του Σωτήρη Ρούσσου*
Λίγες μόνο μέρες πριν από τη διεθνή συνάντηση για την ειρηνική επίλυση του εμφυλίου στη Συρία, μια άλλη πλευρά της πολεμικής σύγκρουσης γίνεται όλο και περισσότερο φανερή, αυτή της σύγκρουσης μεταξύ των ένοπλων ομάδων τύπου αλ-Κάιντα και ομάδων του πολιτικού Ισλάμ που είτε συνδέονται με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους είτε με τη Σαουδική Αραβία. Η σύγκρουση αυτή μπορεί να ερμηνευθεί σε τρία διαφορετικά αλλά συνδεόμενα μεταξύ τους επίπεδα.
Ανταγωνισμοί μεταξύ τζιχαντικών ομάδων
Το πρώτο είναι αυτό των ανταγωνισμών μεταξύ των τζιχαντικών ομάδων τύπου αλ-Κάιντα στη Συρία και στο Ιράκ και της σχέσης τους με τη “μητρική” αλ-Κάιντα στο Πακιστάν και το Αφγανιστάν και συγκεκριμένα με τον διάδοχο του Μπιν-Λάντεν στην καθοδήγηση της οργάνωσης, αλ-Ζαουάχρι. Ήδη κατά την περίοδο της αμερικανικής κατοχής του Ιράκ, οι οργανώσεις τύπου αλ-Κάιντα βρίσκονταν σε στρατηγικό δίλημμα. Να ακολουθήσουν τη μέχρι τότε γραμμή του παγκόσμιου νομαδικού τζιχάντ όπου η Δύση και οι άπιστες, για αυτούς, κυβερνήσεις μουσουλανικών κρατών ήταν ευάλωτες ή να εγκατασταθούν σε περιοχές ανυπαρξίας κράτους και χάους και να δημιουργήσουν πυρήνες-προπλάσματα επιμέρους τζιχαντιστικών εμιράτων;
Η απάντηση που δόθηκε στην Υεμένη, τη Σομαλία και το Ιράκ ήταν να ακολουθήσουν τη δεύτερη στρατηγική. Ιδιαίτερα στο Ιράκ όπου η ηγεσία δεν προερχόταν από την “παλαιά φρουρά” και δεν είχε προσωπικούς δεσμούς με τους Μπιν-Λάντεν και αλ-Ζαουάχρι, η οργάνωση του Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ (ΙΚΙ) απομακρυνόταν από τη “μητρική” οργάνωση. Μάλιστα, όπως επισημαίνεται στο τελευταίο τεύχος του Middle East Bulletin του ΚΕΜΜΙΣ, ο ηγέτης του ΙΚΙ, αλ-Μπαγντάντι θέλησε να εκμεταλλευτεί την ανυπαρξία ελέγχου στα σύνορα Συρίας-Ιράκ για να στήσει βάσεις στο χαοτικό περιβάλλον του συριακού εμφυλίου. Θεωρούσε ότι αυτές οι βάσεις θα ήταν ασφαλές καταφύγιο για το ΙΚΙ σε περίπτωση μαζικής επίθεσης του ιρακινού στρατού εναντίον του στις σουνιτικές περιοχές του Ιράκ. Η κίνηση αυτή συνοδεύτηκε από την μετονομασία της οργάνωσης σε Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και της Μείζονος Συρίας (ΙΚΙΣ) σε μια προσπάθεια να απορροφήσει τη “συριακή” ομάδα που συνδεόταν με τη “μητρική” αλ-Κάιντα, την Τζαμπάτ αλ-Νούσρα. Αυτή η προσπάθεια δεν ευοδώθηκε και προκάλεσε όχι μόνο την αντίδραση της “μητρικής” Αλ-Κάιντα αλλά σύγχυση στις τζιχαντικές οργανώσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Παρά ταύτα το ΙΚΙΣ παρέμεινε ίσως η πιο αξιόμαχη αντικαθεστωτική ένοπλη ομάδα προσελκύοντας μαχητές από άλλες ισλαμιστικές ένοπλες οργανώσεις στη Συρία και το εξωτερικό.
