Ζούσε στο χωριό κάποτε η θεία Γιούλα. Έτσι τη φώναζαν όταν ήταν παρούσα. Όταν μιλούσαν γι' αυτήν εν τη απουσία της, όμως, την αποκαλούσαν «Μίρκα». Στην ερώτηση για το πώς προέκυψε το παρατσούκλι, η απάντηση ήταν πως κάποτε η θεία Γιούλα έπαιξε στο θέατρο έναν ρόλο που είχε το όνομα Μίρκα. Υπήρξε λοιπόν η θεία Κούλα ηθοποιός; Πότε; Στην Κατοχή, ερχόταν η δεύτερη πληροφορία. Και εκεί η συζήτηση σταματούσε.
Αργότερα μάθαμε ότι ως εικοσάχρονο κορίτσι ενταγμένο στην ΕΠΟΝ ανέλαβε με άλλους συντρόφους της να ανεβάσει στο χωριό της ένα θεατρικό έργο ώστε να τονωθεί το ηθικό των συγχωριανών και να διασκεδάσουν. Ποιος ξέρει για ποιο έργο επρόκειτο. Κακίζω τον εαυτό μου γιατί δεν τη ρώτησα ποτέ, όταν μου εκμυστηρεύονταν τον κατατρεγμό της από τις «εθνικόφρονες δυνάμεις» των φίλων και συγγενών στο χωριό εκείνα τα δίσεκτα χρόνια.
Υπάρχουν αγώνες και αγώνες. Ο αγώνας του ΕΛΑΣ και της ΕΠΟΝ εκείνη την περίοδο των ηρώων άντλησε υλικό από την πιο όμορφη κατάκτηση του ανθρώπου. Τις καλές τέχνες. Ενθάρρυνε ανθρώπους που δεν είχαν διανοηθεί ποτέ να ασχοληθούν με το θέατρο, το τραγούδι, τη ζωγραφική να γίνουν δημιουργοί και να πολεμήσουν και με αυτά τα όπλα τον κατακτητή. «Πολεμάμε και τραγουδάμε» ήταν άλλωστε το σύνθημα της ΕΠΟΝ.
Βεβαίως όλη αυτή η αντίληψη είναι συστατικό στοιχείο της προοδευτικής ιδεολογίας. Και ξεκίνησε οργανωμένα, με τους καλλιτέχνες να εντάσσονται στην πρώτη γραμμή και να υλοποιούν τις κατευθύνσεις της οργανωμένης Αντίστασης. Το καλοκαίρι του 1944 ο Βασίλης Ρώτας, υλοποιώντας την απόφαση της ΠΕΕΑ, ιδρύει τον «Θεατρικό Όμιλο ΕΠΟΝ Θεσσαλίας». Σημειώνει κάπου ότι «οι παραστάσεις μας είχαν τον ενθουσιασμό του αγώνα. Οι χωριάτες έρχονταν από παντού κουβαλώντας καθίσματα και καρέκλες. Πότε στα προπύλαια μιας εκκλησιάς, πότε στην αυλή ενός σχολείου, είσοδος δεν υπήρχε γιατί ο χώρος ήταν ανοιχτός... το εισιτήριο ήταν σε είδος».
Στην Αθήνα η ΕΠΟΝ λειτουργεί από το 1942 το «Θεατρικό Σπουδαστήριο», στο οποίο δίδασκαν φωτισμένοι δημιουργοί, όπως οι Μάρκος Αυγέρης, Γιάννης Τσαρούχης, Σίμωνας Καράς και πολλοί άλλοι. Ο σπουδαίος Γιώργος Κοτζιούλας, που μεγαλούργησε με «Το Θέατρο του Βουνού», δραστηριοποιείται στην περιοχή της Άρτας υποστηριζόμενος από τη VIII μεραρχία του ΕΛΑΣ. Έγραφε μόνος του τα έργα, μικρές και μεγαλύτερες θεατρικές σκηνές, εμπνεόμενος από τον αγώνα και αντλώντας από την καθημερινότητα της αντίστασης. Στο περιοδικό «Θέατρο» (τ. 53-54, 1975) η Έλλη Αλεξίου γράφει πως «η πατριωτική έξαρση του Γιώργου Κοτζιούλα και η ανεβασμένη πίστη για λευτεριά», τον υποχρέωνε «να γίνει διδαχός του αγρότη. Το καθήκον αυτό δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί πάνω στα χνάρια του Τσέχωφ ή στις ανέσεις του Γκαίτε. Εδώ ο Κοτζιούλας θα δίδασκε το αλφαβητάρι της τέχνης στον άμαθο Έλληνα αγρότη».
Ήταν πολλοί οι ηθοποιοί και άλλοι καλλιτέχνες που εντάχθηκαν στο ΕΑΜ, την ΕΠΟΝ και τον ΕΛΑΣ. Όσοι όμως κι αν ήσαν, δεν έφθαναν για να στελεχώσουν τους θιάσους που όργωναν κυριολεκτικά την ύπαιθρο χώρα, από χωριό σε χωριό παρασταίνοντας και ξεσηκώνοντας τους κατοίκους. Εκεί όπου δεν μπορούσε να φτάσει θίασος επαγγελματιών, η οργάνωση αναλάμβανε δράση! Η ορμή και ο ενθουσιασμός των νέων της εποχής δεν λογάριαζαν εμπόδια. Έστηναν μόνοι τους μια παράσταση. Με κείμενο που προφανώς τους προμήθευσε η «καθοδήγηση», νέοι και μεγαλύτεροι που δεν είχαν φύγει ποτέ από το χωριό τους, που δεν είχαν δει ποτέ θέατρο, που δεν είχαν αντικρίσει ποτέ την οθόνη του κινηματογράφου, έγιναν μέσα από τη φλόγα του αγώνα ηθοποιοί, σκηνοθέτες, συγγραφείς, ζωγράφοι, χορωδοί.
Η θεία Γιούλα, στο χωριό της που στέκει ψηλά στο όρος Καλλίδρομον της Ρούμελης, φαίνεται πως είχε απολαύσει μόνο Καραγκιόζη, από έναν πλανόδιο καραγκιοζοπαίχτη που αγαπούσε το καλό κρασί και επισκεπτόταν μια φορά τον χρόνο το χωριό. Ανέβηκε στη σκηνή όμως. Όχι από ματαιοδοξία, αλλά από τη ζεστασιά και τον οίστρο του αγώνα.
Η θεία Μίρκα τα κατοπινά χρόνια αντιμετώπισε την μήνιν των μικρόψυχων πολιτικών της αντιπάλων στο χωριό. Δεν της συγχώρεσαν ποτέ που είχε το θάρρος να ενταχθεί στην Αριστερά, που αγωνίστηκε, που έγινε «θεατρίνα» για μία παράσταση, που τόλμησε να επικοινωνήσει τα πιστεύω της, να κοινωνήσει τη χαρά της ζωής στα είκοσι χρόνια της συμμετέχοντας κι αυτή στον μεγάλο αγώνα του ελληνικού λαού για ελευθερία, δημοκρατία, κοινωνική δικαιοσύνη.
* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ και βουλευτής της Περιφέρειας Αττικής
