to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

Τι είναι ο χιονοκλώνος;

Και παρόλο που τη λέξη την έπλασα εγώ, δεν θεωρώ τον όρο ιδιαίτερα πετυχημένο, όπως δεν ήταν και πολύ πετυχημένο, κατά τη γνώμη μου, το υπόδειγμα πάνω στο οποίο βασίστηκα για να πλάσω αυτόν τον νεολογισμό.


Δεν είναι πολύ εύκολο να απαντήσει κάποιος στην ερώτηση του τίτλου, μεταξύ άλλων επειδή η λέξη «χιονοκλώνος» δεν νομίζω να υπήρχε χτες -το βέβαιο είναι ότι δεν γκουγκλιζόταν, αν και βέβαια σε λίγη ώρα από τη δημοσίευση του άρθρου θα αρχίσει να γκουγκλίζεται.

Και παρόλο που τη λέξη την έπλασα εγώ, δεν θεωρώ τον όρο ιδιαίτερα πετυχημένο, όπως δεν ήταν και πολύ πετυχημένο, κατά τη γνώμη μου, το υπόδειγμα πάνω στο οποίο βασίστηκα για να πλάσω αυτόν τον νεολογισμό.

Αλλά να πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Ένα χρονογράφημα του Βάρναλη, όπου γίνεται λόγος για απατεώνες, τελειώνει με τη φράση:

«Zωή, το όνομά σου είναι απάτη», θα έλεγε ο Σέξπιρ.

Θέλησα να βρω το αγγλικό αντίστοιχο, που το ήξερα αλλά δεν το θυμόμουν ολόκληρο -θυμόμουν ότι τελείωνε σε thy name is woman (αυτό το thy είναι ο παλιός αγγλικός τύπος της αντωνυμίας στο β’ πρόσωπο ενικό), αλλά δεν θυμόμουν την πρώτη λέξη, οπότε γκούγκλισα και βρήκα πως είναι Frailty, thy name is woman. Ο στίχος είναι από τον Άμλετ, από τον μονόλογο της αρχής (πριν τον περίφημο με το «Να ζει κανείς ή να μη ζει», είναι εκεί όπου ο Άμλετ μαθαίνει πως η μητέρα του πρόκειται να παντρευτεί τον θείο του τον Κλαύδιο αμέσως μετά τον θάνατο του βασιλιά συζύγου της και πατέρα του. «Αδυναμία, τ’ όνομά σου είναι γυναίκα», το έχει μεταφράσει ο Ρώτας. «Αδυναμία, το κανονικό σου όνομα είναι Γυναίκα», ο Μπελιές.

Ήξερα πως ο σεξπιρικός στίχος έχει παραφραστεί αρκετές φορές στα αγγλικά, αλλά δεν ήξερα ότι υπήρχε και σχετικό λήμμα η Βικιπαίδεια. Από τον αρχικό στίχο, σταθερό διατηρείται το κεντρικό μέρος: Α thy name is Β. Το φραστικό αυτό μοτίβο (Α, το όνομά σου είναι Β) σημαίνει ότι ο/η/το Β ενσαρκώνει απόλυτα την ιδιότητα Α, που συνήθως είναι κάτι το αρνητικό. Παράδειγμα, σε ένα επεισόδιο του CSI ένας ντετέκτιβ βλέπει έναν άλλον να καλλωπίζεται και λέει «Vanity, thy name is Hodges», Φιλαρέσκεια, το όνομά σου είναι Χότζες, επικρίνει δηλαδή τον Χ. για φιλαρέσκεια.

Θα τελειώναμε εδώ, αλλά αυτό που μου κίνησε την περιέργεια είναι ότι η Βικιπαίδεια χαρακτηρίζει αυτό το φραστικό μοτίβο snowclone. Σύμφωνα με τον ορισμό στο σχετικό λήμμα, snowclone είναι μια άμεσα αναγνωρίσιμη πολυχρησιμοποιημένη φράση που επιδέχεται παράφραση κατά θεωρητικά απεριόριστους τρόπους.

Δεν θέλει και πολλή φιλοσοφία να αποδώσεις, χαλκομανικώς, το snowclone ως χιονοκλώνο. Το μεταφραστικό δάνειο (calque, γι’ αυτό και χαλκομανία) είναι ενδεδειγμένη λύση σε παρόμοιες περιπτώσεις. Από τις άλλες γλώσσες που έχουν ανάλογο βικιπαιδικό λήμμα, τα βουλγάρικα και τα ολλανδικά χρησιμοποιούν επίσης μεταφραστικό δάνειο ενώ 2-3 άλλες γλώσσες υιοθετούν αυτούσιο τον αγγλικό όρο. Αλλά επειδή το clone είναι ελληνογενές, θεώρησα καλύτερο να πλάσω ελληνικόν όρο, μήπως και φτάσουμε κάποτε τα 5 εκατομμύρια λέξεις που είναι δα και στόχος του έθνους.

