Η γενετική τροποποίηση οργανισμών (τεχνητή μετάλλαξη) σε επιστημονικά εργαστήρια βιολόγων ή σε εργοστάσια πολυεθνικών της βιοτεχνολογίας λαμβάνει χώρα με χρήση μιας διάταξης που ονομάζεται gene gun (μεταφράζεται συνήθως ως «γονιδιακό πιστόλι» ή «γονιδιακό όπλο»). Αυτό φέρει ως βλήματα (σφαίρες-βόμβες) βιολογικές οντότητες με επιθυμητά χαρακτηριστικά που θα αντικαταστήσουν δια του βομβαρδισμού τις βιολογικές οντότητες με τα ανεπιθύμητα χαρακτηριστικά.
Με βάση την ηγεμονεύουσα ιδεολογία, αυτό που γίνεται με τον βομβαρδισμό είναι ίδιο με μια παρέμβαση σε ένα ψηφιακό πρόγραμμα υπολογιστή. Μια παρέμβαση, δηλαδή, σε μια αλληλουχία στην οποία γνωρίζουμε ακριβώς τι είναι αυτό που απορρίπτεται και τι είναι αυτό που προστίθεται. Οπότε γνωρίζουμε με απόλυτη ακρίβεια την αλλαγή που προκαλέσαμε. Μόνο που ο οργανισμός δεν είναι υπολογιστικός αλγόριθμος. Κανένας αξιόλογος βιολόγος ή βιοτεχνολόγος, ακόμη και ο πιο φανατικός υπέρμαχος της τεχνητής γενετικής τροποποίησης, δεν έχει στην πραγματικότητα τολμήσει να ισχυριστεί ότι γνωρίζει ακριβώς τι συμβαίνει όταν βομβαρδίζεται ένας οργανισμός με gene gun και συναφείς διατάξεις.
Το βλήμα χτύπησε στόχο
Τα μαθηματικά και οι υπολογιστές της βαλλιστικής (βλητικής) ήταν πάντα στην αιχμή της εξέλιξης της επιστήμης και της τεχνολογίας στην καπιταλιστική κοινωνία. Επειδή υπήρχαν πάντα τόσα απρόβλεπτα που έπρεπε να υπολογιστούν για να πέσει το βλήμα εκεί που έπρεπε. Ο υπολογισμός της πραγματικής τροχιάς του βλήματος από το όπλο μέχρι το στόχο ήταν ό,τι πιο δύσκολο κάθε φορά που έβγαινε ένα νέο όπλο ή ένα νέο βλήμα (external ballistics). Εκεί όμως που όλοι σήκωναν (και σηκώνουν ακόμη) πραγματικά τα χέρια ήταν στη βαλλιστική που είχε να κάνει με υπολογισμούς του πραγματικού αποτελέσματος από τη στιγμή που το βλήμα χτύπησε το στόχο (terminal ballistics). Το αποτέλεσμα ήταν κάθε φορά μοναδικό και διαφορετικό, καθώς υπεισέρχονταν οι ιδιαιτερότητες του στόχου. Για τον ίδιο λόγο, κάθε γενετική τροποποίηση ενός οργανισμού με gene guns και τα συναφή παράγει ένα μοναδικό αποτέλεσμα, άγνωστο στη διαφορετικότητά του.
Τα παραπάνω εξηγούν ελπίζω γιατί τα μεταλλαγμένα είναι εγγενώς μη υποκείμενα σε επαρκή πολιτικό έλεγχο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να μην ήθελε (σε σύγκριση με τις ΗΠΑ) τα μεταλλαγμένα, αλλά δεν ήξερε και τον τρόπο να τα ελέγξει επαρκώς. Κάποια στιγμή φάνηκε να συμβιβάζεται με την απαίτηση να συνοδεύονται τα μεταλλαγμένα από ταμπέλες που να δηλώνουν ότι έχει λάβει χώρα ένας βομβαρδισμός που παρήγαγε ως συγκεκριμένο γεγονός τον μετασχηματισμό-τροποποίηση του οργανισμού (transformation event)1. Ούτε λόγος φυσικά για απαίτηση για γνώση για τις συνέπειες του μετασχηματιστικού γεγονότος στο σύνολο των χαρακτηριστικών του οργανισμού (πόσο μάλλον του οικοσυστήματός του). Και πώς ελέγχεται αν κάποιος οργανισμός έχει τροποποιηθεί γενετικά από την ΕΕ; Με εργαστήρια της ΕΕ που υποβάλουν τους οργανισμούς σε έλεγχο. Εργαστήρια που απαιτούν πόρους που δεν διαθέτει συχνά η νεοφιλελεύθερη ΕΕ.
