Οι πολιτικές ελπίδες είναι αδιάρρηκτα συνδεδεμένες με την επίγνωση του εφικτού. Και το εφικτό είναι στενά συνδεδεμένο με τη συγκρότηση της τάξης, το ρόλο των κομμάτων σ’ αυτή την συγκρότηση, την ανάπτυξη της εμπιστοσύνης στους ταξικούς θεσμούς, και κυρίως τις δυνατότητες μετασχηματισμού του κράτους. Οι συμμαχίες που οφείλουν να συνάπτουν τα σοσιαλιστικά κόμματα, κυρίως λόγω της αυξανόμενης απειλής από το ακροδεξιό τμήμα του πολιτικού φάσματος, δεν πρέπει να αφορούν αποκλειστικά τις ελίτ αλλά να αποβλέπουν σε μια νέα, όσο το δυνατόν ευρύτερη, συγκρότηση της εργατικής τάξης· και λόγω των άνισων ικανοτήτων αυτής της τάξης πρέπει επίσης να έχουν στόχο την ανάπτυξη των υπαρκτών δυνατοτήτων της προκειμένου να γίνει ο φορέας του μετασχηματισμού στη διαδικασία μετάβασης στον σοσιαλισμό. Τα νέα σοσιαλιστικά κόμματα, όμως, δεν πρέπει να θεωρούν ότι είναι για την κοινωνία κάποιος παντοδύναμος από μηχανής θεός. Ακριβώς για να μην εγκαταλείψουν την «τεράστια ευκαιρία να πετύχουν τους στόχους τους», όπως ιδιοφυώς έγραψε ο Καρλ Μαρξ στην Δεκάτη Ογδόη Μπρυμαίρ, πρέπει «να κάνουν διαρκή αυτοκριτική» και να λοιδωρούν «τις ανεπάρκειες, τα αδύνατα σημεία και τις οικτρές πλευρές των πρώτων προσπαθειών τους». Αυτό σημαίνει ότι η δέσμευση ενός κόμματος στον σοσιαλισμό-δηλαδή ο σοσιαλισμός να είναι, πράγματι ο στόχος του και όχι να περιέχεται τυπικά, στο πρόγραμμά του-συνεπάγεται ότι πρέπει όχι μόνο να επιλύσει το ζήτημα της πολιτικής διαμεσολάβησης, αλλά και να υπερβεί την κυρίαρχη αντίληψη ότι οι επιδιώξεις ακόμα και μετριοπαθών κυβερνήσεων ή θα ματαιωθούν από τους κρατικούς μηχανισμούς που είναι εχθρικοί στο σοσιαλιστικό σχέδιο ή/και ότι, έτσι κι αλλιώς, σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία το πρόβλημα ξεπερνάει τα όρια ενός έθνους κράτους.
Οι αντιφάσεις μιας ριζοσπαστικής κυβέρνησης
Σήμερα περισσότερο από ποτέ άλλοτε, λόγω των βαθιών πολιτικών και κοινωνικών αντιφάσεων της νεοφιλελεύθερης εποχής, ο στόχος της δημοκρατικής σοσιαλιστικής εισόδου στο κράτος μετά από εκλογές, με στόχο το μετασχηματισμό του, σε καμιά περίπτωση δεν σημαίνει ότι πρέπει να προσπαθήσουμε να βρούμε έναν ομαλό, με μικρά βήματα, δρόμο προς το σοσιαλισμό. Οι ρήξεις, οι πολλές μεγαλύτερες ή μικρότερες ρήξεις, είναι αναπόφευκτες. Αυτό θα συμβεί αναγκαστικά λόγω των ενδογενών αντιφάσεων της προσπάθειας για την υπέρβαση του καπιταλισμού ενόσω βρισκόμαστε μέσα σ’ αυτόν, αλλά και εξαιτίας του αναπόφευκτου γεγονότος ότι «σε καταστάσεις που δεν έχουμε επιλέξει εμείς» οι συνθήκες δεν είναι ώριμες για την εφαρμογή του σχεδίου μας.
