Είναι διάσημα. Πράγματι. Είναι κλασικά. Ασφαλώς. Υπάρχει όμως και κάτι άλλο, ειδικότερο, που συνδέει όλα τα παραπάνω και πολλά άλλα έργα μεταξύ τους: σε διάφορες περιόδους, για διαφορετικά χρονικά διαστήματα και από διάφορες εξουσίες απαγορεύτηκαν.

Αφορμή μας, σήμερα, η Εβδομάδα Απαγορευμένων Βιβλίων: από το 1982, η τελευταία εβδομάδα του Σεπτεμβρίου είναι εβδομάδα αφιερωμένη σε βιβλία που απαγορεύτηκαν ή υπέστησαν διωγμούς. Μιλώντας για απαγορευμένα βιβλία, ξεκινάμε ασφαλώς από το Index Librorum Prohibitorum. Είναι ο Πίναξ Απαγορευμένων Βιβλίων που εξέδωσε  η Καθολική Εκκλησία το 1529, με βιβλία βλαπτικά και επικίνδυνα για τη θρησκευτική πίστη, οποίος παρέμεινε σε ισχύ, με διαρκείς προσθαφαιρέσεις, μέχρι και το 1966. Αν διατρέξει κανείς το Index χωρίς ξέρει περί τίνος πρόκειται, θα νομίσει, στα σίγουρα, πως κρατάει στα χέρια του κάποιο θησαυρό της παγκόσμιας λογοτεχνίας ή τα 100 Αθάνατα Έργα: στο Index του Βατικανού περιλαμβάνονται έργα του Μπαλζάκ, του Ντεφόε, του Ντεκάρτ, του Ντιντερό, του Έρασμου, του Φλωμπέρ, του Ανατόλ Φρανς, του Ζολά,  του Ζιντ, του Ραμπελαί, του Σουίφτ, του Καντ,  του Ρουσσώ, του Χιουμ, του Αλεξάνδρου Δουμά (πατρός), του Αλεξάνδρου Δουμά (υιού), του Καζαντζάκη και πολλών άλλων.

Οι διώξεις  των βιβλίων  όμως δεν είναι φαινόμενο του παρελθόντος, αλλά και των ημερών μας. Και μάλιστα όχι μόνο στην Κίνα, αλλά σε πολλές πολιτείες των ΗΠΑ. Πιο συνηθισμένος λόγος, η «ανηθικότητα» ή η «προσβολή των ηθών». Έτσι, το 1990, οι τοπικές εκπαιδευτικές αρχές στο Κάλβερ Σίτυ της Καλιφόρνια αφαίρεσαν από τις σχολικές  βιβλιοθήκες μια εικονογραφημένη έκδοση της Κοκκινοσκουφίτσας, κρίνοντας ότι δεν δίνει το σωστό μήνυμα, αλλά  εξοικειώνει τη μαθητιώσα νεολαία με το αλκοόλ, καθώς η Κοκκινοσκουφίτσα, στο καλάθι της, κουβαλάει μια μπουκάλα κρασί για τη γιαγιά της (η οποία έχει μια μεγάλη κόκκινη μύτη)! Το 2010 το σχολικό συμβούλιο του Τέξας απαγόρευσε το παιδικό βιβλίο Αρκούδα καφέ, αρκούδα καφέ, τι βλέπεις του Μπιλ Μάρτιν. Ο λόγος; Ότι ο συγγραφέας είχε την ατυχία να είναι συνονόματος με τον μαρξιστή φιλόσοφο Μπιλ Μάρτιν!

Δημοσιεύουμε σήμερα, με μικρές περικοπές  το άρθρο της μεταφράστριας  Annie Julia Wyman (δημοσιεύθηκε στο Νew Yorker, την 1.10.2014), χαρακτηριστικό για τις διάχυτες και έμμεσες μορφές που παίρνει η λογοκρισία και η απαγόρευση βιβλίων στον 21ο αιώνα.