Mosanto κερνάει, Mosanto πίνει
Αλλά ακόμη και εκεί που υπάρχουν τα ελεγκτικά εργαστήρια, αναπαράγεται ένα αξεπέραστο πρόβλημα: επειδή κάθε γενετική τροποποίηση έχει τη μοναδικότητά της, μπορεί να ελεγχθεί ένας οργανισμός μόνο ως προς γνωστές τροποποιήσεις. Δεν υπάρχει τεχνολογία ελέγχου άγνωστης τροποποίησης. Ο έλεγχος δηλαδή της ΕΕ αφορά μόνο τροποποιήσεις που δηλώνουν οι εταιρείες. Η εταιρεία δηλώνει μια τροποποίηση και η ΕΕ ελέγχει-επιβεβαιώνει ότι έλαβε χώρα. Το πρόβλημα όμως είναι, προφανώς, οι αδήλωτες τροποποιήσεις. Ο ουσιαστικός έλεγχος σε αυτές θα έπρεπε να στοχεύει. Οι τεχνικές ελέγχου της ΕΕ (οι οποίες βασίζονται στην πολυδιαφημισμένη αλλά εν προκειμένω ανεπαρκή μοριακή τεχνική PCR) δεν επιτρέπουν όμως κάτι τέτοιο. Η όλη διαδικασία είναι τελικά αυτοαναφορική: επιβεβαιώνεται απλά ό,τι επιλέξει να δηλώσει η ίδια εταιρεία. Mosanto κερνάει, Mosanto πίνει.
Στα έντυπα και τα blogs της αριστεράς και της οικολογίας γράφτηκαν πολλά για την αρνητική πρωτοβουλία της πρόσφατης ελληνικής προεδρίας, όπως αυτή ευνοεί μια πολιτική της ΕΕ που θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα «ναι στα μεταλλαγμένα»2. Το πρόβλημα, όμως, είναι νομίζω ακόμη μεγαλύτερο, καθώς, όπως είδαμε, ακόμη και αν η ΕΕ επιμείνει τελικά στο «όχι στα μεταλλαγμένα» θα δυσκολευτεί να υλοποιήσει την πολιτική της. Αυτό επειδή τα γονιδιακά πιστόλια είναι ακραία απρόβλεπτα. Το μεγάλο τελικά πρόβλημα είναι ότι η τεχνολογία της τεχνητής μετάλλαξης αποτρέπει εγγενώς μια πολιτική που θα υλοποιεί το «όχι στα μεταλλαγμένα». Στην τεχνολογία της τεχνητής μετάλλαξης η τεχνοκρατία συναντιέται με τον καλύτερο μέχρι σήμερα φίλο της, η δημοκρατία με τον πιο επικίνδυνο εχθρό της.
Τέλης Τύμπας, αναπληρωτής καθηγητής Iστορίας της Tεχνολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
1 Για περισσότερα σχετικά με το ‘transformation event’ ως νέο αντικείμενο διακυβέρνησης της ΕΕ υπάρχουν οι σχετικές δημοσιεύσεις του Javier Lezaun, ο οποίος εργάζεται στο Institute for Science, Innovation and Society του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.
2 Για μια χρησιμότατη περιγραφή του σχετικού προβλήματος, βλέπε Ιωάννα Θεοδοσίου, «Οι εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση για τα μεταλλαγμένα», ‘Οικοτριβές’ Κυριακάτικής Αυγής, Ιούλιος 2014, τ.13, 6-7.
