Λίγο πιο συγκεκριμένα και δειγματοληπτικά μπορούμε να αναλογιστούμε όχι μόνο γενικές δυνατότητες επεξεργασίας και εξ αποστάσεως υπηρεσιών, αλλά και εφαρμογές: ρομποτική, αυτόματους πιλότους και έξυπνα συστήματα επεξεργασίας δεδομένων σε μεταφορικά μέσα και αγροτικά μηχανήματα, σε συσκευές, στην ενέργεια, στον χρηματοπιστωτικό τομέα, ψηφιακή όραση/μάθηση/φωτογραφία κλπ. Ειδικά συστήματα θα μπορούν να καλύπτουν τις ανάγκες της οικονομίας ,της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας, της υγείας , της δικαιοσύνης , της πολιτικής (πλατφόρμες κομμάτων, ηλεκτρονικές ψηφοφορίες ) κλπ.
Το μέγεθος της αλλαγής γίνεται επίκαιρα αισθητό, επειδή η συσπείρωση για την αντιμετώπιση του κορονοϊού έχει επιταχύνει τις σχετικές εξελίξεις και τις εντάσσει στην καθημερινότητα. Σαφής όμως γίνεται και μια θηριώδης προοπτική - πιθανότητα, αν η εξέλιξη συνδιαστεί με τις νέες δυνατότητες ενός παγκόσμιου συγκεντρωτισμού .Το ενιαίο «Διαδίκτυο όλων των πραγμάτων», που θα εποπτεύει, θα συλλέγει , θα αποθηκεύει , θα επεξεργάζεται και τελικά θα αξιοποιεί επιχειρησιακά κάθε πληροφορία δεν υπάρχει ακόμη, αλλά αποτελεί νοητό και ορατό στόχο. Η ενιαία κωδικοποίηση όλων των νόμων του κόσμου πχ είναι πρόγραμμα που φαίνεται να εξαρτάται μόνο από τη χρηματοδότησή του.
Τις μέρες της πανδημίας δουλεύοντας εξ αποστάσεως αντιλήφθηκε ο καθένας , ότι η τηλεκπαίδευση εμφανίζεται όχι ως παρένθεση αλλά ως προοπτική για επέκταση και ίσως για γενίκευση. Όπως το πλαστικό χρήμα καθιερώθηκε με τα capital controls , έτσι βρισκόμαστε πλέον εξοπλισμένοι οριστικά με εργαλεία τηλεργασίας. Οι επενδύσεις στην τεχνητή νοημοσύνη αυξάνονται εκθετικά, ενώ λέγεται χαμηλόφωνα αλλά αξιόπιστα ότι σε ευάριθμα χρόνια ο ένας στους πέντε εργαζόμενους θα έχει εκτοπιστεί οριστικά στην έρημο της ανεργίας.
Η παρακολούθηση των με ρυθμό πολυβόλου εξελίξεων δεν πρέπει να μας αποτρέψει όμως από την προσπάθεια για θεμελιακές επιστημονικές ταξινομήσεις. Προτείνουμε δύο, ανάμεσα σε πολλές γνωστές. Η πρώτη είναι λειτουργική: Η τεχνητή νοημοσύνη είναι σύστημα γνωστικό, υπηρετεί την απόκτηση και την επεξεργασία γνώσης, αλλά και βουλητικό, αφού οδηγεί σε σχηματισμό και λήψη αποφάσεων. Μπορεί δηλαδή να υποκαταστήσει και τις δύο βασικές κατηγορίες της ανθρώπινης νόησης και ευθύνης.
Η δεύτερη αφορά τη σχέση της ψηφιακής με την εκτός αυτής πραγματικότητα και οικονομία. Αναφερόμαστε στη διάκριση αειφόρου (sustaining) και διασπαστικής ή διαλυτικής (disruptive) τεχνολογίας. Η πρώτη τροφοδοτεί , συμπληρώνει, σταθεροποιεί και ενισχύει σε βάθος χρόνου τις υπάρχουσες δομές και υπηρεσίες. Η δεύτερη τις υποκαθιστά: αυτόματοι πιλότοι σε τρένα, αεροπλάνα και αυτοκίνητα, Wikipedia αντί των παραδοσιακών εγκυκλοπαιδειών, τρισδιάστατοι εκτυπωτές στη θέση βιοτεχνιών, spotify, youtube αντί της μουσικής βιομηχανίας, διαδικτυακή εύρεση προϊόντων που καθιστά μάταια τη διαφήμιση,Uber αντί κοινού ταξί κλπ.
