Ως μικρή εισαγωγή στο πιο πάνω έργο του Καραγάτση, επιχειρώ μια σύντομη ανασκόπηση της Επανάστασης του 1821. Τι, εν τέλει, ήταν; Εθνική, κοινωνική ή θρησκευτική; Σε ποια βάση μπορούμε να πούμε ότι στηρίχτηκε η νομιμοποίησή της; Στη σύγκρουση ανάμεσα σε Ορθοδοξία και Ισλάμ, η οποία απηχούσε τον παραδοσιακό μεσσιανισμό και την ανατολική εσχατολογία στην ελληνική εκδοχή της, όπως είχε εκφραστεί από τον Κοσμά Αιτωλό, που επαγγελλόταν την «ανάσταση του Γένους» με παρέμβαση της Θείας Πρόνοιας; Εξ ου και οι προσδοκίες των Ελλήνων στην κάθοδο του ομόδοξου «ξανθού γένους», που διαψεύστηκαν οικτρά με τα Ορλωφικά. Για να στραφούν πλέον οι ελπίδες του υπόδουλου έθνους και στη Δύση, μάλιστα στην επαναστατημένη ναπολεόντεια Γαλλία, κατεξοχήν φορέα των πρωτοπόρων, τότε, ιδεών του Διαφωτισμού.
Ή, αντίθετα, πρέπει να δεχτούμε ως βάση στην οποία στηρίχτηκε η νομιμοποίηση της Ελληνικής Επανάστασης την αντίληψη της Δύσης για την Αναγέννηση ως μέρος της γραμμικής ιστορικής εξέλιξης και ως νομοτέλεια της Ιστορίας, με καταληκτικό σημείο μηδέν τη στιγμή επιτέλεσης του σκοπού της; Μια αναστάσιμη, πάντα, ιδέα για το ρωμαίικο γένος, παραφρασμένη, όμως, αδέξια και σμικρυντικά, στο νεωτερικό ιδίωμα της εθνικής αναγέννησης.
Αυτός ο υβριδικός χαρακτήρας των καταβολών του νεοελληνικού κράτους εξηγεί εν μέρει τη σύγχυσή μας μέχρι σήμερα, ποιοι είμαστε, τι θέλουμε και πού πάμε.
Στο βιβλίο του: «Η ξενική εξάρτησις κατά την διαδρομήν του νεοελληνικού κράτους», αυτοέκδοση, Αθήνα 1975, σελ. 238, ο σπουδαίος ιστορικός και θεατρολόγος Τάσος Λιγνάδης γράφει ανάμεσα σε άλλα τα πιο κάτω (διατηρώ την καθαρεύουσα του πρωτοτύπου, υποχρεωτική λόγω της υποβολής της μελέτης στο ΕΚΠΑ για την απονομή, βάσει των τότε διατάξεων, του διπλώματος υφηγεσίας):
«Η ώθησις αυτή (σ.σ.: ανάγκη ανατροπής του στρατιωτικού - τιμαριωτικού συστήματος της οθωμανικής διοικήσεως), η οποία θα λάβει συνείδησιν της υπάρξεώς της διά των ιδεών του Διαφωτισμού, ακολουθούντος την συνάλληλον πορείαν της αστικής αναπτύξεως, θα οδηγήσει εις την διάπλασιν της πίστεως ότι η απελευθέρωσις του Γένους θα επιτευχθεί διά του εξευρωπαϊσμού του. Η άποψις δε αύτη είναι φυσικόν να προδιαθέσει αργότερον τας συνειδήσεις προς μιαν σωτηρίαν ευρωπαϊκήν επέμβασιν. Εις το ρεύμα αυτό πρέπει να αναζητήσωμεν τα πρώτα σπέρματα της γενέσεως του δυτικισμού, δηλαδή υπό αόριστον εισέτι μορφήν τας ροπάς αι οποίαι θα διαμορφωθούν αργότερον εις το αγγλικόν και γαλλικόν κόμμα. Το 'προοδευτικόν' αυτό ρεύμα θα αρδεύσει τας ελληνικάς συνειδήσεις κατά τον δέκατον ένατον αιώνα και αξιολογούμενον πολιτιστικώς διά των κοινωνικών ιδεών της Δύσεως αι οποίαι θα διοχετευθούν αναφομοιώτως εις όλους τους τομείς της ζωής, κοινωνικόν, πνευματικόν και πολιτικόν, θα αποκοπεί από τον μύθον της αναστάσεως του Γένους τον συντηρούμενον εις τα μεγάλας αγροτικάς μάζας και θα διαπλάσει μιαν πραγματιστικήν υπαρξιακήν αντίληψιν, η οποία θα ευνοήσει τας ξένας δυνάμεις να εισχωρήσουν οικονομικώς, πολιτικώς και πνευματικώς εις τον ελλαδικόν χώρον και να τον ελέγχουν...». Θα χρειαστεί όμως ακόμη ένα σημείωμα για να ολοκληρώσω τα πιο πάνω.
