Με το τρίτο συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ ΠΣ και την πρόταση του προέδρου του για την εκλογή του ίδιου αλλά και της Κεντρικής Επιτροπής από το σύνολο των μελών, το κόμμα αναγγέλλει – όχι για πρώτη φορά – πως προτίθεται να κάνει ένα δυναμικό άλμα στο μέλλον. Να σπάσει τις γραφειοκρατικές αγκυλώσεις του παρελθόντος, να μετασχηματιστεί σε σύγχρονο, ψηφιακό κόμμα των μελών.
Από το 2012, όταν εκπροσωπήθηκε στη Βουλή για πρώτη φορά ως αξιωματική αντιπολίτευση έχουν συνταχθεί αμέτρητες διακηρύξεις. Έχουν συγκροτηθεί επιτροπές και συμβούλια με σκοπό την οικοδόμηση της Αριστεράς του 21ου αιώνα.
Με αξιοθαύμαστη συνέπεια ωστόσο, ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ παραμένει προσκολλημένος στην ίδια ακριβώς μεθοδολογία παραγωγής πολιτικής: Σε αυτήν της σύγκλισης κατά κύριο λόγο μεσήλικων ανδρών, στις φωνές και τα τσαλακωμένα πρόσωπα των οποίων – όπως επισημάνει η Μαίρη Μπερντ στο βιβλίο «Γυναίκες και Εξουσία» – αποδίδεται η ώριμη σοφία των πολλών ετών παρουσίας τους στην πολιτική και το δημόσιο βίο. Η τελευταία «νέα αρχή», η διεύρυνση του 2019 όπου προσχώρησαν στο κόμμα μια σειρά από προσωπικότητες που αναδείχθηκαν από γραφειοκρατικούς μηχανισμούς εκτός του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, συνοδεύτηκε από τη δημιουργία του i-SYRIZA και την υπόσχεση για «μια νέα σχέση με την πολιτική»
Γρήγορα, το πολλά υποσχόμενο ψηφιακό τέκνο του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ κατέληξε να μην είναι τίποτε παραπάνω από μια ψηφιακή πλατφόρμα εγγραφής μελών, περιορίζοντας τη λειτουργία του στην αποστολή της διαμορφωμένης από την ηγεσία κομματικής γραμμής.
Το ξέσπασμα της πανδημίας συνιστά καθοριστική τομή, η οποία κατέστησε την αναβάθμιση της λειτουργίας του i-SYRIZA επιτακτική ανάγκη. Είναι αξιοσημείωτο ότι η επιδρομή του COVID 19 δεν οδήγησε στην βίαιη ψηφιακή ωρίμανση και αξιοποίηση του ήδη υπάρχοντος ψηφιακού εργαλείου, με σκοπό την οργάνωση εστιών δημοκρατικής αντίστασης και διαβούλευσης.
Όπως και το γεγονός ότι υπό τη σημερινή του μορφή, ο i-SYRIZA -ως ψηφιακή βάση δεδομένων- δεν προσφέρει τη δυνατότητα σύνθετης αναζήτησης συγκεκριμένων κριτηρίων, λειτουργία που είναι καθοριστικής σημασίας για την οργάνωση κάθε προσπάθειας κοινωνικής παρέμβασης.
Δεν πρόκειται για ένα τεχνικής φύσης πρόβλημα, αλλά για σοβαρή πολιτική ανεπάρκεια, η οποία απουσιάζει πλήρως από την συζήτηση για τον μετασχηματισμό και την ψηφιοποίηση του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. Αναδεικνύεται έτσι, μια επιπολαιότητα, με την οποία το κόμμα αντιλαμβάνεται το ζήτημα της ψηφιοποίησης και του πολιτικού περιεχομένου αυτής.