Δεν χρειάζεται καν να συζητηθούν τα οφέλη αυτής της προόδου. Η ψηφιακή επανάσταση υποστηρίζει την ιατρική κι έτσι βελτιώνεται η υγεία και σώζονται ζωές. Κτίρια πόλεις και γέφυρες σχεδιάζονται με εκτίμηση όλων των γνωστών παραμέτρων. Oι γνώσεις πολλαπλασιάζονται, γίνονται ευκολότερα προσιτές και ανατροφοδοτούν την έρευνα και την εκπαίδευση. Η δουλειά επιταχύνεται και γίνεται πιο αποτελεσματική, η επικοινωνία εγγίζει μακρινούς φίλους ή συνεργάτες , επιτρέπει να βλέπουμε το αγαπημένο πρόσωπο του μετανάστη συγγενή και μηδενίζει αποστάσεις και χρόνους. Σημαντική είναι η δυνατότητα κάλυψης αναγκών σε έκτακτες περιστάσεις, όπως οι πανδημίες, ενώ επίσης πλέον άνθρωποι με κινητικές αδυναμίες μπορούν να μετέχουν με ίσους όρους στις δραστηριότητες. Οι ουρές και η ταλαιπωρία του κόσμου στα γκισέ των υπηρεσιών μειώνονται.
Όλα αυτά ορθά συνειδητοποιούνται ως πρόοδος , τόσο από τους ψύχραιμους της ανάλυσης όσο και από τους ένθερμους της τεχνολογίας. Ωστόσο η τεχνητή νοημοσύνη, αν δεν αναπτυχθεί ως συμπληρωματικό σύστημα σκέψης, αλλά διεδικήσει πρωτεία απέναντι στην ενσώματη πραγματικότητα και στη συνείδηση, τότε θα αναμετρηθεί με σοβαρά προβλήματα, προβλέψιμα ή απρόβλεπτα, άλυτα ή πάντως δυσεπίλυτα. Τα τελευταία δεν συζητούνται ακόμη όσο θα έπρεπε, αλλά είναι από νοητά έως και ορατά. Ζούμε στην εποχή και στο πεδίο όπου η επιστημονική φαντασία αλλάζει κέντρο βάρους.Το επιστημονικό ολοένα κερδίζει εδάφη από το φανταστικό. Τα παρακάτω αναφέρονται ενδεικτικά:
- Η ασφάλεια των πληροφορικών συστημάτων δεν φαίνεται απόλυτη απέναντι σε μοναχικούς χάκερς και σε οργανωμένες, επίσημες ή ανεπίσημες , κυβερνοεπιθέσεις. Παλιά λεγόταν ότι οι μέθοδοι των εγκληματιών προηγούνται των μεθόδων της Αστυνομίας.Τώρα είναι σαφές, ότι πρώτα εμφανίζονται κάποιοι νέοι ιοί και Δούρειοι ίπποι ύστερα παράγεται η αντιική άμυνα. Οι υπηρεσίες ασφάλειας,δημόσιες ή ιδιωτικές, «κάνουν τα στραβά μάτια» και προσλαμβάνουν πρώην χάκερς με λερωμένο ποινικό μητρώο ως αυθεντίες για προσωπικό.
