Με την επικράτηση της Οκτωβριανής Επανάστασης, ένας αισιόδοξος αέρας καλλιτεχνικής δημιουργίας αναζωογονούσε την επικράτεια των Σοβιέτ. Νέες φόρμες και ιδέες στο θέατρο, τα εικαστικά, τη λογοτεχνία, τον χορό και βέβαια τον κινηματογράφο, το αγαπημένο εργαλείο για τη διάδοση μέσω της τέχνης των ιδεών της «νέας κατάστασης πραγμάτων», που θα έλεγαν και οι παλιοί κομμουνιστές.
Έτσι λοιπόν, στα 1925, για την επέτειο της επανάστασης του 1905, σχεδιάστηκε η παραγωγή μιας ταινίας με θέμα αυτήν την πρώτη απόπειρα για την εγκαθίδρυση του νέου καθεστώτος. Η επιτροπή που συστάθηκε για την επέτειο ανέθεσε στον Σεργκέι Αϊζενστάιν, που μόλις είχε παρουσιάσει την ταινία του «Απεργία», να υλοποιήσει την απόφασή της, δημιουργώντας ένα επετειακό φιλμ.
Η κομματική εντολή ήταν στα χέρια του σκηνοθέτη που έμελλε με το συνολικό έργο του να αναγνωρισθεί ως κορυφαίος εκπρόσωπος του σοβιετικού κινηματογράφου, αναμορφώνοντας και τον παγκόσμιο κινηματογράφο με την προσωπική του ματιά και το υψηλό επίπεδο των ταινιών του, που κινούνται σε ένα σαφώς ορισμένο ιδεολογικό πλαίσιο και ταυτόχρονα είναι σπουδαία αισθητικά δημιουργήματα.
Κάνοντας κάποιος σήμερα μια ταινία, έχει ασφαλή και πολύτιμο σύμμαχο την τεχνολογία. Στον φωτισμό, τον ήχο, το μοντάζ κ.λπ. Τότε τα πράγματα ήταν πολύ δύσκολα. Ξεκινώντας τον Μάρτιο του ’25 τα γυρίσματα, στη συνοικία Νιέβσκι της Οδησσού, τον φωτισμό του «φυσικού πλατώ» ανέλαβε το Σοβιετικό Ναυτικό, χρησιμοποιώντας τους προβολείς του Ναυαρχείου για τον φωτισμό των σκηνών.
Το «Θωρηκτό Ποτέμκιν», ένα από τα πιο μεγάλα φιλμ στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου, είχε αρχίσει να υλοποιείται. Ενώ τα γυρίσματα όμως εξελίσσονταν ευοίωνα, άσχημα καιρικά φαινόμενα επέβαλαν τη διακοπή τους. Ο Αϊζενστάιν έπρεπε να βρει κάποιον άλλο χώρο και ταυτόχρονα είχε να λύσει το θέμα του φωτισμού, μιας και οι προβολείς του Ναυαρχείου δεν μπορούσαν να μεταφερθούν αλλού. Εγκαταλείπει λοιπόν την Οδησσό και μεταφέρει το συνεργείο στη Σεβαστούπολη όπου υπήρχε ικανοποιητική ηλιοφάνεια. Αυτό όμως δεν ήταν το μοναδικό πρόβλημα που αντιμετώπισε ο σκηνοθέτης. Δεκάδες άλλα καθημερινά απαιτούσαν από αυτόν λύσεις και αναθεωρήσεις αρχικών σχεδιασμών.