Ψηφιακό κόμμα και δημοκρατία
Αν θέλουμε να είμαστε ακριβείς, το «ψηφιακό κόμμα» δεν είναι κάποια καινοτόμα ιδέα, και σίγουρα δεν είναι ιδέα στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. Από τα διάσπαρτα κόμματα «Πειρατών» στην δυτική Ευρώπη, μέχρι τους Podemos στην Ισπανία, και από τον Μπέρνι Σάντερς στις ΗΠΑ, μέχρι τον Τζέρεμι Κόρμπιν στην Αγγλία, την τελευταία δεκαετία, έχουμε πολλά παραδείγματα μιας τέτοιας κίνησης στα μοντέλα κομματικής οργάνωσης. Ωστόσο, το ψηφιακό κόμμα, δεν είναι ένα κόμμα που υπάρχει απλώς και μόνον ψηφιακά, αλλά μια πλευρά – άλλοτε ισχυρότερη, άλλοτε ασθενέστερη – λειτουργίας ενός κόμματος το οποίο συνεχίζει να αναζητεί τρόπους οργάνωσης στην φυσική πραγματικότητα των στρωμάτων τα οποία καλείται να εκπροσωπήσει. Μια πλευρά αναγκαία, τόσο για λόγους μαζικοποίησης, όσο και για λόγους δημοκρατίας.
Είναι, όμως, μία μόνο από τις πλευρές του μετασχηματισμού που οφείλει να βάλει μπροστά ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. Υπάρχουν άλλες πολλές, όπως το ζήτημα της αντιπροσώπευσης, καθώς τίθεται το ερώτημα εάν ένα συνέδριο πρέπει να διεξάγεται με εκλεγμένους αντιπροσώπους ή με την συμμετοχή όλων των μελών, δηλαδή στη βάση λογικής «ένα άτομο – μια ψήφος». Ζητήματα οργάνωσης και παρέμβασης σε κοινωνικούς χώρους, δηλαδή γειτονιές, εργασιακοί χώροι, δήμοι και περιφέρειες, κοινωνικά κινήματα, οργανώσεις πολιτών κοκ. Αλλά και το κομβικής σημασίας ερώτημα ποιος και πώς παράγει την κομματική γραμμή στο κάθε μέρα της ζωής του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, μέχρι το τί σημαίνει η ιδιότητα μέλους. Πόσο καθένας και καθεμία από εμάς συμβάλλει στην μαζικοποίηση και νικηφόρα στρατηγική του κόμματος.
Η πολιτική της Αριστεράς εξαρτάται ουσιωδώς από την ενεργή συμμετοχή των μαζών, η οποία δεν μπορεί να περιορίζεται στην θετική ή αρνητική ψήφο επί ήδη διαμορφωμένων προτάσεων. Απαιτείται να έχει τη μορφή της οργανωμένης και ζωντανής διαβούλευσης για την ιεράρχηση πολιτικών στόχων και την διαμόρφωση πολιτικού περιεχομένου. Να στοχεύει στην επεξεργασία νέων εργαλείων χειραφέτησης και έκφρασης των συμφερόντων των πολλών και πολλαπλώς καταπιεσμένων. Η πολιτική της Αριστεράς πρέπει να διαμορφώνεται από την εμπειρία τους, την ίδια στιγμή που θα αλλάζει την συνείδηση και πρακτική τους.
Η έλλειψη δημοκρατικής νομιμοποίησης στην λήψη αποφάσεων δεν συνιστά πρόβλημα ηθικής φύσης. Η κριτική για τον τρόπο οργάνωσης της διαδικασίας ανασυγκρότησης του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ δεν απορρέει από μια ουτοπική αντίληψη σύμφωνα με την οποία η εμπλοκή όλων των ανθρώπων στην πολιτική είναι ισότιμα χρήσιμη. Αντιθέτως, η εμπειρία της πολιτικής πρακτικής και συζήτησης, αποδεικνύει ακόμα και στους πλέον ρομαντικούς, ότι οι διαφορές μεταξύ των ανθρώπων σε επίπεδο πολιτικής συγκρότηση και λόγου είναι τεράστιες. Και ακριβώς γι’ αυτό, η δημοκρατία είναι δύσκολη και κουραστική. Είναι όμως και αναντικατάστατη μέθοδος ριζοσπαστικοποίησης, διαδικασία πολιτικοποίησης, εργαλείο μαζικοποίησης και δέσμευσης των εμπλεκόμενων στο πολιτικό σχέδιο της Αριστεράς. Οι εμπλεκόμενοι είναι και οι συνδιαμορφωτές αυτού του σχεδίου.
Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ πρέπει να αλλάξει γιατί έχουν αλλάξει εδώ και χρόνια οι όροι αναπαραγωγής του πολιτικού, όχι απλά γιατί συγκροτήθηκε ως «κόμμα του 3%» και τώρα θέλει να είναι «κόμμα εξουσίας». Σήμερα το πολιτικό εκδηλώνεται σε πολύ διαφορετικούς τόπους γράφει η σπουδαία Γαλλίδα πολιτική επιστήμονας, Σαντάλ Μουφ. Σε αυτούς τους τόπους είναι αναγκαίο να βρεθεί ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, ωστόσο, αυτοί οι τόποι μπορούν οπωσδήποτε να ανοιχθούν σε εμάς μέσω της ψηφιοποίησης του κόμματος, μα δεν είναι καθ’ εαυτοί ψηφιακοί τόποι.
Το «Momentum» και οι Εργατικοί της Αγγλίας
Έχει μια σημασία να σκύψουμε πάνω στο μοντέλο οργάνωσης των Εργατικών υπό την ηγεσία Κόρμπιν για δύο λόγους:
Γιατί, ανεξαρτήτως της ήττας των Εργατικών στις εκλογές του 2019 – οι οποίες κρίθηκαν κατ’ αποκλειστικότητα από το ερώτημα του Brexit -, το Εργατικό Κόμμα των τελευταίων ετών υπήρξε το πλέον επιτυχημένο παράδειγμα ενός κόμματος που μαζικοποιήθηκε ραγδαία μέσα από διαδικασίες που, ταυτόχρονα, το ριζοσπαστικοποίησαν, το έφεραν σε επαφή με τις σοσιαλιστικές του ρίζες και το μετέτρεψαν σε κόμμα υπεράσπισης των λαϊκών συμφερόντων και
Γιατί το Εργατικό Κόμμα είναι ένα ιστορικό κόμμα που έχει περάσει τόσο από το στάδιο του «μαζικού κόμματος», όσο και από το στάδιο του κόμματος καρτέλ, ή αυτό της κρατικοποίησης, και όχι ένα κόμμα που γεννήθηκε κατά τη διάρκεια της δεκαετούς οικονομικής κρίσης που συνοδεύτηκε και από την κρίση πολιτικής εκπροσώπησης.
Για αυτούς τους δύο λόγους θεωρούμε πως ο ΣΥΡΙΖΑ ΠΣ μπορεί πράγματι να πάρει διδάγματα από τη διαδικασία που άνοιξε το Εργατικό Κόμμα -μέσω του Momentum – τόσο πλατιά στην κοινωνία. Το Μomentum υπήρξε μια πλατφόρμα ακτιβιστών βάσης η οποία συγκροτήθηκε με σκοπό την υποστήριξη του Εργατικού Κόμματος πιέζοντας σε μια κατεύθυνση αριστερού ριζοσπαστισμού και ενισχύοντας τον Τζέρεμι Κόρμπυν ως ηγέτη του κόμματος. Παρότι ξεκίνησε ως δομή ανεξάρτητη από αυτές του Εργατικού Κόμματος, μέσα σε δύο χρόνια, το σύνολο των ακτιβιστών του ήταν επίσημα μέλη του. Το Momentum δεν υπήρξε μια διαδικτυακή πλατφόρμα, αλλά ένας υλικός χώρος συνάντησης νέων ακτιβιστών -αλλά και αριστερών μιας παλαιότερης γενιάς – οι οποίοι είχαν ιδιωτεύσει κατά τα χρόνια προεδρίας του Τόνι Μπλερ στο Εργατικό Κόμμα. Είχε τρεις βασικούς στόχους:
- να εκλέξει όσο δυνατόν περισσότερους σοσιαλιστές και σοσιαλίστριες τόσο εντός των κομματικών οργάνων, όσο και ως βουλευτές και βουλεύτριες,
- να υποστηρίξει και να ενισχύσει τους κοινωνικούς αγώνες σε γειτονιές και χώρους εργασίας και
- να αναπτύξει δομές και δίκτυα πολιτικής εκπαίδευσης απ’ άκρη σ’ άκρη στην Αγγλία.