- Η (αν)ασφάλεια των πληροφορικών συστημάτων συνεπάγεται (αν)ασφάλεια των προσωπικών δεδομένων, απλών ή ευαίσθητων, δηλαδή των ελευθεριών του πολίτη. Αυτό συμβαίνει, ακριβώς τη στιγμή που με γεωμετρική πρόοδο αυξάνεται ο ρυθμός της συλλογής των δεδομένων: Με τόσα κλικ ο υπολογιστής γνωρίζει εμάς καλύτερα από τους φίλους μας, με άλλα τόσα καλύτερα από τους γονείς και την/τον σύντροφο, με άλλα τόσα καλύτερα από τον ψυχαναλυτή και τέλος και από τον εαυτό μας. Προσωπικά δεδομένα θα μπορούν να συλλέγονται ήδη από την παιδική ηλικία, βρισκόμαστε άλλωστε στην εποχή όπου η αστυνομία ερευνά την παιδική ηλικία υπόπτων για να βρεί τον ένοχο από το προφίλ του και τα παιδικά τραύματα. Ιδιοσυγκρασίες , πολιτικά φρονήματα και καταναλωτικές συνήθειες θα κηδεμονεύονται από τον Μεγάλο Αδελφό.
- Στο κοινωνικό επίπεδο ο κίνδυνος του αποκλεισμού των ψηφιακά αναλφαβήτων από παροχές, συμμετοχές και δικαιώματα πολλές φορές ξεχνιέται, αλλά δεν είναι αμελητέος. Ο νεωτερικός ανθρωπισμός ως τώρα κινητοποιείται και στηρίζει τους ανθρώπους που έχουν ειδικά προβλήματα και αδυναμίες, έστω και αν συνιστούν ένα ασήμαντο πληθυσμιακό ποσοστό. Οι ψηφιακά αναλφάβητοι ωστόσο κάπου φθάνουν σε διψήφια ποσοστά. Ακόμη κι αν είναι υπερήλικες, δεν εναρμονίζεται με τον ανθρωπισμό ούτε είναι ευκταίο να μην ακούγονται και να αγνοούνται κατά την καταγραφή αναγκών και το σχηματισμό αποφάσεων.Το χαμόγελο του τεχνοκράτη βέβαια στο σημείο αυτό από συγκαταβατικό γίνεται σαρδόνιο: ΟΚ, οι ψηφιακά αγράμματοι ηλικιωμένοι όσο πάνε λιγοστεύουν.
- Πολιτικά τα πράγματα είναι καθαρότερα. Η αγορά στηρίζεται στο χρήμα και στον πελάτη, η δημοκρατία στην ατομική ψήφο, η τεχνητή νοημοσύνη στον αλγόριθμο. Όχι στον άνθρωπο -μονάδα. Η δημοκρατία εξ ορισμού είναι ασύμβατη με ένα σύστημα που μονοπωλεί τη γνώση, παράγει ως γνωστική προϋπόθεση και μοχλός την εξουσία και ύστερα το ίδιο την ασκεί. Στο καθεστώς του συστήματος αυτού όμως , οι προγραμματιστές και γενικά οι διαχειριστές των σέρβερς θα σχηματίσουν αναπόφευκτα μια υπερ-ελίτ. Ήδη συζητείται το παγκόσμιο και ενιαίο «Διαδίκτυο όλων των πραγμάτων»,που θα συγκεντρώνει όλες τις γνώσεις του κόσμου. Σε ορισμένους κλάδους έχουν γίνει βήματα που μπορούν να οδηγήσουν επαγωγικά σε αυτήν την κατεύθυνση (πχ το πρόγραμμα για μια ενιαία κωδικοποίηση όλων των ψυχικών ασθενειών). Αν ποτέ ο στόχος αυτός εκπληρωθεί, ο συγκεντρωτισμός και η ολιγαρχία θα μπορούν να φθάσουν σε ένα παγκόσμιο ολοκληρωτισμό.