Στρ. Μπουλακάκης

Τι είδους πόλη είναι αυτή που απαγορεύει βιβλία;

Της Ανι Τζουλια Γουιμαν

Μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης

Την περασμένη εβδομάδα, κατά τη διάρκεια της Εβδομάδας Απαγορευμένων Βιβλίων της Ένωσης Αμερικανικών Βιβλιοθηκών, έμαθα ότι μια ομάδα γονέων άσκησε πίεση στο δημόσιο σχολείο στο οποίο είχα φοιτήσει, στο Τέξας, για την κατάργηση όχι ενός, αλλά επτά βιβλίων από τις εγκεκριμένες λίστες ανάγνωσης. Το γεγονός δεν μου προκάλεσε έκπληξη. Το Highland Park High School βρίσκεται ίσως στην καλύτερη σχολική περιφέρεια της πολιτείας, εξυπηρετεί μια συντηρητική κοινότητα 31.000 κατοίκων, με δύο μικρές πόλεις που ασχολούνται με το ποδόσφαιρο και την προσευχή και των οποίων ο πληθυσμός είναι κατά 99% λευκοί. Όταν πήγαινα σχολείο εκεί, είχαμε έναν ιερέα για κάθε αθλητική ομάδα, δημιουργιστές στο διδακτικό προσωπικό, ενώ κάθε μέρα έπρεπε να απαγγείλουμε τον «Εθνικό Ύμνο» του Τέξας. Αλλά οι άνθρωποι που ζουν σε μέρη όπως η γενέτειρά μου δεν είναι απαραιτήτως αδαείς.

Οι άνθρωποι οι οποίοι απαγορεύουν βιβλία αρκετές φορές τα έχουν διαβάσει. Οι πόλεις τις οποίες εξυπηρετεί  το Γυμνάσιο μου, το  Χάιλναντ Παρκ και το Γιουνιβέρσιτι Παρκ (γνωστές ως Park Cities), είναι οι δύο πιο μορφωμένες κοινότητες στο Τέξας. Η εφημερίδα Dallas Morning News ανέφερε ότι περισσότεροι από εκατό ανήσυχοι κάτοικοι συμμετείχαν στη συνεδρίαση του σχολικού συμβουλίου στην οποία συζητήθηκε  η απαγόρευση,  και πολλοί από αυτούς τα είχαν φέρει μαζί τους, με χαρτάκια post-it κολλημένα πάνω τους.

Για μία εβδομάδα –μέχρις ότου που η αντίδραση και μια online ψηφοφορία, οργανωμένη από αποφοίτους του σχολείου και άλλους γονείς, οδήγησαν στην αποκατάσταση όλων των βιβλίων εκτός από ένα– κανένας καθηγητής στο παλιό μου γυμνάσιο  δεν επιτρεπόταν να προτείνει κάποιον από αυτούς τους επτά τίτλους βιβλίων στην τάξη: Το τραγούδι του Σόλομον, της Τόνι Μόρισον· Σιντάρτα  του Έρμαν Έσσε· The Absolutely True Diary of a Part-Time Indian του Sherman Alexie· The Art of Racing in the Rain του Garth Stein· An Abundance of Katherines του John Green·The Glass Castle, μια μελέτη για τη φτώχεια της Jeanette Walls· και The Working Poor: Invisible in America, μια μελέτη επίσης για τη φτώχεια, του βραβευμένου με Πούλιτζερ δημοσιογράφου David K. Shipler.

Όποιος γνωρίζει τις Park Cities αντιλαμβάνεται ότι η απαγόρευση των βιβλίων αυτών δεν προήλθε τόσο από επαρχιωτισμό όσο από συντηρητισμό. Είναι λογικό ότι μια συντονισμένη ομάδα ανθρώπων στη συντριπτικά λευκή πατρίδα μου θα ήθελε να αποκλείσει συζητήσεις σχετικά με τη φυλή και την εξουσία (αντίο Σόλομον, αντίοDiary, αντίο Σιντάρτα!). Η κοινότητα δεν θέλει να μιλήσει για το σεξ, τις αμβλώσεις ή τις πόρνες, δεδομένου ότι τάσσεται μαζικά  υπέρ της ζωής και της εγκράτειας (αντίοGlass Castle, αντίο σε όλες τις Katherines, αντίο και πάλι Σιντάρτα!) Πιθανώς δεν θα  θέλετε να οδηγήσετε τα παιδιά σας να αναζητήσουν  τις διαρθρωτικές αιτίες που οδηγούν στη φτώχεια και την έλλειψη στέγης, αν ζείτε σε ένα σπίτι δέκα εκατομμυρίων δολαρίων — και υπάρχουν πολλοί από αυτούς στο μέρος από όπου κατάγομαι, και πολλές οικογένειες που διευθύνουν τεράστιες εταιρείες πετρελαίου και real-estate. Η εφημερίδα Dallas Morning News ανέφερε ότι οι γονείς ανησυχούν για τα βιβλία που προκαλούν «αντι-καπιταλιστικά συναισθήματα»,  πράγμα το οποίο,  και πάλι, δεν προκαλεί έκπληξη: στο πρόγραμμα σπουδών των δημοσίων σχολείων του Τέξας, η έκθεση σε αυτό που ονομάζεται σύστημα της ελεύθερης αγοράς ξεκινά από το νηπιαγωγείο.

