Η κλιματική κρίση δεν πλήττει μόνο τη θάλασσα της Μεσογείου αλλά και τη μεσογειακή διατροφή. Καύσωνες, πυρκαγιές, ξηρασίες, ερημοποιήσεις έχουν αλλάξει άρδην το τοπίο που κάποτε εξυμνούσαν ο Οδυσσέας Ελύτης και ο Φερνάν Μπροντέλ. Σήμερα η Μεσόγειος, μετά από την Αρκτική, είναι η περιοχή που υφίσταται περισσότερο έντονα τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης. Μία από τις σημαντικότερες αφορά στην υποβάθμιση των εδαφών της. Συγκεκριμένα, εκείνων που όταν είναι υγιή, αποθηκεύουν και στραγγίζουν το νερό και επιτρέπουν την καλλιέργεια του 95% των τροφίμων. Στην περίπτωση όμως που τα εδάφη είναι υποβαθμισμένα, αυτές οι ζωτικές, βασικές διαδικασίες δεν μπορούν να γίνουν σωστά. Το αποτέλεσμα είναι σήμερα, και χωρίς να λάβει κανείς υπόψη του τις συνέπειες του πολέμου στην Ουκρανία, να απειλούνται οι σοδειές βασικών προϊόντων, όπως ντομάτες, ελιές, λάδι, όσπρια, σιτάρι, σταφύλια, κ.ά.
Τον δάκτυλο επί τον τύπον των ήλων θέτει πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε φέτος τον Ιανουάριο στην εξειδικευμένη επιθεώρηση Science of the Total Environment, με τίτλο “Υποβάθμιση εδαφών στην ευρωπαϊκή μεσογειακή περιοχή”. “Μη βιώσιμες πρακτικές διαχείρισης και κλιματική αλλαγή απειλούν το φυσικό κεφάλαιο των εδαφών, ειδικά στη Μεσόγειο, όπου ο αυξανόμενος πληθυσμός, οι ταχείες αλλαγές στη χρήση γης, σε σχέση με κοινωνικο-οικονομικές δραστηριότητες και την κλιματική αλλαγή, ασκούν μεγάλες πιέσεις στα ρηχά εδάφη της περιοχής”, τονίζουν οι ερευνητές. Οι οποίοι καταλήγουν σε τρεις ανησυχητικές διαπιστώσεις και μία πρόταση.
Η πρώτη διαπίστωση αφορά στην υψηλή ευαλωτότητα της Μεσογείου σε σχέση με άλλες περιοχές της Ευρώπης, σε ό,τι αφορά στην υποβάθμιση των εδαφών και την ερημοποίηση. Η δεύτερη στο γεγονός ότι τα εδάφη της πλήττονται από πολλαπλές μορφές υποβάθμισης: φυσικής, χημικής και βιολογικής. Και η τρίτη στο ότι ορισμένα μεσογειακά εδάφη έχουν φτάσει σε κρίσιμα όρια αναφορικά με την ικανότητά τους να παρέχουν υπηρεσίες στο οικοσύστημα. Η πρόταση αφορά στην ανάγκη για συνεχή και συστηματική αξιολόγηση των εδαφών για την εκτίμηση των τάσεων στην υποβάθμιση των εδαφών.
Ο πολλαπλασιασμός των ξηρασιών στη Μεσόγειο από τη δεκαετία του 1950 έχει ήδη οδηγήσει στην εγκατάλειψη γεωργικών εκτάσεων, αυξάνοντας έτσι τον κίνδυνο της ερημοποίησης αλλά και τις πυρκαγιές. Παράλληλα, οι συντάκτες της μελέτης αναδεικνύουν και το κρίσιμο πρόβλημα της αλάτωσης που υπονομεύει την παραγωγικότητα των εδαφών. “Παρότι έχει αναγνωριστεί ως σοβαρή απειλή για τα εδάφη στη Θεματική Στρατηγική για το Έδαφος, η αλάτωση δεν αντιμετωπίζεται στις εξειδικευμένες πολιτικές της Ε.Ε.
Ωστόσο το 7ο Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Δράσης θεωρεί τα παραγωγικά εδάφη ως 'φυσικό κεφάλαιο' και υπογραμμίζει την ανάγκη προστασίας και διαχείρισης των εδαφών. Η αλάτωση μπορεί να υπονομεύσει τους μακροπρόθεσμους στόχους της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής της Ε.Ε., σε ό,τι αφορά τη βιώσιμη διαχείριση και παραγωγή τροφής, την επίτευξη του 2ου Στόχου Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ και τον στόχο για την υποβάθμιση των εδαφών”, παρατηρούν στη σελίδα 12 της μελέτης τους οι επιστήμονες. Οι ίδιοι αναδεικνύουν και το έλλειμμα συγκεκριμένης ευρωπαϊκής νομοθεσίας για την προστασία της αγροτικής γης από την αστικοποίηση.
“Συνολικά, δεν υπάρχουν συστηματικές, τακτικές αξιολογήσεις των μεσογειακών εδαφών, ούτε επίσημη Αρχή που να έχει την αρμοδιότητα να συγκεντρώσει και να συνθέσει τις διαθέσιμες πληροφορίες” τονίζουν οι συντάκτες της μελέτης. “Αν η Ευρωπαϊκή Ένωση θέλει να αποφύγει τη συνέχιση της υποβάθμισης των εδαφών, πρέπει να πάψει να τα αντιμετωπίζει ως σκουπίδια”, προσθέτουν χαρακτηριστικά.
* Η Ρένα Δούρου είναι μέλος της Π.Γ. του ΣΥΡΙΖΑ - Π.Σ., εκπρόσωπος για θέματα Κλιματικής Αλλαγής