Οι αντιφάσεις που θα αντιμετωπίσει κάθε ριζοσπαστική κυβέρνηση που θα δεσμευτεί σε ένα τέτοιο σχέδιο περιλαμβάνει τις ευθύνες να διαχειριστεί μια καπιταλιστική οικονομία, η οποία ενδεχομένως βρίσκεται σε κρίση, να προσπαθήσει ταυτόχρονα να ικανοποιήσει τις λαϊκές απαιτήσεις σύμφωνα με τις προεκλογικές υποσχέσεις, και επιπλέον να αρχίσει να εφαρμόζει τη μακροχρόνια δέσμευση για τον μετασχηματισμό του κράτους, δηλαδή να μην μεταθέσει αυτόν τον στόχο στο απροσδιόριστο μέλλον.
Είναι αυτή η ένταση μεταξύ των διάφορων νέων κρατικών ευθυνών που κάνει τόσο κρίσιμο τον ρόλο των νέων σοσιαλιστικών κομμάτων τα οποία θα αναλάβουν κυβερνητική εξουσία. Η θεσμική νομιμοποίηση και οι αρμοδιότητες που αναπόφευκτα θα συσσωρεύσουν οι ηγέτες αυτών των κομμάτων, καθιστά την αυτονομία του κόμματος το κλειδί για την αντιμετώπιση της έλξης των ηγετών για την σοσιαλδημοκρατία. Το κόμμα πρέπει, περισσότερο από ποτέ, να βρίσκεται μέσα στα κινήματα και, χωρίς να προσπαθεί να τα χειραγωγήσει, να εξακολουθήσει να είναι ο βασικός χώρος για την διεξαγωγή ενός στρατηγικού δημοκρατικού διαλόγου, υπό το πρίσμα των πολλαπλών δραστηριοτήτων τους. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντική η στρατηγική προετοιμασία που [πρέπει να] έχει γίνει πολύ πριν από την είσοδο στο κράτος για το πώς θα αποφευχθεί η επανάληψη των κυβερνητικών εμπειριών των κομμάτων της σοσιαλδημοκρατίας. Όμως, ακόμα και αν έχει γίνει αυτή η προετοιμασία, η διαδικασία μετασχηματισμού του κράτους δεν μπορεί παρά να είναι σύνθετη, αβέβαιη, με συνεχείς κρίσεις, με επαναλαμβανόμενες διακοπές, και ενδεχομένως ακόμα και με πισωγυρίσματα. Η εκλογή εκπροσώπων του κόμματος σε επίπεδο δήμων και περιφερειών, πριν αυτό αναλάβει την κυβερνητική εξουσία σε εθνικό επίπεδο, θα συμβάλλει στην απόκτηση των ικανοτήτων που απαιτούνται για τον μετασχηματισμό του κράτους. Η ανάπτυξη εναλλακτικών μέσων παραγωγής και διανομής των τροφίμων, παροχής υγειονομικής περίθαλψης και άλλων αναγκαίων υπηρεσιών εξαρτάται από την ύπαρξη αυτόνομων κινημάτων που κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση με καταλήψεις γης, άδειων κτιρίων, εργοστασίων που απειλούνται με κλείσιμο και μεταφορικών δικτύων. Όλα αυτά με τη σειρά τους πρέπει να υποστηρίζονται και να αναπτύσσονται περισσότερο με πιο ριζοσπαστικές αλλαγές στο κράτος που, στη διάρκεια του χρόνου, θα κυμαίνονται από την κωδικοποίηση νέων δικαιωμάτων συλλογικής ιδιοκτησίας μέχρι την δημιουργία και τον συντονισμό θεσμών δημοκρατικού σχεδιασμού. Σε κάποια σημεία αυτής της διαδικασίας θα πρέπει να αναλαμβάνονται και ορισμένες περισσότερο ή λιγότερο δραστικές πρωτοβουλίες εθνικοποιήσεων και κοινωνικοποιήσεων μονάδων της βιομηχανίας και του χρηματοπιστωτικού τομέα.
Οι διεθνείς θεσμοί, συνθήκες και ρυθμίσεις
Για να μετασχηματιστούν οι μηχανισμοί του κράτους ώστε να παίξουν αυτούς τους ρόλους, οι θεσμικές τους τροπικότητες πρέπει να υποστούν ριζικούς μετασχηματισμούς, δεδομένου ότι σήμερα αυτές είναι δομημένες έτσι ώστε να αναπαράγουν τις καπιταλιστικές κοινωνικές σχέσεις. Οι κρατικοί υπάλληλοι πρέπει να γίνουν συνειδητοί φορείς του μετασχηματισμού, με τη βοήθεια των συνδικαλιστικών τους οργανώσεων και του ευρύτερου εργατικού κινήματος. Αντί να έχουν έναν αμυντικό χαρακτήρα, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις πρέπει να αλλάξουν ριζικά ώστε να εμπλακούν δραστήρια στη ανάπτυξη των μετασχηματιστικών ικανοτήτων των εργαζομένων, μεταξύ άλλων με την δημιουργία συμβουλίων που να τα συνδέουν με τους αποδέκτες των κρατικών υπηρεσιών.
Βέβαια η πιθανότητα να επιτευχθούν αυτού του είδους οι μετασχηματισμοί του κράτους δεν θα εξαρτηθεί μόνο από όσα γίνονται μέσα σε μια χώρα. Την περίοδο του νεοφιλελευθερισμού οι κρατικοί μηχανισμοί είναι στενά συνδεδεμένοι με διεθνείς οργανισμούς, συνθήκες και ρυθμίσεις που έχουν στόχο τη διαχείριση και την αναπαραγωγή του παγκόσμιου καπιταλισμού. Αυτό δεν έχει απολύτως καμία σχέση με την άποψη ότι το κεφάλαιο [μπορεί να] παρακάμπτει το εθνικό κράτος και ότι εν τέλει εξαρτάται από κάποιο διεθνικό κράτος. Τόσο η φύση της παρούσας κρίσης όσο και οι αντιδράσεις απέναντι σ’ αυτήν έχουν αποδείξει, για άλλη μια φορά, πόσο μεγάλη σημασία εξακολουθούν να έχουν τα κράτη. Ακόμα και στον πιο εκλεπτυσμένο διεθνικό θεσμικό σχηματισμό, την Ευρωπαϊκή Ένωση, το κέντρο της πολιτικής βαρύτητας δεν βρίσκεται στον υπερεθνικό κρατικό μηχανισμό που εδρεύει στις Βρυξέλλες. Αυτές που πραγματικά καθορίζουν τι είναι και τι κάνει η ΕΕ είναι, αντίθετα, οι ασυμμετρικές οικονομικές και πολιτικές σχέσεις εξουσίας [που υπάρχουν] μεταξύ των χωρών της Ευρώπης. Κάθε σχέδιο για εκδημοκρατισμό σε διεθνή κλίμακα, όπως αυτά που προτείνει η Αριστερά για την Ευρωπαϊκή Ένωση μετά την εμπειρία του ΣΥΡΙΖΑ, εξακολουθεί να εξαρτάται από την ισορροπία των ταξικών δυνάμεων και τις επιμέρους δομές μέσα σε κάθε έθνος κράτος. Συνεπώς, οι αλλαγές στους διεθνείς θεσμούς εξαρτώνται από τους μετασχηματισμούς στο επίπεδο των εθνικών κρατών. Και οι αλλαγές στους διεθνείς κρατικούς μηχανισμούς που πρέπει να επιδιώκουν οι σοσιαλιστές είναι αυτές που θα αυξάνουν τις δυνατότητες ελιγμών μέσα σε κάθε επιμέρους κράτος. Αυτό που πρέπει να εννοούμε σήμερα όταν μιλάμε για σοσιαλιστικό διεθνισμό είναι ένας προσανατολισμός που θα έχει στόχο την αλλαγή της ισορροπίας δυνάμεων στις άλλες χώρες και στους διεθνείς οργανισμούς, έτσι ώστε να δημιουργηθεί περισσότερος χώρος για τις δυνάμεις του μετασχηματισμού σε κάθε χώρα.
