχέδιά μας. Αλλά τώρα μάθαμε ότι ένας αόρατος μικροοργανισμός μπορεί να διαλύσει την υπερφίαλη εμπιστοσύνη, να καταποντίσει τον έωλο ναρκισσισμό. Η ρητορική της «ατομικής ευθύνης» και της καταγγελίας όσων δεν συμμορφώνονται με την κοινωνική αποστασιοποίηση επικεντρώνει την ενοχή και καταγγελία στο άτομο που παρουσιάστηκε ως το κέντρο της κοινωνικής συμβίωσης. Η νομική και ηθική ευθύνη, αποτέλεσμα της ατομοκεντρικής άποψης  για τη ζωή,  οδηγεί  στην καταδίκη ορισμένων  ατόμων και απαλλάσσουν την κυβέρνηση από την εξέταση της δικής της αδιαφορίας - ακόμη και εχθρότητας επιφανών μελών της - προς τα κοινά αγαθά και το δημόσιο σύστημα υγείας.

2. Τα δημόσια αγαθά και το κράτος.  Η προτεραιότητα του κοινωνικού και συλλογικού στοιχείου φαίνεται παντού. Το σύστημα υγείας απαξιωμένο και υποχρηματοδοτούμενο από την κυβέρνηση κρατάει την κοινωνία όρθια. Οι Δεξιοί έλεγαν την προηγούμενη περίοδο στους γιατρούς, τους νοσοκόμους, τους άλλους επαγγελματίες υγείας να περιφρονήσουν το δημόσιο σύστημα, να μην στελεχώσουν τις πρωτοβάθμιες δομές, να μείνουν στα ιδιωτικά τους ιατρεία. Τώρα έγιναν ήρωες για μια μέρα. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, η Ελλάδα δαπανά € 1.623 κατά κεφαλή τον χρόνο για υγειονομική περίθαλψη, όταν ο μέσος όρος στην ΕΕ είναι € 2.884. Τα νοικοκυριά πληρώνουν από το μειωμένο τους εισόδημα πάνω από το ένα τρίτο των εθνικών δαπανών για την υγεία, ένα από τα υψηλότερα ποσοστά στην ΕΕ. Η κυβέρνηση αδιαφόρησε για το εθνικό σύστημα υγείας, δεν αύξησε τις κλίνες ΜΕΘ, δεν εφάρμοσε και δεν εφαρμόζει συγκεκριμένους και αυστηρούς κανονισμούς και πρωτόκολλα για την προστασία του νοσηλευτικού προσωπικού, των χρηστών των ΜΜΜ, των εργαζόμενων σε εργοστάσια και γραφεία.

Οι δημόσιοι υπάλληλοι - μόνιμα στόχος επιθέσεων και υποτίμησης ως τεμπέληδες, χαρτογιακάδες, ανίκανοι - σήμερα κρατάνε τις βασικές υπηρεσίες επιβίωσης, καλύπτουν τις ανάγκες των πολιτών και δίνουν στους απολυμένους τα κυβερνητικά ψίχουλα. Το κράτος είναι απαραίτητο στην κρίση και πρέπει να συνεχίσει την κεντρική του συμβολή στην ανόρθωση της κοινωνίας μετά το τέλος της.

3. Αλληλεγγύη. Η πανδημία μας θύμισε τη σημασία της. Η φυσική απόσταση που κρατάμε για να προφυλάξουμε τους άλλους και να προστατεύσουμε τους πιο ευάλωτους αποτελεί την καλύτερη έκφραση της κοινωνικής συνεργασίας και της έγνοιας για τον άλλο. Ο Μπόρις Τζόνσον τρόλαρε τη Θάτσερ λέγοντας ότι υπάρχει κοινωνία. Τα δίκτυα αλληλεγγύης και μέριμνας στις γειτονιές και τις πόλεις βοηθούν τους άρρωστους, τους ευπαθείς, τους άπορους, τους πρόσφυγες. Η κρίση μας έμαθε ότι πολλοί συμπολίτες μας - οι απολυμένοι, άνεργοι, οι φτωχοί, το πρεκαριάτο, τα παιδιά, τα άτομα με ειδικές ανάγκες - δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν μια απροσδόκητη καταστροφή. Η νέα κοινωνία πρέπει να εξαλείψει την υγειονομική και οικονομική ανασφάλεια της χαμηλής αμοιβής, της επισφαλούς εργασίας, της ανεργίας. Η αλληλεγγύη αποτελεί το μεγάλο συλλογικό μας όπλο και ασφάλιση ενάντια στην ανθρώπινη ευαλωτότητα.

4. Οι ανισότητες σκοτώνουν. Ο ιός εκμεταλλεύεται τις ανισότητες. Όλες οι μελέτες για την ταξική διαστρωμάτωση της πανδημίας δείχνουν ότι οι φτωχοί, οι φυλετικές μειονότητες και οι ανάπηροι αρρωσταίνουν και πεθαίνουν πολλές φορές περισσότερο από τους πλούσιους. Δεν έχουμε αναλυτικές έρευνες στην Ελλάδα αλλά πρέπει να υποθέσουμε ότι η κατάσταση είναι ίδια ή χειρότερη από τα πλουσιότερα κράτη.

