Εννέα Μούσες, Ομόνοια

Δημόσια τέχνη, τέχνη στον δημόσιο χώρο, θεσμική πολιτική, αυτόνομες καλλιτεχνικές παρεμβάσεις. Προτομές και αγάλματα, μοντέρνα τέχνη που καταξιώνεται θεσμικά τοποθετούμενη στον δημόσιο χώρο, πολιτική τέχνη, εφήμερη τέχνη, ακτιβισμός, ανοιχτό αρχείο.

Το Ινστιτούτο Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης συμμετέχει στη φετινή Art Athina, που εγκαινιάζεται σήμερα, με μια έκθεση που αξιοποιεί την πρακτική του ανοιχτού αρχείου και διερευνά τη σχέση της τέχνης με τον δημόσιο χώρο. Επιλέγει ως υλικό εργασίας, το κέντρο της Αθήνας και, συγκεκριμένα, τον άξονα Σύνταγμα-Πανεπιστημίου-Ομόνοια.

«Επιλέξαμε τον συγκεκριμένο οδικό άξονα» μας εξηγεί ο Πάνος Γιαννικόπουλος, επιμελητής της έκθεσης, «όχι μόνο λόγω της κεντρικής και παραδειγματικής του θέσης μέσα στην πόλη, αλλά ακριβώς επειδή βρέθηκε στο κέντρο της επικαιρότητας κυρίως με αφορμή το Rethink Athens, την πολυσυζητημένη ανάπλαση της Πανεπιστημίου, που τώρα βρίσκεται σε αναστολή. Ο διάλογος που δημιουργήθηκε με αφορμή το Rethink, οι δημόσιες διαφωνίες και αντιπαραθέσεις, η σχετική αρθρογραφία, ήταν ένα πλαίσιο στο οποίο θα μπορούσε να αρθρωθεί και η δική μας παρέμβαση».

Τρυφηλός πορθητής, Arbit City Group (2013)

Η έκθεση του iset αναπτύσσεται σε δύο άξονες: από τη μια, οι θεσμικές παρεμβάσεις δημόσιας τέχνης στην υπό εξέταση περιοχή, από την άλλη κάποιες αυτόνομες και εφήμερες καλλιτεχνικές δράσεις, σχεδόν πάντα με πολιτικό και συχνά με ακτιβιστικό χαρακτήρα.

Τι συνδέει αυτές τις δύο εκδοχές εισόδου της τέχνης στον δημόσιο χώρο; «Κατ’ αρχάς, το πολιτικό στοιχείο. Στις μεν αυτόνομες παρεμβάσεις καλλιτεχνών, είναι σχεδόν πάντα παρόν κάποιο πολιτικό επίδικο. Αλλά και οι θεσμικές παρεμβάσεις, είτε προέρχονται από τον Δήμο, είτε από την κεντρική κυβέρνηση, είτε πρόκειται για έργα τέχνης, είτε για αδριάντες που τιμούν προσωπικότητες της ζωής του έθνους, εκ των πραγμάτων, έχουν πολιτικό χαρακτήρα, δηλώνουν ιεραρχήσεις, προνόμια, επιβραβεύσεις, συνέχιση μιας παράδοσης ή ρήξη μ’ αυτήν. Στην πραγματικότητα, αυτό που καθιστά αυτόχρημα το εγχείρημα πολιτικό είναι ο ίδιος ο δημόσιος χώρος. Αυτή είναι η αφετηρία μας, η παραδοχή ότι ο δημόσιος χώρος είναι ένας χώρος αντιπαραθέσεων, αντικρουόμενων θέσεων και συμφερόντων, χώρος διεκδίκησης ή επιβεβαίωσης πολιτικών επιλογών. Ένα άλλο στοιχείο που συνδέει τις παρεμβάσεις αυτές, όσο κι αν μας φαίνεται παράξενο, είναι το στοιχείο του εφήμερου. Γιατί και στην περίπτωση των θεσμικών παρεμβάσεων, δεν είναι εξασφαλισμένη η διάρκεια των έργων. Έργα μετακινούνται, άλλα αποσύρονται και αντικαθίστανται, πέφτουν θύματα κλοπής ή βανδαλισμού. Και τέλος, ένα τρίτο στοιχείο, είναι ο δημόσιος διάλογος που προκαλείται κάθε φορά που ένα έργο εμφανίζεται στον δημόσιο χώρο. Και αυτό ισχύει εξίσου για τις θεσμικές όσο και για τις εξωθεσμικές παρεμβάσεις, ίσως ακόμη περισσότερο για τις πρώτες – πάντα υπάρχει έντονη κριτική και αντιπαράθεση απόψεων, οξείες διαφωνίες και διενέξεις. Ας θυμηθούμε τις αντιδράσεις που προκάλεσε η τοποθέτηση του “Δρομέα” στην Ομόνοια, αλλά και η μετακίνησή του στο Χίλτον. Ή, για να πάμε ακόμα παλιότερα, τη μεγάλη αντίδραση που συνάντησαν οι “Εννέα Μούσες”, όταν τοποθετήθηκαν στην πλατεία Ομονοίας, το 1931, για να αποκαθηλωθούν, ως κακόγουστες, λίγα χρόνια αργότερα και να σκορπιστούν στην ελληνική επαρχία».

Πεντάκυκλο, Γιώργος Ζογγολόπουλος, Ομόνοια (2001)

Φωτογραφίες, video, σχέδια, η αλληλογραφία των καλλιτεχνών, αλλά και υλικό από τον Τύπο, φιλοξενούνται στην έκθεση και προέρχονται από αρχειακό υλικό του ίδιου του Ινστιτούτου, από τα προσωπικά αρχεία των καλλιτεχνών, το Ίδρυμα Ζογγολόπουλου και το Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Αθηναίων. Σκοπός ήταν να δημιουργηθεί ένας κόμβος, μια πλατφόρμα σύνδεσης μεταξύ διαφορετικών αρχείων. Στο υλικό που αφορά τη δημόσια τέχνη που τοποθετείται μέσα από θεσμικές επιλογές διατρέχει ένα δεύτερο υλικό που αφορά περφόρμανς και εικαστικές δράσεις στο κέντρο της πόλης, όπως είναι το «Νέο είδος» και η «Έξοδος» της Γεωργίας Σαγρή, «Οι οδοί των επισήμων» της Γεωργίας Δαμοπούλου και του Δημοσθένη Αβραμίδη, «Ομόνοια 1980» της ομάδας Nova Melancholia-Κολεκτίβα Ομόνοια, «Τρίτη ώρα» της Μαρίας Σαρρή, «Spring Cleaning in Winter», της Γεωργίας  Κοτρέτσος και της Νατάσας Παπαδοπούλου.

Παράλληλα παρουσιάζονται δύο έργα που δημιουργήθηκαν με αφορμή την έκθεση: το «Unknown / Untitled» της Σοφίας Ντώνα, που διερευνά την ιστορία του Μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη, και ο «Τρυφηλός Πορθητής III» των Arbitcity Group, μια πρόταση ανάπλασης του κέντρου της Αθήνας, με βάση τον άξονα της Πανεπιστημίου, στην ουσία μια κριτική για τα κίνητρα πίσω από τις στρατηγικές της ιδιωτικής χορηγίας και των μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων σε σχέση με τις παρεμβάσεις στον δημόσιο χώρο. Τα έργα μπλέκονται με το αρχείο σχολιάζοντας τόσο τη διαδικασία ταξινόμησης και δημιουργίας μιας «από τα πάνω» αφήγησης, όσο τη διαδικασία επιλογής των γλυπτών στον δημόσιο χώρο και των παρεμβάσεων στον αστικό ιστό. Επιπλέον, η Γεωργία Σαγρή παρουσιάζει μαζί με αρχειακό υλικό, τις κατασκευές για τις ανάγκες της performance «Έξοδος», που πραγματοποιήθηκε στο Σύνταγμα, ως γλυπτά που φέρουν μαζί τη δημόσια χρήση τους.

Ο βασικός προβληματισμός που θέτει η έκθεση αφορά ακριβώς τη λειτουργία του δημόσιου χώρου, ως πεδίου διαλόγου, συνύπαρξης αλλά και σύγκρουσης, ως πεδίου άσκησης της δημοκρατίας. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η έκθεση θέτει ερωτήματα και παρουσιάζει τις πολλαπλές απαντήσεις που κατά καιρούς τους έχουν δοθεί, παίρνοντας αποστάσεις από μια νεόκοπη λογική αντιμετώπισης τόσο του δημόσιου χώρου, όσο και της δημόσιας τέχνης, που προκρίνει ως ιδανικό μια αποπολιτικοποιημένη συναίνεση, μια ανώδυνη υπέρβαση των συγκρούσεων, που ακυρώνει τον δημόσιο διάλογο και συχνά περιορίζεται σε μια λειτουργία δήθεν εξωραϊσμού.

Info:

«Ανοιχτό αρχείο: Παραδείγματα δημόσιας τέχνης από το κέντρο της Αθήνας», Ινστιτούτο Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης,

Συντελεστές έκθεσης

Επιμέλεια: Πάνος Γιαννικόπουλος

Αρχιτεκτονική εγκατάσταση-έρευνα: Ελένη Παπαδημητρίου, Στέφανος Ζήρας

Ομάδα εργασίας–έρευνα: Δανάη Μπαλαμπάνη, Τατιάνα May Καλλέργη, Χριστίνα Πετκοπούλου

Graphic Design: Σταύρος Μπιλιώνης

Art Athina 2015, 4-7 Ιουνίου, Κλειστό Παλαιού Φαλήρου (Tae Kwon Do)