Εννιά χρόνια μετά, με φροντίδα της Ειρήνης Λαγάνη, καθηγήτριας της Μεταπολεμικής Ιστορίας της Ευρώπης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και της Μαρίας Μποντίλα, καθηγήτριας φιλολόγου, διδάκτορος της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, όσα ειπώθηκαν σε αυτό το συνέδριο παραδίδονται στη δημόσια συζήτηση και κρίση μέσα από τις σελίδες του βιβλίου «'ΠΑΙΔΟΜΑΖΩΜΑ' ή 'ΠΑΙΔΟΣΩΣΙΜΟ'; Παιδιά του Εμφυλίου στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη» (εκδ. Επίκεντρο). Το βιβλίο επιμελήθηκαν οι δύο Ελληνίδες επιστήμονες.
Από το περιεχόμενο του βιβλίου «ξεπηδούν» τοποθετήσεις επιστημόνων από τα πλέον γνωστά πανεπιστήμια των ΗΠΑ και της Ευρώπης αλλά και μαρτυρίες των ίδιων των «πρωταγωνιστών» της ιστορίας: τα (τότε) παιδιά- πρόσφυγες και μαζί οι νηπιαγωγοί και οι δάσκαλοί τους, Έλληνες και Ούγγροι.
«Η επικοινωνία μεταξύ των πρωταγωνιστών της ιστορίας και των επιστημόνων δεν ήταν αυτονόητη. 'Πώς θα μιλήσουν κάποιοι για εμάς που δεν έζησαν τα γεγονότα, δεν γνώρισαν τότε την Ουγγαρία, δεν μας ξέρουν; Γιατί τώρα, ύστερα από τόσα χρόνια;' Αναρωτιόνταν με δυσπιστία οι πρώτοι (οι 'πρωταγωνιστές') με δυσπιστία για τους δεύτερους (τους επιστήμονες)» γράφει χαρακτηριστικά στον πρόλογο η Ειρήνη Λαγάνη.
«Βαθμιαία, ο πάγος έσπασε. Οι ανακοινώσεις, οι περισσότερες 'στεγνές', επιστημονικές γαρ, ακούστηκαν με προσοχή σε μια μεστή αίθουσα όπου περίσσευαν το συναίσθημα και η συγκίνηση του ακροατηρίου. Οι ιδεολογικές αντιπαραθέσεις δεν έλειψαν. Πώς θα ήταν άλλωστε δυνατό να αποφευχθεί αυτό για μια τέτοια περίοδο και μάλιστα για ένα θέμα αμφιλεγόμενο ως σήμερα» συνεχίζει η κ. Λαγάνη.
Δεν έλειψαν, μάλιστα, οι κοινοί τόποι μεταξύ των ερευνητών κι αυτών που βίωσαν στο πετσί τους τα γεγονότα. Κατά κανόνα, σύμφωνα με την ίδια, δεν αμφισβητήθηκαν- μεταξύ άλλων- η μέριμνα, η ιδιαίτερη φροντίδα των προσφυγόπουλων από τις χώρες που τα δέχθηκαν, η μεγάλη πολιτισμική διαφορά μεταξύ του τόπου προέλευσης των προσφυγόπουλων και των νέων τόπων εγκατάστασής τους, μη ένταξη των παιδιών σε ντόπιες οικογένειες στις χώρες υποδοχής, προκειμένου να διατηρήσουν την εθνική τους συνείδηση, η έμφαση στη διατήρηση της ελληνικής ταυτότητας των παιδιών μέσα από την εκπαίδευση και τη διδασκαλία της μητρικής γλώσσας κ.ά.
Στην πληθώρα των ιδιότυπων αυτών «πρακτικών» του συνεδρίου, που παρουσιάζονται μέσα από τις σελίδες του βιβλίου, ξεχωριστή θέση κατέχουν οι μαρτυρίες των άλλοτε παιδιών αλλά και οι αυτοβιογραφικές παρουσίες από σχολικά τετράδια.
«Γεννήθηκα στις 9 Μαρτίου 1936 σε ένα μικρό χωριό, Makrohoriha. Ζούσα σε μεγάλη αθλιότητα. Προέρχομαι από φτωχή οικογένεια της υπαίθρου… Το 1948, αποχαιρέτησα την αγαπημένη μου μητέρα και έφυγα από την αγαπημένη μου πατρίδα. Ήρθα στην Ουγγαρία. Βρήκα εδώ μια στέγη.
»Ο ουγγρικός λαός μας αγαπά και μας δίνει ό,τι χρειαζόμαστε. Το ότι μπορώ να ζω και να σπουδάζω ελεύθερα, το χρωστώ στον σύντροφο Στάλιν που μας σκέφτηκε και στον αγαπημένο ηγέτη του ουγγρικού λαού, τον σύντροφο Rakosi, που μας υποδέχθηκε στη χώρα του και μας σπουδάζει» γράφει- μεταξύ άλλων- η Sonovszki Taki σ' ένα από αυτά τα τετράδια.
Συγκλονιστική είναι η «κατάθεση ψυχής» μιας ηλικιωμένης σήμερα κυρίας- 14χρονο κορίτσι μόλις τότε- της Αρετής Μπακιρτζή -Σκεύη, που από το βήμα του συνεδρίου, αναρωτήθηκε: «Ποιος μου δίνει εμένα πίσω τα παιδικά μου χρόνια; Ποιος μου δίνει εμένα πίσω την εφηβική μου ηλικία». Την απάντηση την έδωσε και πάλι η ίδια. «Ποιος; Κανένας. Κανένας. Μόνο η Ιστορία» ανέφερε με φωνή σπασμένη από τη συγκίνηση.
Από το βήμα του συνεδρίου αναπτύχθηκε πληθώρα θεμάτων και ζητημάτων- άλλα με την πιο «στεγνή» ενίοτε επιστημονική προσέγγιση, άλλα με την πιο συναισθηματική, βιωματική- και ο σκοπός, «να ξεπερασθούν οι στείρες διχογνωμίες (αν πρόκειται για «παιδοσώσιμο» ή «παιδομάζωμα») και να προσεγγισθεί το ζήτημα με την απόσταση που επιτρέπει και ενθαρρύνει η Ιστορία», όπως ανέφερε ο Ηλίας Γιαννακάκης, φαίνεται να επιτεύχθηκε.
«Η επικρατούσα άποψη στο συνέδριο ήταν πως επρόκειτο για 'παιδοσώσιμο' και όχι 'παιδομάζωμα'. Ίσως σ' αυτό να συνετέλεσε το γεγονός ότι ήταν παρόντες οι ίδιοι οι 'πρωταγωνιστές' της Ιστορίας» εξήγησε στο ΑΜΠΕ η κ. Λαγάνη, που θυμάται ακόμη τη συγκίνηση στα πρόσωπα των άλλοτε οικότροφων του νηπιαγωγείου στον πύργο Karolyi να περιδιαβαίνουν τους διαδρόμους αναζητώντας στους τοίχους με τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες- εικόνες από τη στιγμή που έφτασαν με το τρένο στην Ουγγαρία ως ότου έφυγαν από το σχολείο- το δικό τους πρόσωπο.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