Με 40.000 μέλη και 170 τοπικές οργανώσεις το Μomentum έκανε δύο πράγματα: Καμπάνιες και οργάνωση στις κοινότητες. Αρκετά «παραδοσιακές» θα λέγαμε μορφές πολιτικής δράσης, οι οποίες ενέπλεκαν σε επίπεδο βάσης κόσμο γύρω από επίδικα και αιτήματα που τον αφορούσαν άμεσα και τα οποία ενοποιούνταν στο στρατηγικό αίτημα μιας κυβέρνησης των Εργατικών. Κάποια συνδικάτα, επίσης, στήριξαν ενεργά την οργάνωση, παρέχοντας μέχρι και οικονομική υποστήριξη.
Περνώντας στο ψηφιακό Momentum, την πλατφόρμα «My Momentum» η οποία δανείστηκε χαρακτηριστικά από παρόμοια διαδικτυακά πόρταλς, όπως το «Participa» των Podemos στην Ισπανία, βλέπουμε έναν χώρο στον οποίο τα μέλη δεν καλούνται απλά να επικυρώσουν με «ναι» ή «όχι» τις προτάσεις κάποιου προέδρου/γραμματέα ή ό, τι άλλο ή να εκλέξουν τον αγαπημένο τους για το χ, ψ όργανο. Στην πλατφόρμα αυτή τα μέλη καλούνται να εκφράσουν γνώμη και να καταθέσουν προτάσεις τόσο για ζητήματα ηγεσίας και υποψηφιοτήτων για βουλευτές/τριες, όσο και να διαμορφώσουν πολιτικές και να οργανώσουν τοπικές ή θεματικές ομάδες οι οποίες λειτουργούν σε φυσική μορφή σε εθνικό επίπεδο. Παράλληλα, γίνεται κατανομή εργασιών και καθηκόντων και μια καλύτερη διαχείριση πόρων, χρόνου κτλ όταν πρόκειται για την οργάνωση κάποιας δράσης, πρωτοβουλίας κ.ο.κ.
Κόμμα μελών- κόμμα καμπάνιας – κόμμα οργάνωσης στις κοινότητες
Ο κοινωνιολόγος, πολιτικός ερευνητής και συντάκτης Πάολο Τζερμπάουντο και συγγραφέας του βιβλίου «Ψηφιακό Κόμμα, Πολιτική Οργάνωση και Διαδικτυακή Δημοκρατία» υπογραμμίζει ότι τέτοιες πλατφόρμες είναι η «ψηφιακή καρδιά» των κομμάτων που τις αξιοποιούν. Για τον ίδιο, τα κόμματα που επενδύουν, μέσω της ψηφιοποίησης αυτής, στη μαζική εισροή μελών, θέλουν παράλληλα και πραγματικά ενεργά μέλη. Έτσι, η πλατφόρμα δεν είναι απλά ένας τρόπος κάποιος να εγγραφεί μέλος σε ένα κόμμα μέσα σε λίγα απλά κλικς. Είναι ένας χώρος στον οποίο βρίσκεις διαδικασίες συνεργατικής νομοθέτησης και συνελεύσεις για ζητήματα πολιτικών και στρατηγικής. Η αμεσότητα σε μια τέτοια διαδικασία παραγωγής πολιτικής πάει χέρι-χέρι με την διαφάνεια. Η αμεσότητα και η διαφάνεια, ωστόσο, χρειάζονται και λογοδοσία, κάτι που μέχρι στιγμής δεν έχει φανεί να εξασφαλίζεται στα εν λόγω μοντέλα πολιτικής ενεργοποίησης. Παράλληλα, όπως συμπεραίνει και ο Τζερμπάουντο, αναγνωρίζουμε ότι συχνά οι διαδικασίες σε αυτές τις πλατφόρμες έχει αποδειχτεί να λειτουργούν απλά ως ενίσχυση