Άλλος χιονοκλώνος της αγγλικής γλώσσας είναι το Α is the new B, φτιαγμένο πάνω στη ρήση Pink is the new black, που χρησιμοποιείται αρκετά σε ρεπορτάζ μόδας για να δηλώσει μια νέα μόδα. Άλλος διάσημος, και μάλιστα διεθνής, είναι το the mother of all X, η μητέρα όλων των Χ στα ελληνικά, που έχει την αφετηρία του στη φράση του Σαντάμ Χουσεΐν ότι αρχίζει «η μητέρα όλων των μαχών», που την είπε στον πόλεμο του Κόλπου το 1990. Το παραφρασμένο κλισέ χρησιμοποιείται για να δηλωθεί ότι κάτι είναι το πιο μεγάλο, το πιο σημαντικό στην κατηγορία του.

Γιατί ονομάστηκαν όμως snowclones αυτά τα φραστικά μοτίβα; Η αρχή βρίσκεται στον ισχυρισμό που συχνά ακούμε ότι οι Εσκιμώοι έχουν 100 ή 1000 λέξεις για το χιόνι. (Ο ισχυρισμός αμφισβητείται, αλλά ας μην ξεστρατίσουμε τη συζήτηση προς τα εκεί).

Φαίνεται ότι στις αρχές του αιώνα (πολύ γούστο έχει όταν το γράφω αυτό) είχε γίνει κλισέ να παραφράζουν τη φράση για τους Εσκιμώους και το χιόνι και να λένε π.χ. If Eskimos have dozens of words for snow, Germans have as many for bureaucracy -αν οι Εσκιμώοι έχουν εκατό λέξεις για το χιόνι, οι Γερμανοί έχουν άλλες τόσες για τη γραφειοκρατία. Τότε, ο Geoffrey Pullum, ένας γλωσσολόγος που συμμετείχε στο πολύ γνωστό γλωσσικό ιστολόγιο Language Log, έκανε διαγωνισμό ζητώντας από τους αναγνώστες να ονοματίσουν αυτό το φαινόμενο, την παράφραση δηλαδή ενός κλισέ με άξονα ένα σταθερό φραστικό μοτίβο. Έγιναν πολλές προτάσεις και ο αθλοθέτης επέλεξε την πρόταση snowclone, από το snow, το χιόνι των Εσκιμώων και τον κλώνο, αφού το αρχικό κλισέ κλωνοποιείται.

Είπα στην αρχή ότι δεν βρίσκω και πολύ πετυχημένο τον όρο snowclone. Το είπα αυτό επειδή δεν έχει καμιά διαύγεια. Από την άλλη, αυτοί οι ευκαιριακοί σχηματισμοί σπάνια έχουν διαύγεια -συνήθως προϋποθέτουν να ξέρεις μια ιστορία που έχει προηγηθεί. Για παράδειγμα, κι εμείς έχουμε πλάσει τον όρο «ραμόνι» για τα παρακούσματα τραγουδιών, με βάση ένα παράκουσμα δικό μου, αλλά και ο αγγλικός αντίστοιχος όρος είναι mondegreen, γεννημένος από ένα παράκουσμα της συγγραφέα που τον έπλασε. Οπότε, ίσως ήταν υπερβολική η διαφωνία μου για τον όρο snowclone, ή ίσως να οφείλεται στο ότι το κλισέ με το εσκιμώικο χιόνι δεν είναι τόσο γνωστό όσο τα άλλα που αναφέρθηκαν.

Οπότε; Πώς θα ονοματίζαμε το ανάλογο φαινόμενο στα ελληνικά; Θα μπορούσαμε να το πούμε «φραστικό μοτίβο», θα μπορούσαμε να το πούμε «παραφρασμένο κλισέ». Αν θέλουμε μονολεκτικόν όρο, μπορούμε να συμπτύξουμε τον δεύτερο αυτό όρο σε «παρακλισέ» αν και ίσως ακούγεται σαν παράκληση. Βέβαια, και η απόδοση «χιονοκλώνος», παρά το ότι δεν είναι διαυγής, έχει το πλεονέκτημα ότι παραπέμπει στον αγγλικό/διεθνή όρο (που όμως δεν είναι και πολύ γνωστός). Ελλείψει άλλου, θα συνεχίσω να τον χρησιμοποιώ, αλλά μπορείτε φυσικά να διατυπώσετε δικές σας προτάσεις.

Υπάρχει κι άλλος ένας όρος, που τον σκέφτηκα προς στιγμήν και τον απέρριψα -είναι το μιμίδιο, που είναι η ελληνική απόδοση του meme. Ωστόσο, ενώ πολλά μιμίδια χρησιμοποιούν χιονοκλώνους (παρακάτω θα δούμε ένα) ή, αλλιώς, πολλοί χιονοκλώνοι γίνονται μιμίδια, υπάρχουν μιμίδια που δεν έχουν καμιά σχέση με χιονοκλώνους.