Στη Βρετανία έχουμε 55 θανάτους για κάθε 100.000 άτομα στις φτωχότερες περιοχές, μόλις 25 στις πλουσιότερες. Οι φτωχοί δουλεύουν από το σπίτι έξι φορές λιγότερο από τους πλουσίους και είναι σε θέση να απομονωθούν τρεις φορές λιγότερο πιθανό. Τα ίδια και χειρότερα στην Αμερική. Στο Γουισκόνσιν, οι μαύροι είναι 6% του πληθυσμού, αλλά οι μισοί στους θανάτους από τον ιό. Στο Σικάγο, 70% των θανάτων είναι μαύροι ενώ αποτελούν μόνο το 30% του πληθυσμού.

Τα θεμέλια των ΗΠΑ βρίσκονται στη δουλοκτησία που επιβιώνει σήμερα ως ρατσισμός και στον άγριο καπιταλισμό που καταδικάζει το ένα τρίτο του πληθυσμού σε φτώχεια και αρρώστια. Οι φτωχοί και οι μαύροι ζουν σε πιο μολυσμένες, πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές και αποτελούν την πλειοψηφία σε χώρους όπου η φυσική αποστασιοποίηση είναι αδύνατη: φυλακές, αναμορφωτήρια, καταφύγια αστέγων και βετεράνων. Η βιολογική και κοινωνική επιβίωση εξαρτώνται από την φυλή και την τάξη.  Θυμόμαστε αυτές τις αλήθειες μόνο όταν γίνονται εξεγέρσεις. Οι ανισότητες σκοτώνουν.

Η Δεξιά δεν ενδιαφέρεται να συζητήσει για τις ανισότητες, ακόμη περισσότερο να τις αντιμετωπίσει. Αλλά η αντιμετώπιση των ανισοτήτων δεν αποτελεί απλώς θέμα δικαιοσύνης. Είναι θέμα ζωής.  Πρέπει να δεσμευτούμε ότι η κοινωνία μετά την κρίση θα ανατρέψει αυτή την απαράδεκτη κατάσταση.

5. Οι εργαζόμενοι που μας κρατούν όρθιους. Σ’ αυτή την κρίση μάθαμε ποιες είναι οι δουλειές χωρίς τις οποίες μια πόλη δεν μπορεί λειτουργήσει. Μάθαμε ποιοι είναι όλοι εκείνοι οι αόρατοι εργαζόμενοι, οι «βασικοί εργαζόμενοι» όπως αποκαλούνται, χωρίς τους οποίους πολλοί από εμάς τους υπόλοιπους δεν θα μπορούσαμε να επιβιώσουμε. Προσέξαμε για πρώτη φορά τόσο έντονα όλους εκείνους και εκείνες που δεν μπορούν να δουλέψουν από το σπίτι και που πρέπει να πάνε κάθε μέρα στη δουλειά τους, συχνά χωρίς προστατευτικά μέσα: υπάλληλοι σουπερμάρκετ, όλοι/ες που παράγουν, μαζεύουν και μεταφέρουν τα τρόφιμα, οδοκαθαριστές, «σκουπιδιάρηδες», ντελιβεράδες, ταχυδρόμοι, χειρώνακτες, υγειονομικό προσωπικό. Όλους εκείνους και όλες εκείνες που εκπροσωπούν τη συλλογική δράση που μας σώζει, και που είχαν υποτιμηθεί στο όνομα του κέρδους λαμβάνοντας πολύ χαμηλούς μισθούς.
 
Η πάλη των ιδεών

Σήμερα πολλοί θυμήθηκαν τα σημαντικά για τη ζωή και την κοινωνία, όλοι τα έμαθαν. Η εκτεταμένη, αλλά προσωρινή κατάσταση έκτακτης ανάγκης που ζούμε άλλαξε πολλά από αυτά που πιστεύαμε και περισσότερα από αυτά που κάναμε. Δεν το πέτυχε η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ ούτε η ακαδημαϊκή Αριστερά, αλλά ο κορονοϊός. Μόνο αν ένα μεγάλο μέρος του λαού και των κοινωνικών δυνάμεων αποδεχτούν τη σημασία των αριστερών αξιών και ενός προγράμματος που τις υλοποιεί μπορεί μια εναλλακτική ιδεολογία να αποκτήσει ηγεμονία.

Η δεξιά υιοθετεί απρόθυμα και μίζερα μέτρα που ανήκουν στην αριστερά για να ηγεμονεύσει και να ουδετεροποιήσει αξίες και πολιτικές που δεν της ανήκουν, αλλά απέκτησαν μεγάλη αποδοχή. Αν τις εκμεταλλευτεί η Αριστερά θα αλλάξει το πολιτικό τοπίο. Παραφράζοντας τον Βάλτερ Μπένγιαμιν στις Θέσεις για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας μπορούμε να πούμε ότι «στόχος μας είναι, βγαίνοντας από την κατάσταση έκτακτης ανάγκης, να πετύχουμε την πραγματική και μόνιμη επικράτηση των αξιών που εφαρμόστηκαν». 

Πρέπει να ετοιμαζόμαστε λοιπόν για να κάνουμε τις προσωρινές αξιακές αποδοχές μόνιμες πολιτικές. Έχουμε μια μεγάλη ευκαιρία, ας μην την αφήσουμε να χαθεί μένοντας επικεντρωμένοι σε μικροπολιτικούς εγωισμούς ή φανατικές ιδεοληψίες. Πρέπει να κάνουμε το προσωρινό μόνιμο, σχεδιάσουμε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο και να συνεργαστούμε με όλες τις κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις που λένε «ποτέ ξανά».
 

tags: άρθρα

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)