και επικύρωση των διαθέσεων της ηγεσίας η οποία έχει τη μεγαλύτερη διεισδυτικότητα και επιρροή ανάμεσα στα μέλη, αναδεικνύοντας πως το μοντέλο «ένα άτομο – μία ψήφος» δεν σημαίνει απαραίτητα πως καθενός και καθεμιάς η άποψη μετρά «το ίδιο». Είναι οφθαλμοφανές πως κόμματα όπως οι Podemos, ή η France Insoumise στην Γαλλία, είναι κόμματα «υπερηγετών» τα οποία καταλήγουν να δημιουργούν μια σχέση μεταξύ ηγεσίας και βάσης η οποία χαρακτηρίζεται από όρους ακολούθων.
Το ότι έχουμε πράγματι μια αλλαγή στις τεχνολογίες πολιτικής κινητοποίησης, όσο και στους χώρους του «πολιτικού», μας οδηγεί αφενός να ενσωματώσουμε την ψηφιοποίηση στη καθημερινή λειτουργία του κόμματός μας, αφετέρου να αντιλαμβανόμαστε την ψηφιοποίηση ως πλευρά του κομματικού μετασχηματισμού ο οποίος οφείλει να υπηρετεί το στρατηγικό μας πρόταγμα και όχι να φετιχοποιείται. Η Αριστερά επικαλείται συνεχώς την διαλεκτική σύνδεση μορφής και περιεχομένου, η οποία φαίνεται να πηγαίνει περίπατο κάθε φορά που ένα καυτό θέμα κομματικής οργάνωσης μπαίνει στο τραπέζι.
Για το περιεχόμενο πότε θα μιλήσουμε; Θα πούμε πως η αγωνία μας για το τί κόμμα θα φτιάξουμε είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το πώς αυτό το κόμμα θα φτάσει να αφουγκραστεί, αρχικά, τον σύγχρονο εργαζόμενο, την μετανάστρια, τον γεμάτο αγωνίες φοιτητή, την γυναίκα που κακοποιείται μες την κόλαση του σπιτιού της, το ζευγάρι που ψάχνει σπίτι μήνες ολόκληρους και παλεύει με τα κοράκια της αγοράς ακινήτων, την άνεργη που επέστρεψε στο σπίτι των γονιών της, όλους όσους γυρνάνε σε ένα σπίτι παγωμένο χωρίς θέρμανση.
Γιατί όλα αυτά τα υποκείμενα, είναι μακρυά από τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ και ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ μακρυά από αυτά, όχι γιατί θέλουν ψηφιακά assemblies, αντί για νομαρχιακές επιτροπές ή γιατί η ΚΕ ψηφίζει τον σύντροφο πρόεδρο και όχι ο i-SYRIZA. Είναι μακρυά γιατί δεν βρίσκουν σε αυτό, προς το παρόν, ένα όραμα για μια καλύτερη ζωή. Και αυτό οφείλει να είναι το κριτήριό μας και για τις ψηφιακές συνελεύσεις και για κάθε αλλαγή της κομματικής δομής.
Αγγελίνα Γιαννοπούλου, Συντονίστρια Προγραμμάτων Transform! Europe, πολιτική επιστήμονας, κοινοτική σύμβουλος 2ης κοινότητας Δήμου Αθηναίων
Χάρις Τριανταφυλλίδου, μέλος του συντονιστικού της Νομαρχιακής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ ΠΣ Α Αθήνας, πολιτική επιστήμονας