- Οι παραπάνω κοινωνικοπολιτικές συνθήκες θα διαμορφώσουν μια νέα κοινωνική στρωμάτωση. Οι ιδιοκτήτες- διαχειριστές της ψηφιακής νόησης, με τη μορφή του κράτους ή των μεγάλων επιχειρήσεων θα συμπτυχθούν σε μια υπερελίτ της τάξης του 0,5% ή και μικρότερη, φυλασσόμενη από ένα «Δικαστή – αστυνόμο Ντρεντ». Οι ψηφιακά εργαζόμενοι θα αποτελούν μια άνετη ή σχεδόν άνετη μεσαία τάξη με κόστος την πλήρη εκχώρηση της ελευθερίας τους που θα επιτηρείται παντού και πάντα. Όρος για να τους ανατεθεί τηλεργασία , να δεχθούν κάμερες στο σπίτι τους. Τέλος τα χειρωνακτικά ανθρώπινα στηρίγματα ( διανομείς , ταχυδρόμοι, νοσηλευτές, συλλέκτες απορριμάτων) θα γίνουν οι βαστάζοι και οι αχθοφόροι του συστήματος. Στο εργασιακό πεδίο, όσοι δεν θα έχουν χάσει τη δουλειά τους από μηχανές ή αυτόματους πιλότους θα εκτίθενται αυτοπροσώπως σε κινδύνους, βρωμιές και ιούς. Όλο και περισσότερο, καθώς οι αυτόματοι πιλότοι , τα αγροτικά μηχανήματα και τα ρομπότ θα κερδίζουν έδαφος, αυτοί θα πιέζονται από τον εργασιακό ανταγωνισμό και τα υψηλά ποσοστά της ανεργίας, ανεχόμενοι να υποαμοίβονται και να υποχωρούν απέναντι σε απρόσωπους εργοδότες. Προφανώς η παραπάνω στρωμάτωση θα επηρεάσει την κοινωνική πολιτική και τις εργασιακές σχέσεις. Οι εκτός συστήματος ,οι «αχθοφόροι» όπως προείπαμε, θα μένουν στην καλύτερη περίπτωση χωρίς επαρκή ασφαλιστική, υγειονομική ,εκπαιδευτική κλπ στήριξη, στην χειρότερη στον κάδο της ανεργίας. Οι εντός θα στηρίζονται, αλλά θα πιέζονται για συμμόρφωση. Έτσι, για να καταλάβεις τους εκτός συστήματος θα διαβάζεις τον Ζ. Βauman που γράφει για τα «ανθρώπινα απορρίματα», για να καταλάβεις τους εντός τον Μ. Foucault που γράφει για την πειθαρχία των σωμάτων, την καταστολή της απόκλισης και την βιοπολιτική.
- Εννοείται, ότι τα μέλη της υπερελίτ θα αποκρούουν κάθε ιδέα περί προνομιακής- ταξικής επιλογής τους. Κατά την διάχυτη αντίληψη, ούτε κληρονομικώ, ούτε κερδοσκοπικώ δικαίω κατέκτησαν τη θέση τους στον πυρήνα των υπερνοημόνων. Χρειάστηκε σκληρή δουλειά με δύσκολα εργαλεία, αριστεία, και μοναδική ευφυία για να προχωρήσουν. Ο αναγνωριζόμενος σήμερα ως κορυφαίος μεταξύ αυτών, ο Karl Friston, είναι τόσο ευφυής, ώστε μόνο αυτός κατορθώνει να καταλάβει την πολυπλοκότητα των δικών του σκέψεων και αρχών. Αν όμως στην τελική όλα τα έμβια όντα μπορούν εξίσου να αναχθούν σε μαθηματικές λειτουργίες, πώς φθάνουμε στην αριστεία; Και, πώς ξεχωρίζει ο ιδιοφυής από τον διανοητικά διαταραγμένο, που επίσης μόνο ο ίδιος αυτοκατανοείται χωρίς εμπειρικές-κοινωνικές επιβεβαιώσεις; Είχαν όλοι πρόσβαση στα εργαλεία των ερευνών; Ποιός και πώς θα πεί ότι ο εγκέφαλος «χάνει λάδια», ή, όπως έλεγαν παλιότερα, ότι ο βασιλιάς είναι γυμνός; Αν η δυνατότητα εμπειρικής διάψευσης ή επιβεβαίωσης ή αλλαγής παραδείγματος θα λείπει, θα συνεχίσουν άραγε να υπάρχουν επιστήμες και επιστημολογία; O ίδιος ο K. Friston , o οποίος έφθασε στο αξίωμα της ελεύθερης ενέργειας (free energy) συσχετίζοντας καθ΄οδόν σχιζοφρένεια και τεχνητή νοημοσύνη, αναγνωρίζει ότι το αξίωμά του δεν είναι δεκτικό διάψευσης. Οι πολλές απορίες λοιπόν παραμένουν, ως υποψία και συνθήκη εξωγενούς ανισότητας.
- Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να παραμερίσει την ανθρώπινη συνείδηση και να την υπερβεί σε ευφυία, αλλά δεν θα είναι αλάθητη. Ο αλγόριθμος πχ έχει και ποσοτικές παραμέτρους που κατά την επεξεργασία αποκλείουν μεμονωμένες λέξεις- σημεία. Η πραγματικότητα εντωμεταξύ ίσως διαψεύσει το ασήμαντο μιας κάποιας παράλειψης. ‘Όπως οι τρισδιάστατοι εκτυπωτές είναι τα μηχανήματα που μπορούν να παράγουν τον εαυτό τους, έτσι κάποτε οι αλγόριθμοι από ένα σημείο και μετά αυτονομούνται και αυτοδιαμορφώνονται. Με δυο λόγια, το ρομπότ όντως μπορεί να κάνει λάθος. Και αυτό να είναι ολέθριο. Εξάλλου, μια μηχανή μπορεί να αξιολογεί υποψηφίους , ένας αυτόματος πιλότος να οδηγεί, κι ένα ντρον να σκοτώνει, κάνοντας λάθη.
- Χωρίς δυνατότητα αναζήτησης ευθύνης , το λάθος δεν διορθώνεται και η κοινωνία –για να θυμηθούμε τον Αριστοτέλη- δεν συμμένει ( χάνει τη συνοχή της). Η δικαιοσύνη που γνωρίζαμε χάνει τους ενόχους - άτομα. Ποιός φταίει για το υπερόπλο που προγραμματίστηκε να πυροδοτεί αυτόματα; Ποιός για τα χαλασμένα κοτόπουλα στο ράφι; Ο επενδυτής; Ο μέτοχος, ή ο διευθύνων σύμβουλος; Η ζωοτροφή; Ο παραγωγός ή ο κατασκευαστής της; Ο χημικός; Ο ερευνητής; Ο κτηνίατρος; Ο συντηρητής; Ο διακινητής; Αν όμως ο ατομικά υπεύθυνος χάνεται στους λαβυρίνθους της αιτιότητας και όντως η απόφαση παράγεται από το σύστημα, πώς θα ασκηθεί μια πολιτική πρόληψης απέναντι σε ατομικές αδιαφορίες ή δολιότητες;
- Το χειρότερο: εκτός από το ακούσιο λάθος, η βιβλιογραφία ήδη γνωρίζει τον «πειραγμένο» αλγόριθμο. Που θα μπορεί να εξασφαλίζει πχ ότι στους δέκα πρώτους ενός διαγωνισμού για προσλήψεις δεν θα συναντάς κομμουνιστές, ή Εβραίους, ή Έλληνες κλπ. Θα μπορεί να διευκολύνει έτσι την αναβίωση ενός απυρόβλητου μακαρθισμού.Κι αν κανείς θελήσει να αντιτάξει ότι οι προγραμματιστές θα είναι ηθικοί, πολιτικά ορθοί άριστοι επιστήμονες κλπ, εμείς να μείνουμε επιφυλακτικοί: Πρώτον οι κοινωνικοί ανταγωνισμοί ακόμη δεν καταργήθηκαν. Δεύτερον, ακόμη και οι προγραμματιστές προσεχώς με αλγόριθμο θα επιλέγονται. Φαύλος κύκλος.
- Ο τομέας της παιδείας είναι ίσως ο πιο καίριος . Η απόκτηση της γνώσης προϋποθέτει ανοιχτό και ελεύθερο διάλογο. Ο επιστήμονας - μοναχικός καβαλάρης δεν έχει πια παρά ελάχιστες δυνατότητες, ο Πρωταγόρας και ο Αριστοτέλης μάλιστα πίστευαν ότι ποτέ δεν τις είχε. Ισοδυναμεί η άμεση διαβούλευση των ανθρώπων με την ηλεκρονική και εξ αποστάσεως; Ήδη υπάρχει εμπειρία που μαρτυρεί τους περιορισμούς της τελευταίας. Εξάλλου, η εξάρτηση της έρευνας και της επεξεργασίας από τους χρηματοδότες και τους διαχειριστές των προγραμμάτων αφήνει εκτός πεδίου θέματα οικολογίας, βασικής έρευνας και αδιάκριτης αλληλεγγύης, για τα οποία δεν υπάρχει αγοραίο κίνητρο.