Ανταγωνισμοί μεταξύ ομάδων του πολιτικού Ισλάμ
Το δεύτερο επίπεδο ανάλυσης είναι αυτό των εσωτερικών ανταγωνισμών μεταξύ του ΙΚΙΣ και άλλων ομάδων του πολιτικού Ισλάμ που συγκρότησαν πριν μόλις μερικούς μήνες μια οργάνωση-ομπρέλα το Ισλαμικό Μέτωπο. Η συγκρότηση αυτή περιλαμβάνει ένοπλες ομάδες των Αδελφών Μουσουλμάνων αλλά και σαλαφιστών (πιστεύουν στην άμεση, απαρέγκλιτη και κατά γράμμα εφαρμογή του Κορανίου και του ιερού νόμου) και έχει ευκαιριακές συμμαχίες συμφέροντος ακόμη και με την Τζαμπάτ αλ-Νούσρα. Η αναγκαιότητα της συγκρότησης προήλθε όχι τόσο από την πιθανότητα στρατιωτικής κυριαρχίας του ΙΚΙΣ έναντι των άλλων ομάδων, κάτι τέτοιο θα ήταν απίθανο, αλλά από δύο λόγους που συνδέονταν με την γενικότερη έκβαση της εξέγερσης στη Συρία. Πρώτον, οι ωμότητες, οι σφαγές και οι απαγωγές αμάχων από μη σουνιτικές κοινότητες (Χριστιανών, Αλαουϊτών κλπ) ή αντιφρονούντων που διέπραττε το ΙΚΙΣ δημιουργούσε εξαιρετικά δυσμενές αντίκτυπο για την εξέγερση στα διεθνή μέσα μαζικής ενημέρωσης και τη διεθνή κοινή γνώμη προς όφελος του Άσαντ που παρουσιαζόταν ως η μοναδική εγγύηση για σταθερότητα και ασφάλεια. Δεύτερον, τόσο οι ΗΠΑ όσο η Βρετανία ανακοίνωσαν την διακοπή παροχής βοήθειας στην αντιπολίτευση θεωρώντας ότι ικανό μέρος της κατέληγε στα χέρα του ΙΚΙΣ. Μάλιστα πληροφορίες μιλούν για επαφές Αμερικανών με εκπροσώπους του Ισλαμικού Μετώπου για την αντιμετώπιση του ΙΚΙΣ.
Με αυτά τα δεδομένα ήταν αναμενόμενη η επίθεση του Ισλαμικού Μετώπου εναντίον του ΙΚΙΣ τις τελευταίες εβδομάδες σε “συνδυασμό” με γενικευμένη επίθεση του ιρακινού στρατού στις βάσεις της οργάνωσης στο Ιράκ με νέο αμερικανικό εξοπλισμό. Το ΙΚΙΣ αναγκάστηκε να αναδιπλωθεί και να χάσει τον έλεγχο σε πολλές σημαντικές περιοχές τόσο στο Ιράκ όσο και στη Συρία. Παραμένει όμως μια αξιόμαχη ένοπλη τζιχαντιστική οργάνωση “πολύ σκληρή για να πεθάνει”.
Η επιρροή της Σαουδικής Αραβίας
Η περιφερειακή επιρροή της Σαουδικής Αραβίας αποτελεί το τρίτο επίπεδο της ανάλυσης. Ήδη πριν από τις αραβικές εξεγέρσεις η Σαουδική Αραβία επιθυμούσε να αναλάβει τον ρόλο του προστάτη των σουνιτών μουσουλμάνων στο Ιράκ όπου η πλειοψηφία είναι σιίτες, οι οποίοι ελέγχουν και την κυβέρνηση. Η εξέγερση στη Συρία, το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα και γενικότερη η ιρανική επιρροή αλλά και οι εξελίξεις στην Αίγυπτο διεύρυναν το πεδίο παρέμβασης της Σαουδικής Αραβίας στον Κόλπο και τη Συρία. Η Σαουδική Αραβία επιδιώκει την πτώση του καθεστώτος του Άσαντ και ενισχύει συντηρητικές σουνιτικές μουσουλμανικές ομάδες, κυρίως σαλαφιστών αλλά όχι μόνο, προς τον σκοπό αυτό. Επίσης ενισχύσει τη σουνιτική πολιτική (όχι ένοπλη) παρουσία στο Ιράκ. Η δράση του ΙΚΙΣ εμποδίζει την προσπάθεια της Σαουδικής Αραβίας να ηγεμονεύσει πολιτικά στους σουνίτες της Συρίας και του Ιράκ, αμφισβητώντας τη στρατιωτική και πολιτική πρωτοκαθεδρία των φίλιων προς το σαουδαραβικό βασίλειο οργανώσεων στη Συρία και δημιουργώντας σημαντικά προβλήματα στην πολιτική δράση των σουνιτικών οργανώσεων στο Ιράκ.
Όταν ξέσπασαν οι αραβικές εξεγέρσεις και κατάφεραν να εκθρονίσουν τον Μπεν Άλι και τον Μουμπάρακ κάποιοι παρατήρησαν με νόημα ότι αυτή η εξέλιξη θα μπορούσε να είναι κατάρα αλλά και ευλογία για την αλ-Κάιντα. Κατάρα, γιατί αν πετύχαινε η μετάβαση στη δημοκρατία και την κοινωνική δικαιοσύνη τότε ο ειρηνικός δρόμος των κινημάτων θα καταργούσε στην πράξη την αναγκαιότητα της αλ-Κάιντα αλλά και ευλογία, γιατί αν και αυτές οι εξεγέρσεις αποτύγχαναν τότε θα έσπρωχναν πολλούς στην αγκαλιά του αλ-Ζαουάχρι. Άλλωστε, όπως επισημαίνει ο χαμένος για χρόνια και σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες επανεμφανιζόμενος σήμερα στην Συρία βασικός στρατηγικός εγκέφαλος του παγκόσμιου τζιχάντ, Αμπού Μούσα αλ-Σούρι, η αλ-Κάιντα είναι περισσότερο από οτιδήποτε άλλο “έκκληση, αναφορά και μεθοδολογία”.
* Ο Σωτήρης Ρούσσος είναι αναπληρωτής καθηγητής στο πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και επιστημονικός υπεύθυνος του Κέντρου Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών, www.cemmis.edu.gr