Μπορεί κάποιοι να θυμούνται μια όμορφη ταινία του που κυκλοφόρησε το 2015 από τον Ιρανό σκηνοθέτη Τζαφάρ Παναχί με τίτλο Ταξί στην Τεχεράνη. Ο σκηνοθέτης, σε αυστηρό περιορισμό από τις ιρανικές αρχές, οδηγεί ταξί στους δρόμους της Τεχεράνης, παίρνοντας ανθρώπους διαφορετικών τάξεων, ηλικιών και αντιλήψεων. Έτσι σκιαγραφεί το βαθιά αντιφατικό προφίλ μιας από τις πιο ενδιαφέρουσες πρωτεύουσες του κόσμου.

Κάποια στιγμή, μπαίνει στο ταξί μια άγνωστη στο ευρύ κοινό δικηγορίνα, διάσημη όμως στον κόσμο των υπερασπιστών των δικαιωμάτων, η Νασρίν Σοτουντέχ, η οποία στο σύντομο πέρασμά της λέει στον ταξιτζή που είναι ο ίδιος ο σκηνοθέτης:
“Οι τακτικές των μυστικών υπηρεσιών είναι προφανείς. Πρώτα σου φτιάχνουν το φάκελο, ξάφνου κατηγορείσαι για πράκτορας της Μοσάντ, της CIA ή της Ιντέλιτζεντζ Σέρβις, μετά πετάνε μια κουβέντα για το ήθος σου και τον τρόπο ζωής σου, σου κάνουν το βίο σου φυλακή. Αποφυλακίζεσαι, ωστόσο ο έξω κόσμος είναι η μεγαλύτερη φυλακή. Κάνουν τους φίλους σου, τους μεγαλύτερους εχθρούς σου. Και τότε, η μόνη λύση είναι να φύγεις από τη χώρα.”

Τιμωρείται για τη δράση της

Η Σοτουντέχ μόλις είχε αποφυλακιστεί στα γυρίσματα της ταινίας, αλλά τελικά δεν έκανε το χατίρι των αρχών: δεν έφυγε από το Ιράν. Αποφάσισε να κάτσει και να συνεχίσει το έργο της. Κάπως έτσι ήρθε ξανά στα φώτα της δημοσιότητας η νέα καταδίκη της σε εφτά χρόνια φυλάκιση: πέντε για συνωμοσία εναντίον του καθεστώτος και δύο για προσβολή του ηγέτη Αλι Χαμενέι. Την ίδια στιγμή, έχει ήδη εκτίσει ως το 2013, τη μισή από μια ποινή έξι ετών φυλάκισης, ενώ συνολικά αντιμετωπίζει ποινές κάθειρξης που υπερβαίνουν τα 30 έτη και 148 βουρδουλιές για παραβιάσεις 6 άρθρων του Ποινικού Κώδικα.

Η Σοτουντέχ τιμωρείται για τη δράση της υπέρ των δικαιωμάτων, την κατάργηση της θανατικής ποινής και την ελευθερία των γυναικών να πετάξουν το τσαντόρ τους. Οι ποινές που αντιμετωπίζει, επειδή είχε το θάρρος να μείνει στη χώρα της και να υπερασπιστεί τις ελευθερίες των Ιρανών που παραβιάζονται, στέλνουν ένα ηχηρό μήνυμα σε όσους σκεφτούν να ακολουθήσουν τον μοναχικό και ηρωικό της δρόμο. Απέναντι σε τέτοιες καταστάσεις δεν μπορούμε, ως άνθρωποι, να είμαστε αδιάφοροι.

Το Ιράν δεν είναι τυχαία χώρα

Το πολιτικό ερώτημα που τίθεται ωστόσο στο Ιράν είναι το εξής: Είναι απαραίτητη τέτοια εκδικητική μανία των ιρανικών αρχών απέναντι στους αντιφρονούντες για να διατηρήσουν την εξουσία τους; Μπορεί μήπως το ιρανικό καθεστώς να οδηγηθεί σε μια φιλελευθεροποίηση των πρακτικών του χωρίς να χάσει την εξουσία; Δύο είναι απαντήσεις που δίνονται εδώ και είναι προφανές ποια θα είχε στο νου του ο δικαστής της Σοτουντέχ. Η πρώτη είναι ότι δεν υπάρχει η πολυτέλεια φιλελευθεροποίησης διότι θα οδηγήσει σε ανατροπή. Η δεύτερη είναι ότι για να μην υπάρξει ανατροπή χρειάζεται μετριοπαθέστερη πολιτική που θα μπορεί να αποσοβήσει τους κραδασμούς και θα ενσωματώσει τις αντιδράσεις.
Πιστεύω ότι η πρώτη απάντηση θα οδηγήσει αναγκαστικά το Ιράν σε έκρηξη. Η δεύτερη, η βαθμιαία και ελεγχόμενη φιλελευθεροποίηση, δεν είναι σίγουρο ότι θα αντέξει, αλλά μου φαίνεται η μόνη συνταγή επιβίωσης και – εννοείται – στοιχειώδους σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Το Ιράν δεν είναι τυχαία χώρα. Ο πλούτος του δεν είναι μόνο τα πετρέλαια. Έχει μια βαθιά αστική παράδοση, μοναδική για την περιοχή, έχει ένα συγκλονιστικό δυναμικό νέων ανθρώπων πολύ μορφωμένων και ανήσυχων και τέλος, σε αντίθεση με τα γειτονικά κράτη, το Ιράν είναι μια εύτακτη πολιτεία, ένα κράτος που δουλεύει κανονικά σε όλα τα επίπεδα των δημοσίων πολιτικών.

Τα τελευταία χρόνια, δια της επιρροής του, αποτελεί το περιφερειακό αντίπαλό δέος του καθεστώτος της Σαουδικής Αραβίας, μπροστά στο οποίο το Ιράν είναι παράδεισος θρησκευτικής ανεκτικότητας. Η Σαουδική Αραβία, σε αρμονική συνεργασία με τις ΗΠΑ και το Ισραήλ επιθυμεί την απομόνωση του Ιράν, ενώ οι πιο ακραίες φωνές στα παραπάνω κράτη που δυστυχώς σήμερα εκφράζονται στις κυβερνήσεις τους, θέλουν την καταστροφή του, για να μην αυξήσει την επιρροή του στον ισλαμικό κόσμο.

Στο Ιράν διεξάγεται εδώ και πολλά χρόνια ένας αδυσώπητος αγώνας μεταξύ των μετριοπαθών και σκληροπυρηνικών του κατεστημένου για την πορεία που θα ακολουθήσει η χώρα. Τα επίδικα είναι πολύ δύσκολα και περίπλοκα, ενώ η αμερικάνικη πολιτική επί Τραμπ ζορίζει ακόμη περισσότερο τα πράγματα.

Πιστεύω πως αν το Ιραν άφηνε ελεύθερους ανθρώπους σαν την Σοτουντέχ να εκφράζουν ανεμπόδιστα τις απόψεις τους, το κέρδος θα ήταν ανυπολόγιστο για όλους σε μια δύσκολη περιοχή, σε μια ακόμη πιο δύσκολη στιγμή για την ανθρωπότητα.

* Ο Δ. Χριστόπουλος είναι καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, πρόεδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου