Ίσως γνωρίζετε την περίπτωση της Ζακύνθου, όπου τα σκουπίδια συσσωρεύονται στους δρόμους της πόλης και των χωριών από τον περασμένο Οκτώβριο. Ο βασικός ΧΥΤΑ του νησιού έχει κορεστεί, αδυνατώντας να δεχθεί νέα σκουπίδια, ενώ η δημοτική αρχή και η Πολιτεία αδυνατούν μέχρι σήμερα να προσφέρουν μια αξιόπιστη λύση, τη στιγμή μάλιστα που η νέα τουριστική σεζόν όπου να 'ναι ξεκινάει. Για την ώρα, η υγειονομική βόμβα των ελληνικών σκουπιδιών μοιάζει πιο πραγματική από την υποτιθέμενη υγειονομική βόμβα των μεταναστών.
Οι ευθύνες της Πολιτείας, που δεν έχει καταφέρει τόσα χρόνια να προωθήσει ένα σύγχρονο σύστημα διαχείρισης των σκουπιδιών σε όλη την Ελλάδα, είναι δεδομένες. Επειδή όμως έχει υπάρξει αντικείμενο οξείας κριτικής και ευρύτατου σχολιασμού, δεν θέλω να υπερθεματίσω εδώ. Θα αναφερθώ στις ευθύνες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και της κοινωνίας.
Ειλικρινά, δεν κατανοώ σε τι χρησιμεύει η Τοπική Αυτοδιοίκηση όταν δεν μπορεί επί χρόνια να βρει μια λύση στο ίδιο πρόβλημα. Η περίπτωση της δημοτικής αρχής της Ζακύνθου φέρνει στη μνήμη τη γνωστή φράση του Καστοριάδη σχετικά με τις εκλογικές διαδικασίες στις “δυτικές φιλελεύθερες ολιγαρχίες”: “Είναι συστηματική επιλογή των ανικάνων”. Προκειμένου να μη δυσαρεστήσουν κανέναν και να μην επωμιστούν το παραμικρό πολιτικό κόστος, δεν παίρνουν καμία τελική απόφαση για το πού θα πάνε τα σκουπίδια. Όταν, επιτέλους, η Αυτοδιοίκηση έπρεπε να λειτουργήσει σαν κάτι παραπάνω από πάρκινγκ μεσόκοπων ή ηλικιωμένων αντρών που αρέσκονται να το παίζουν παράγοντες, απλώς γελοιοποιήθηκε.
Η τοπική κοινωνία ενός τουριστικού νησιού, με τη σειρά της, αν και αποκομίζει ιδιωτικά κέρδη από την εκμετάλλευση ενός δημόσιου αγαθού, της περιβαλλοντικής ομορφιάς, δεν ανέπτυξε ποτέ ισχυρά αντανακλαστικά προστασίας αυτής της πηγής εσόδων. Η λογική της ανάθεσης και των συγκεντρωτικών τεχνομαγικών λύσεων πρυτάνευσε και σ’ αυτό το θέμα. Κανείς δεν θέλει τα σκουπίδια δίπλα του, στο χωριό του. Να πάνε κάπου αλλού.
“Πού είναι το κράτος;” Πουθενά. Τα σκουπίδια όμως είναι εδώ. Πού είναι η κοινωνία, τώρα που λείπει το κράτος; Έχει μεγάλο ενδιαφέρον πόσο διαφορετικά απάντησαν οι κάτοικοι του νησιού στο παραπάνω ερώτημα. Κάποιοι απλώς συνέχισαν να πετούν τα σκουπίδια στους σωρούς που διογκώνονταν. Άλλοι μάλιστα τα πήγαιναν μακριά από το σπίτι τους. Άλλοι, ιδίως στα χωριά, συνεννοήθηκαν να τα διαχειριστούν συλλογικά, είτε θάβοντάς τα, είτε καίγοντάς τα, είτε συγκεντρώνοντάς τα σε κάποιο απόμερο σημείο ώστε να τα πάρουν από εκεί όταν έρθει η ώρα.
Λίγοι/ες όμως σκέφτηκαν ότι μπορούν απλώς να μη δημιουργούν σκουπίδια. Πετούσαν τα οργανικά κατάλοιπα στα χωράφια (για λίπασμα) ή στις κότες, έκαιγαν τα βρόμικα χαρτιά σε κλιβάνους και καυστήρες και ανακύκλωναν τα υπόλοιπα. Φυσικά, κάτι τέτοιο είναι εύκολο να εφαρμοστεί στα χωριά, όχι όμως και στις πόλεις. Αυτό ισχύει, αλλά μόνο για όσο καιρό αντιμετωπίζουμε το ζήτημα των σκουπιδιών σαν διαχείριση πραγμάτων και όχι διαχείριση ανθρώπων. Γιατί, αν καθένας και καθεμία φρόντιζε να διαχωρίζει τα οργανικά από τα ανακυκλώσιμα, τότε θα μας έμενε μόνο να συντονιστούμε μεταξύ μας (μιλάω για την επαρχία αρχικά) ώστε να φτάνουν τα οργανικά, άμεσα και χωρίς χρονοβόρες και κοστοβόρες διαδικασίες, εκεί που μπορεί να είναι χρήσιμα: στα χωράφια, τα κοτέτσια και σε κτηνοτροφικές μονάδες. Αυτό θα απαιτούσε απλώς την ευλαβική χρήση ενός Excel με ονόματα παραγωγών που θα περνούσαν ο καθένας κάθε τόσο από συγκεκριμένα μέρη, σε συγκεκριμένες ώρες, για να παραλάβουν πρώτη ύλη δωρεάν. Χωρίς μεσολάβηση ακριβών υποδομών, γραφειοκρατικών διαδικασιών και περιβαλλοντικών κινδύνων. Κάτι τέτοιο θα γινόταν αν μπορούσαμε να συνεργαστούμε. Η συνεργασία δημιουργεί τεράστιους πόρους, η απάθεια καταβροχθίζει πακτωλούς χρημάτων, ενίοτε χωρίς αποτέλεσμα.
*Ο Δημήτρης Παπανικολόπουλος είναι δρ Πολιτικής Επιστήμης