Οι γονείς εξέφρασαν επίσης αντιρρήσεις για αισχρολογία και για ακατάλληλο για ανήλικους υλικό, και φαίνεται ότι επέμειναν  πολύ στο σημείο αυτό. Ένα βιβλίο εξακολουθεί να αμφισβητείται –όπως συμβαίνει συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις– ακριβώς επειδή περιέχει περιγραφές σεξ, που οι γονείς αισθάνονται ότι είναι ακατάλληλες για δεκαπεντάχρονους: το βιβλίο The Art of Racing in the Rain του Garth Stein, μια μπεστ σέλερ αφήγηση ενός σκυλιού, που μερικές φορές ανακαλεί στιγμές τις οποίες ο αναγνώστης θα αναγνωρίσει ως σεξουαλικές επαφές μεταξύ του ιδιοκτήτη του σκύλου και της συζύγου του. Μπορείτε να διαβάσετε πολύ πιο ωμές περιγραφές στο βιβλικό Άσμα Ασμάτων. Οι γονείς υποστηρίζουν ότι κανένας δάσκαλος δεν θα πρέπει να αναγκάσει τους μαθητές να μιλήσουν για το σεξ σε σχέση με τον εαυτό τους, πράγμα το οποίο είναι αλήθεια. Αλλά γιατί θα πρέπει οι μαθητές να μιλήσουν για τη σεξουαλικότητά τους, επειδή κάποιο βιβλίο περιέχει μια σκηνή σεξ; Εάν υπάρξουν τέτοιες συζητήσεις, το σφάλμα δεν είναι του βιβλίου, αλλά του εκπαιδευτικού. Και τι γίνεται με την ιδέα, την οποία υπερασπίστηκε για δεκαετίες το φεμινιστικό κίνημα, ότι η λογοτεχνία που περιλαμβάνει σεξ μας βοηθά να μιλήσουμε για τον σεξισμό;

Το Συμβούλιο Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του Χάιλαντ Παρκ, καθώς και τα άλλα αμερικανικά θεσμικά όργανα που εξακολουθούν να λογοκρίνουν βιβλία, καταπιάνονται με μια σειρά από πολύ παλιά και ίσως αναπάντητα ερωτήματα: Τι είναι, τέλος πάντων, τέχνη; Πρέπει να είναι ωφέλιμη για μας;

Αποδεχόμαστε τα ηθικά ελαττώματα ενός χαρακτήρα, αν απλώς διαβάζουμε γι’ αυτά; Πρέπει πάντα να βιώνουμε οτιδήποτε βάζει ένας συγγραφέας σε ένα βιβλίο, ή μπορούμε να παραλείψουμε τα πράγματα που μας ενοχλούν ή με τα οποία διαφωνούμε; Στη μία πλευρά της πολιτισμικής διαμάχης, την πλευρά των υποστηρικτών των βιβλίων, οι απαντήσεις μας παρατάσσονται εναντίον των ηθικολογικών μηνύματων, της εργαλειοποίησης, των κάθε είδους αφαιρέσεων. Θεωρούμε ότι ενώ η τέχνη είναι τόσο ισχυρή που μπορεί να αλλάξει τις ζωές κάποιων, είναι επίσης τόσο εύθραυστη και πολύτιμη που χρειάζεται επειγόντως την προστασία μας. Αλλά υπάρχουν και άλλες απαντήσεις σε αυτά τα παλιά ερωτήματα — νέες προοπτικές που μας ανοίγει ο λογοτεχνικός πολιτισμός μας. Ο ομιλών σκύλος στο μυθιστόρημα του Garth Stein λέει: «Να μάθω για άλλους πολιτισμούς και άλλους τρόπους ζωής, και μετά θα αρχίσω να σκέπτομαι τη δική μου θέση στον κόσμο και το τι έχει νόημα και τι όχι».Αυτή είναι ακριβώς η διεύρυνση των οριζόντων που θέλω να διδάξω, και ακριβώς αυτό έμαθα στον τόπο όπου μεγάλωσα.