Μέγα πρόβλημα ο ίδιος ο πρωταγωνιστής της ταινίας. Το «Θωρηκτό Ποτέμκιν». Έπρεπε να βρεθεί ένα πλοίο που να παραπέμπει στο πραγματικό πλοίο, το οποίο είχε πια παροπλισθεί. Βρέθηκε ένα σχεδόν όμοιο, οι «Δώδεκα Απόστολοι», παρατημένο σε ένα απομονωμένο σημείο του κόλπου της Σεβαστούπολης. Τη χαρά διαδέχτηκε η διαπίστωση πως οι “Δώδεκα Απόστολοι" δεν είχαν τον πολεμικό εξοπλισμό του «Ποτέμκιν». Με βάση τα σχέδια που είχε το Σοβιετικό Ναυτικό, ο Αϊζενστάιν δημιούργησε το κατάλληλο ντεκόρ πάνω στο παλιό πλοίο, διευθετώντας και αυτό το πρόβλημα. Νέα όμως προβλήματα ανυπέρβλητα ανέκυψαν στη συνέχεια. Το σημείο όπου είχε προσαράξει το πλοίο ήταν ναρκοθετημένο! Νάρκες ακόμα υπήρχαν και στα αμπάρια του. Για να γίνει ο εκκαθαρισμός θάλασσας και πλοίου από τις νάρκες, χρειαζόταν πολύς χρόνος που δεν υπήρχε! Έγιναν τα γυρίσματα λοιπόν κυριολεκτικά με την ψυχή στο στόμα, πάνω σε ένα αληθινό ναρκοπέδιο!
Τα γυρίσματα τελείωσαν ύστερα από πολλές κινηματογραφικές περιπέτειες. Όταν ολοκληρώθηκε το μοντάζ και όλη η υπόλοιπη επεξεργασία, ήρθε η ώρα της «κρίσης». Όχι του κοινού. Αυτή θα έρχονταν αργότερα. Η πρώτη προβολή οργανώθηκε για ένα ιδιαίτερο κοινό, που περιελάμβανε κομματικά και κρατικά στελέχη, συγγραφείς, δημοσιογράφους, αξιωματικούς του Ναυτικού και βέβαια τον θεωρητικό της προλεταριακής πολιτιστικής επανάστασης Ανατόλι Λουνατσάρσκι. Ένα πρόσωπο παντοδύναμο, που ασκούσε εξουσία πάνω στην καλλιτεχνική παραγωγή στο νέο σοβιετικό κράτος. Είναι αυτός που αφαίρεσε από τον Ζελιαμπούζσκι τη σκηνοθεσία της ταινίας «Μάνα» που βασίστηκε στο μυθιστόρημα του Γκόρκι, γιατί δεν συμφωνούσε με την οπτική του για την ταινία, την οποία πραγματοποίησε τελικά ο Πουντόβκιν. Το «Θωρηκτό», παρουσιάστηκε λοιπόν σε αυτή την «πριβέ» προβολή και όταν τα φώτα της αίθουσας άναψαν, μια βαριά σιωπή είχε κυριαρχήσει στον χώρο. Αυτή τη σιωπή έσπασε ο Λουνατσάρσκι, εκφωνώντας έναν ενθουσιώδη λόγο για τις αρετές της ταινίας. Την χαρακτήρισε ιστορικό γεγονός, ως απαρχή μιας νέας τέχνης. Υποστήριξε πως μετά από αυτήν ο παγκόσμιος κινηματογράφος δεν θα είναι πια ο ίδιος. Και δεν είχε άδικο στις διαπιστώσεις του.
Εν τέλει το «Θωρηκτό Ποτέμκιν» εξέφρασε, αγαλλίασε, συνεπήρε, ενέπνευσε την ανθρωπότητα. Δεν είναι απλώς ένα φιλμ για τους κομμουνιστές και την επανάσταση. Είναι ένα παγκόσμιο έργο τέχνης που στ’ αλήθεια επηρέασε την τέχνη σε όλες τις εκφάνσεις της μέχρι τις μέρες μας.
Πηγές: «Αϊζενστάιν ‘Θωρηκτό Ποτέμκιν’» εκδ. Κινο.
* Για την επέτειο των εκατό χρόνων από τη Μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση.
** Μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ και βουλευτής Περιφέρειας Αττικής