- Η απόκτηση γνώσης μέσω του αλγορίθμου υπόκειται σε γενικεύσεις. Δεν μπορεί πχ το πρόγραμμα να δείχνει τον δράστη με το άκουσμα μιας ύποπτης λέξης κάπου μια φορά, αφού μια φορά μπορεί να προφέρουν τη λέξη αυτή εκατομύρια άνθρωποι. Ο αλγόριθμος προγραμματίζεται να σημειώνει και να κινητοποιεί μόνο από έναν αριθμό αναφορών και άνω. Τί θα γίνει όμως αν σε ειδική περίπτωση η μεμονωμένη αναφορά, η οποία δεν έγινε αντικείμενο επεξεργασίας, ήταν καίρια; Τι, αν ακουστεί μια νέα λέξη; Η επιστήμη του Αριστοτέλη ήταν σεμνή, γνώριζε ότι κατά την γενίκευση- απλούστευση εμφιλοχωρούν λάθη που ξεφεύγουν από τον κανόνα και είχε προτείνει την έννοια της επιείκειας για να διορθώνει την ατέλεια. Η τεχνητή νοημοσύνη όμως δεν μπορεί να είναι επιεικής, όσο κιαν ευέλικτα συστήματα λογικής προσπαθούν εκ των υστέρων να ταξινομούν το άγνωστο και νέο.Ο υπολογιστής με δυο λόγια υποδέχεται και αυτοεμπλουτίζεται με τη νέα πληροφορία , αλλά μένει αμήχανος απέναντι στο παρελθόν του.Ήταν σωστό αυτό που τότε δεχόταν και μάλιστα έτυχε να αξιολογηθεί επιχειρησιακά ή δικαστικά;
- Η εισαγωγή της κάμερας στα σχολεία και η δυνατότητα διεξαγωγής μαθημάτων εξ αποστάσεως στην τριτοβάθμια και ιδίως στην δευτεροβάθμια και στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση είναι ένα θεμελιακής σημασίας θέμα. Όπως είπαμε η πρόσκτηση της γνώσης προϋποθέτει ανοιχτό και χωρίς φόβο διάλογο. Αυτή η ελεύθερη και χωρίς αυτολογοκρισία γνώμη είναι δυνατή όταν μεταξύ των συμμετεχόντων στη διαδικασία μάθησης υπάρχει σχέση εμπιστοσύνης. Πρώτη μήτρα διαλόγου από την άποψη αυτή είναι η ίδια η οικογένεια, τουλάχιστον κατά κανόνα. Χρειάζεται εμπιστοσύνη, η οποία επιτρέπει στο παιδί να μιλήσει αλλά και στους δασκάλους ακόμη και να διακινδυνεύσουν ένα λάθος που στο επόμενο μάθημα θα διορθώσουν. Αυτό το κλίμα κατανόησης δημιουργεί η ανθρώπινη εξοικείωση στην αίθουσα διδασκαλίας. Ο δάσκαλος ή ο μαθητής, που ακόμη κι αν δεν είναι ορατός θα ακουστεί σε μακρινούς και μάλλον άγνωστους κύκλους ατόμων , ανησυχεί για μια έκθεση σε τρίτους, ένα μπούλινγκ, μια διαστρέβλωση από όποιον δεν γνωρίζει τα συμφραζόμενα και το κλίμα.Για να είναι ασφαλής θα προτιμήσει να κρυφτεί. Θα σωπάσει. Οι ντροπαλοί θα δικαιώνονται εκ του αποτελέσματος και θα αυξηθούν. Η παιδεία όμως χωρίς διάλογο και παρρησία είναι κολοβή.