Στο ελληνικό Διαδίκτυο οι χιονοκλώνοι ευδοκιμούν. Θα αναφέρω μερικούς και είμαι σίγουρος πως όσοι από σας συχνάζετε στα κοινωνικά μέσα θα προσθέσετε κι άλλους.

  • Για παράδειγμα, ένας χιονοκλώνος που χρησιμοποιείται για να χαρακτηριστεί κάτι εξαιρετικά αστείο ή γελοίο είναι το «γελάνε και τα….», φράση που συμπληρώνεται ελεύθερα: γελάνε και τα τσιμέντα, και τα φλαμίνγκα, και τα κοάλα, και τα πόμολα. Η αρχή υποθέτω πως βρίσκεται σε φράσεις όπως «γελάνε και τα μικρά παιδιά» ή «θα γελάσει και το παρδαλό κατσίκι».
  • Για να δηλωθεί ότι κάποιος κατέχει μια ιδιότητα στον ύψιστο βαθμό, λένε συχνά «πιο Χ πεθαίνεις», ας πούμε «πιο χαζός πεθαίνεις» ή «πιο γάβρος πεθαίνεις» (ο λεγάμενος είναι φανατικός Ολυμπιακός). Το μοτίβο έχει λεξικογραφηθεί στο Βικιλεξικό.
    Πιθανώς να έχει την αρχή σε ανάλογον γαλλικό χιονοκλώνο, που είναι βασισμένος στον τίτλο της ταινίας Plus beau que moi tu meurs, και έχει γεννήσει άπειρες παραλλαγές π.χ. Plus Marseillais que moi tu meurs κτλ.
  • Αντί να πεις κάποιον απλώς γραφικό, μπορείς να χρησιμοποιήσεις χιονοκλώνο: πιο γραφικός από … και συμπληρώνεις ελεύθερα: από ηλιοβασίλεμα στην Οία, από τα Ζαγοροχώρια, από τσολιάδες στο Σύνταγμα κτλ. Μπορείς βέβαια να πεις και «πιο γραφικός πεθαίνεις».
  • Πολύ εύπλαστος χιονοκλώνος είναι ο «Από το Χ ως το Ψ ένα Ζ δρόμος», που σε προηγούμενο στάδιο ήταν «…. ένα τσιγάρο δρόμος» και χρησιμοποιόταν για να δείξει ότι δύο πράγματα είναι συγγενικά ή ότι είναι εύκολο να μεταπέσεις από το ένα (συνήθως καλό ή ουδέτερο) στο άλλο (συνήθως κακό), που έχει την αρχή του στη… χωροχρονική μονάδα μέτρησης «ένα τσιγάρο δρόμος«.
    Έτσι, ας πούμε, ένα πρόσφατο άρθρο είχε τίτλο «από τον Γιάνη στη Βενεζουέλα ένα τσιγάρο δρόμος» (δεν μπαίνω στην ουσία για να δω αν είχε δίκιο).
    Όπως είπα, η πιο ενδιαφέρουσα προέκταση του χιονοκλώνου είναι όταν μπαίνει μεταβλητή και στη θέση του τσιγάρου, π.χ. Από τον Λοβέρδο στον Κατρούγκαλο, ένα μνημόνιο δρόμος.
  • Υπάρχει ένα βιντεάκι που καταγράφει ένα αστείο επεισόδιο με έναν καλόγερο, νομίζω Εσφιγμενίτη, που επιπλήττει (έργω) κάποιον βλάσφημο λέγοντάς του: «την Παναγία δεν θα την ξαναβρίσεις! Την Παναγία!».
    Το βιντεάκι έχει γίνει ιότροπο, οπότε η φράση του καλόγερου έχει γεννήσει χιονοκλώνο της μορφής «Το Χ δεν θα το ξανα-Ψ. Το Χ!»
    Για παράδειγμα, σε ένα διεθνές ματς ο Ολυμπιακός είχε προηγηθεί, δέχτηκε την ισοφάριση αλλά αμέσως έβαλε και δεύτερο. Οπότε βγήκε μιμίδιο με τον σκόρερ να λέει: Τον Ολυμπιακό δεν θα τον ξαναϊσοφαρίσεις. Τον Ολυμπιακό!
  • Τέλος, ο χιονοκλώνος «είχε πρόγραμμα» γεννήθηκε πέρυσι με τις πανελλήνιες εξετάσεις. Σατιρίζοντας το κλισέ του πετυχημένου υποψηφίου που «και τις βόλτες του έκανε, και τους φίλους του δεν στερήθηκε και μπήκε πρώτος στην Ιατρική επειδή είχε πρόγραμμα», ο χιονοκλώνος χρησιμοποιείται σε άπειρες παραλλαγές, μεταξύ των οποίων και μερικά πολύ διασκεδαστικά ιστορικά μιμίδια, όπως:

Λοιπόν; Ξέρετε άλλους χιονοκλώνους -αν υποθέσουμε ότι θα διατηρήσουμε αυτόν τον νεολογισμό;

tags: άρθρα

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)