Η συζήτηση για την τεχνητή νοημοσύνη οδηγεί την φυσική, την ψυχολογία και την φιλοσοφία στα όριά τους. Αν ο αυτόματος πιλότος οδηγεί ασφαλέστερα και το αγροτικό μηχάνημα παράγει καλύτερα τρόφιμα, αν όλη η γνώση της γης μπορεί να συγκεντρώνεται σε ένα επεξεργαστή «‘Όλων των πραγμάτων» που θα γνωρίζει τα πάντα- καθώς και τον εαυτό μας- καλύτερα από μας, που θα οδηγεί χωρίς νταηλίκια και επιπολαιότητες, που γενικά θα προβλέπει και θα αποφασίζει άριστα, τότε η Τεχνητή Νοημοσύνη θα έχει κερδίσει μια πρωτοφανή αυτάρκεια. Αν όμως ο αλγόριθμος όλα θα τα γνωρίζει και θα έχει προεπεξεργασμένες λύσεις για τα πιθανά μελλοντικά ζητήματα, τότε ίσως «αυτοκτονήσει» από μηχανική κατάθλιψη, ελλείψει αντικειμένων νέας επεξεργασίας.
Ας εξηγήσουμε εντέλει και τον περίεργο υπότιτλο του άρθρου: Ο κατάλογος των ανοικτών προβλημάτων δείχνει να βαραίνει την πλάστιγγα προς την πλευρά της ενσώματης πραγματικότητας και συνείδησης.
Ωστόσο το αντίβαρο είναι υπολογίσιμο: Η πρόοδος της ψηφιακής νοημοσύνης, όπως σημειώσαμε εξαρχής, είναι επίσης ένα αγαθό – κατάκτηση και το ζητούμενο είναι μάλλον μια ισορροπία. Στον ορίζοντα διαφαίνεται μια διέξοδος από τις συγκρούσεις και μια κατεύθυνση για λύσεις των προβλημάτων: Ο άνθρωπος στο δίλημμα «εντός ή εκτός της Τεχνητής Νοημοσύνης» μπορεί ακόμη να απαντήσει «εντός, εκτός και επί τα αυτά». Εντός, δηλαδή, του ψηφιακού κόσμου, για όλους τους λόγους αποτελεσματικότητας και ταχύτητας που αναφέραμε στην αρχή. Στη χώρα μας μάλιστα η ενασχόληση νέων σπουδαστών με τον τεχνητό εγκέφαλο μπορεί να αναστείλει το brain drain, τη διαρροή ζωντανών εγκεφάλων. Συνειρμός γλωσσικός εδώ και όχι μόνο. Την ίδια στιγμή όμως και εκτός τεχνητής νοημοσύνης, διαφυλάσσοντας τη συνείδηση και την αγάπη, τις ενσώματες σχέσεις, τις ευωδιές της φύσης, το λαϊκό ζύμωμα των ήχων σε μουσικές και τις παράφωνες χορωδίες των μεθυσμένων του μεσονυκτίου , όπως μας εμπνέει με τους στίχους του ο Leonard Cohen.
Και οπωσδήποτε επί τα αυτά, τόσο εντός όσο και εκτός : επιδιώκοντας ριζοσπαστικές αλλαγές στα πλαίσια και των δύο κόσμων, που να οδηγούν στις αξίες του ανθρωπισμού,της ισότητας, της δημοκρατίας, της τέχνης και της οικολογίας.
Το πώς θα συμβεί αυτό είναι ένα μεγάλο θέμα που πρέπει να ερευνούμε.Nα ζήσει η τεχνητή νοημοσύνη (εντέλει χωρίς κεφαλαία) καλά, κι εμείς καλύτερα, όπως θα έλεγαν στα αρχαία παραμύθια.
*Ενδεικτικά από την ήδη τεράστια βιβλιογραφία: Ζ. Βauman, Waisted lives. Modernity and its outcasts (2004), J. Rifkin, The Zero Marginal Cost Society(2014), M. Goodman, Future Crimes . Inside the Digital Underground and the Battle for our Connected Word (2015), Y.N. Harari, Homo Deus. A Brief History of Tomorrow (2016), Aθ. Καϊση, Η απονομή δικαιοσύνης στα χρόνια της εναλλακτικής επιλύσεως των διαφορών και των διασπαστικών τεχνολογιών, στο συλλογ. έργο Δίκαιο χωρίς σύνορα (εκδ. Σάκκουλας, Αθήνα Θεσσαλονίκη)
*Ο Νικος Παρασκευόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ
