Με λιγότερο από δυό χρόνια για την ολοκλήρωση των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων (ΕΠ) του ΕΣΠΑ το οποίο εγκρίθηκε το 2007 με ορίζοντα λήξης 31.12.2015, τα προβλήματα τα οποία παρουσιάζονται είναι σημαντικά τόσο σε σχέση με τις άμεσες ανάγκες της χώρας όσο και σε σχέση με τις απαιτήσεις για σημαντικούς πόρους της επόμενης προγραμματικής περιόδου.

Το σύνολο του ΕΣΠΑ ανέρχεται στα 20,4 δις ευρώ κοινοτική συνδρομή και στα 23,6 δις ευρώ δημόσια δαπάνη (σύνολο κοινοτικής και εθνικής συνδρομής). Η Εθνική συμμετοχή (15%) υπολογίζεται στις επιλέξιμες δαπάνες (αυτά που θα πληρώσουν τα ταμεία). Με στοιχεία 30.9.2013 και σε όρους δημόσιας δαπάνης, τα ενταγμένα έργα ανέρχονται στα 34,5 δις ευρώ (141,68 %), οι νομικές δεσμεύεις 24,5 δις ευρώ (100,68,2%) και οι πληρωμές 13,9 δις ευρώ (περίπου 57,23%).

Τα παραπάνω ποσοστά αναδεικνύουν τη «στασιμότητα» στην υλοποίηση των έργων που έχουν ενταχθεί αλλά και αυτών για τα οποία έχουν υπογραφεί συμβάσεις. Ενώ παρουσιάζεται μια υπερδέσμευση αρκετά μεγάλη σε ενταγμένα έργα στα επιχειρησιακά προγράμματα, αυτά δεν παράγουν νέες δαπάνες και η κυβέρνηση στηρίζεται σε ήδη υλοποιημένα και πληρωμένα έργα (πχ. παλιός Θησέας, Αναπτυξιακός νόμος κ.λ.π.) για την κάλυψη μνημονιακών και κανονιστικών στόχων (Ν+2/3). Η «δεξαμενή» των παλιών έργων (η οποία κλείνει και η έλλειψη απορρόφησης θα είναι πιο έντονη στο επόμενο διάστημα), εμπεριέχει έργα αμφιβόλου ποιότητας και επιλεξιμότητας και ενώ λύνουν προσωρινά το πρόβλημα για τον εκάστοτε υπουργό ανάπτυξης και του παρέχουν τη δυνατότητα να προβαίνει σε δηλώσεις περί επίτευξης των στόχων από την άλλη είναι σχεδόν σίγουρο ότι η πρακτική αυτή θα οδηγήσει σε απώλεια κοινοτικών πόρων και μεγαλύτερη πίεση στον εθνικό προϋπολογισμό. Παράλληλα, έχουν δημιουργηθεί τα διάφορα χρηματοπιστωτικά (ΕΤΕΑΝ κλπ) ταμεία συνολικού προϋπολογισμού 1,5 δις ευρώ που ενώ οι πόροι δεν έχουν φτάσει στους ωφελούμενους, εν τούτοις η κατάθεση του ποσού στο μετοχικό κεφάλαιο του φορέα διαχείρισης, λογίζεται ως δαπάνη για το ΕΣΠΑ.

Η κυβέρνηση προβαίνει σε συχνές ανακοινώσεις για το ΕΣΠΑ και τη σημασία του στην αναπτυξιακή διαδικασία αλλά πρακτικά δεν υλοποιεί το ΕΣΠΑ από τη μια γιατί αδυνατεί (λόγω έλλειψης πολιτικών και λόγω ύφεσης) από την άλλη διότι η «Λισαβονοποίηση» (Λισαβονοποίηση ονομάζουμε την υποχρέωση με βάση τον Γενικό Κανονισμό των ταμείων το 60% των δαπανών για τον στόχο σύγκλισης και το 75% των δαπανών για το στόχο Περιφερειακής ανταγωνιστικότητας και απασχόλησης να διατίθενται για τους στόχους και τις θεματικές προτεραιότητες της Στρατηγικής της Λισαβόνας (τον πρόγονο της στρατηγικής για την Ευρώπη 2020) του ΕΣΠΑ δεν ευνοεί την υλοποίησή του στην Ελληνική πραγματικότητα. Υπ’ αυτήν την έννοια η «Λισαβονοποίηση» είναι ο προάγγελος των εθνικοποιημένων ευρωπαϊκών πολιτικών που καθορίζουν την νέα προγραμματική περίοδο 2014 – 2020 στη βάση της νέας στρατηγικής για την Ευρώπη 2020 του ΕΣΠΑ.

2. Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Βασικά Χαρακτηριστικά των Διαρθρωτικών Πόρων της Επόμενης Προγραμματικής Περιόδου

1. στόχευση προς την εθνικοποίηση των πολιτικών, δηλαδή να υλοποιούνται με εθνικούς και όχι κοινοτικούς πόρους.

2. Η αύξηση της ανταγωνιστικότητας των περιφερειών της ΕΕ έναντι της σύγκλισης που αποτελούσε κυρίαρχο στόχο στις προηγούμενες ΠΠ

Η προτεινόμενη οροφή του προϋπολογισμού ανέρχεται τα 1.033 δις ευρώ δηλαδή 1,08% του Ακαθάριστου Εισοδήματος της Ε.Ε.(GNI) ενώ για την περίοδο 2007-2013 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν στο 1,12% του Ακαθάριστου Εισοδήματος της Ε.Ε. Τόσο το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο όσο και η Επιτροπή των Περιφερειών (Committee of Regions) έχουν εκφράσει την άποψη ότι ο προϋπολογισμός της περιόδου 2014-2020 να αντιστοιχεί στο 1,14% του ΑΕΠ των κρατών μελών της Ε.Ε. Η μείωση αυτή εάν και φαίνεται σχετικά μικρή εν τούτοις σημαίνει σημαντική μείωση στους διατιθέμενους πόρους εάν λάβει κανείς υπόψη τις ανάγκες των κρατών μελών και την ένταξη της Κροατίας το 2014.

Το νεο ΕΣΠΑ θα έχει 20,8 δις διαθέσιμους κοινοτικούς πόρους (23 δις συνολικούς δημόσιους πόρους). Θα αφορά σε 11 θεματικούς στόχους, σε 13 Περιφερειακά προγράμματα και σε 5 τομεακά. Τα ταμεία που θα συμμετέχουν στη χρηματοδότηση θα είναι το ΕΤΠΑ (8,4 δις), το ΕΚΤ (3,9 δις), το Ταμείο Συνοχής (3,3 δις) και το ΕΓΤΑΑ (4,2 δις).

Ακολουθούν δύο πίνακες: Ο πρώτος παρουσιάζει την κατανομή των πόρων του ΕΣΠΑ 2014 – 2020 σύμφωνα με την αρχιτεκτονική του προγράμματος. Ο δεύτερος πίνακας παρουσιάζει την κατανομή των πόρων σύμφωνα με τους θεματικούς στόχους του προγράμματος.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΣΠΑ

Ανεξαρτήτως της όποιας «αρχιτεκτονικής» της νέας προγραμματικής περιόδου 2014 - 2020 αλλά και πέρα από τις «ευκαιρίες» που δημιουργούν ή τα εμπόδια που βάζουν οι νέοι κανονισμοί υλοποίησης των διαρθρωτικών ταμείων, τα προγράμματα τύπου ΕΣΠΑ που στηρίζονται στους πόρους και τις απαιτήσεις των διαρθρωτικών ταμείων (ΕΤΠΑ, ΕΚΤ, ΤΣ, ΕΓΤΑΑ) δεν μπορούν να δράσουν «αντικυκλικά» στην ύφεση, δεν κινητοποιούν μια κάποια αναπτυξιακή διαδικασία. Θα πρέπει να υπάρχει η αναπτυξιακή διαδικασία για να μπορέσει το όποιο διαρθρωτικό πρόγραμμα ΕΣΠΑ ή κοινοτική πρωτοβουλία να συνδράμει στην αναπτυξιακή διαδικασία και στα χαρακτηριστικά της. Με αυτό το σκεπτικό θέλουμε να επισημάνουμε, καταρχήν, τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για να υλοποιηθεί το όποιο ΕΣΠΑ. Εκτιμάμε δηλαδή ότι εαν δεν ισχύσουν οι προϋποθέσεις στις οποίες συνοπτικά θα αναφερθούμε η πορεία του νέου ΕΣΠΑ είναι εξαιρετικά αμφίβολη:

• Άρση των πολιτικών λιτότητας, κατάργηση του μνημονίου και επαναφορά του εργατικού δικαίου και των εργασιακών σχέσεων έτσι ώστε να «πυροδοτηθεί» ένας νέος αναπτυξιακός κύκλος (άμεσα)

• Αύξηση του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων (ΠΔΕ) και ειδικότερα του εθνικού σκέλους των δημοσίων πόρων. Αύξηση των δημοσίων δαπανών για υγεία παιδεία κλπ (άμεσα, μεσοπρόθεσμα).

• Αλλαγή του ρόλου, της δομής και της λειτουργίας του τραπεζικού συστήματος. Αντιμετώπιση των ζητημάτων ιδιωτικού – επιχειρηματικού χρέους και ασφαλιστικών ζητημάτων (άμεσα, μεσοπρόθεσμα – μακροπρόθεσμα).

• Άμεση και ταχύρυθμη αναβάθμιση του δημόσιου τομέα, των διοικητικών και διαχειριστικών ικανοτήτων του σε κεντρική, περιφερειακή και τοπική βάση.

• Άμεση αντιμετώπιση των ζητημάτων των ιδιωτικοποιήσεων (συνολικά και ειδικα) και συγχωνεύσεων φορέων – τελικών δικαιούχων του ΕΣΠΑ. Αναβάθμιση φορέων υλοποίησης

• Τροποποιήσεις σε μια σειρά συμβάσεων δημοσίων έργων – νέα χρονοδιαγράμματα εκτέλεσης έργων (άμεσα – μεσοπρόθεσμα).

• Απλοποίηση διαδικασιών (άμεσα) – μείωση γραφειοκρατίας (μεσοπρόθεσμα – μακροπρόθεσμα) – νέος χωροταξικός σχεδιασμός (μεσοπρόθεσμα – μακροπρόθεσμα).

• Ευρύτερο στρατηγικό και αναπτυξιακό σχέδιο (Παραγωγικά συμπλέγματα, νέα παραγωγικά υποκείμενα, νεοι αναπτυξιακοί θεσμοί κλπ) μέρος του οποίου θα είναι το ΕΣΠΑ (μεσοπρόθεσμα, μακροπρόθεσμα).

Όλα τα παραπάνω αποτελούν προϋποθέσεις σε όλες τις χρονικές διαστάσεις για να μπορέσει να υλοποιηθεί ομαλά ένα νέο προγραμματικά ΕΣΠΑ.

Στο επόμενο κεφάλαιο θα αναφερθούν ενδεικτικοί κατάλογοι πολιτικών και δράσεων στους τομείς: Υποδομές – Επιχειρηματικότητα – Ενέργεια - Περιβάλλον – Κοινωνικό Ταμείο – Αγροτική Ανάπτυξη – Ερευνα και Τεχνολογία.

Η λογική οργάνωση των προτάσεων ΕΣΠΑ δεν είναι τι μπορεί να προτείνει το ΕΣΠΑ για την παραγωγική ανασυγκρότηση αλλά τι από τις προθέσεις του ΣΥΡΙΖΑ για τα ζητήματα της σταθεροποίησης, της αντιμετώπισης της ανθρωπιστικής κρίσης και της παραγωγικής ανασυγκρότησης μπορεί να υλοποιηθεί μέ πόρους του ΕΣΠΑ. Βασική θέση είναι ότι πρέπει να υπάρχει γενικότερο σχέδιο ανασυγκρότησης της κοινωνίας και της οικονομίας, μέρος του οποίου πρέπει να είναι και τα διαρθρωτικά προγράμματα και όχι η λογική της μέχρι τώρα σχεδίασης και διαχείρισης των κοινοτικών κονδυλίων για την οποία σχεδόν τα πάντα ήταν ΕΣΠΑ είτε προγραμματικά, είτε χρηματοδοτικά.

 

4. ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΡΑΣΕΙΣ (ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ) ΠΟΥ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΕΝΙΣΧΥΘΟΥΝ ΑΠΟ ΤΟ ΝΕΟ ΕΣΠΑ

4.1 ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ

• Χρηματοδότηση της ολοκλήρωσης των υποδομών που προέκυψαν από προηγούμενες χρηματοδοτικές περιόδους και ειδικά αυτών που έχουν μεγάλη κοινωνική, περιβαλλοντική και διοικητική σημασία και ενισχύουν το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ.

• Χρηματοδότηση μεσαίων και μικρών υποδομών στη βάση των πολιτικών χωρικής συνοχής (η χωρική συνοχή θεωρείται από την ομάδα εργασίας ως η πιο κοινωνικά ευαισθητοποιημένη και προωθημένη πολιτική πρόταση της Ε.Ε.). Βασικός μοχλός και εργαλείο ανάπτυξης θα είναι η συνεργασία της πρωτοβάθμιας ΤΑ σε υποπεριφερειακό επίπεδο.

ΔΡΑΣΕΙΣ

• Ολοκλήρωση έργων μετακίνησης: Ολοκλήρωση έργων Σιδηρόδρομου, Μετρο, Διεθνή οδικά δίκτυα κλπ.

• Ολοκλήρωση έργων περιβάλλοντος (ΧΥΤΗ, Βιολογικοί Καθαρισμοί κλπ)

• Ολοκλήρωση Σύζευξις και ηλεκτρονικής αναβάθμισης του δημοσίου και της εξυπηρέτησης του πολίτη.

• Αναβάθμιση της στατιστικής υπηρεσίας σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο.

• Μικρά αποκεντρωμένα έργα δημοσίων έργων, αστικής ανάπλασης, ανακύκλωσης σε συνδυασμό με συγκομιδή σκουπιδιών, πολιτιστικών και τουριστικών υποδομών, ενεργειακής απόδοσης κλπ.

5.2 ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ - ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ

• Πολιτικές δομών επιχειρηματικού περιβάλλοντος

• Χρηματοδοτικά εργαλεία (Funds)

• Κρατικές ενισχύσεις (Grands)

ΔΡΑΣΕΙΣ

• Τοπικά κέντρα επιχειρηματικότητας – τεχνολογίας - συμβουλών – one stop shop.

• Υποδομές για δράσεις μακράς διάρκειας νεοφυών επιχειρήσεων και επιχειρήσεων κοινωνικής οικονομίας (Θερμοκοιτίδες κλπ).

• Υποδομές για δράσεις μακράς διάρκειας για επιχειρηματικότητα δεύτερης ευκαιρίας (Πτωχευτικό δίκαιο, αυτοδιαχείριση πτωχευμένων επιχειρήσεων από νέα συνεργατικά σχήματα, φθηνά ενοίκια, κάλυψη λειτουργικών εξόδων σε ειδικά «πάρκα» δεύτερης ευκαιρίας κλπ).

• Σχεδιασμός χρηματοδοτικών εργαλείων για κοινωνική επιχειρηματικότητα – μικροπίστωση.

• Σταθεροποιητικά Χρηματοδοτικά εργαλεία για παροχή κεφαλαίων κίνησης και διευκόλυνσης ομαλού cashflow. Απαραίτητη δράση αφού η αγορά πετυχαίνει πολύ χαμηλό τζίρο που χρηματοδοτούσε δαπάνες κεφαλαίων κίνησης. Επίσης, είναι πολύ απαραίτητη για εξαγωγικές επιχειρήσεις.

• Μη επιστρεπτέες ενισχύσεις για startups, δράσεις μετεγκατάστασης, επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας, για επιχειρήσεις όλων των κλάδων με ΒτΒ προσανατολισμό και τέλος για χρηματοδοτήσεις για συμμετοχή σε «αλυσίδες αξίας» ή δυναμικά τμήματα μιας «αλυσίδας αξίας» και όχι μόνο μιας περιορισμένης εξωστρέφειας.

• Μη επιστρεπτέες ενισχύσεις για δράσεις εξυγχρονισμού υπαρχουσών επιχειρήσεων με στόχο την «πράσινη» επένδυση, την εξοικονόμηση κόστους λειτουργίας, την εισαγωγή οργανωσιακής καινοτομίας, κλπ

• Καινοτόμες δράσεις ενίσχυσης clusters.

5.3 ΕΝΕΡΓΕΙΑ

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ

• Εξοικονόμηση ενέργειας και αύξηση της ενεργειακής απόδοσης

• Μείωση ρύπων άνθρακα και ορυκτών καυσίμων.

• Ασφάλεια μεταφοράς και ενεργειακή επάρκεια

• Μείωση της ενεργειακής φτώχειας

 

ΔΡΑΣΕΙΣ

• Κτιριακές δράσεις σε ιδιωτικά και δημόσια κτίρια.

• Κρατικές ενισχύσεις για μαζική εγκατάσταση μικρής κλίμακας συστημάτων ΑΠΕ σε δημόσια κτίρια, οικίες, αυτοπαραγωγή βιοτεχνικών – βιομηχανικών μονάδων και παραγωγή τοπικής κλίμακας.

• Δράσεις ενίσχυσης μονάδων συμπαραγωγής, μονάδων παραγωγής από γεωθερμία, ΦΑ και και εγκαταστάσεων διανομής (τηλεθέρμανση, τηλεψύξη)

• Δράσεις παρακολούθησης και υποστήριξης του χωρικού σχεδιασμού στον τομέα των ΑΠΕ.

• Διασυνδέσεις των μη διασυνδεδεμένων νησιών με το ηπειρωτικό σύστημα-(συνέχεια του έργου που υλοποιείται εντός ΕΣΠΑ)

• Δράσεις διείσδυσης Φυσικού Αερίου (αγωγοί υψηλής αλλά και μέσης πίεσης,

• Κατασκευή νέων δικτύων διανομής φυσικού αερίου, με τη δημιουργία και νέας/ων Επιχείρησης/εων Παροχής Φυσικού Αερίου (ΕΠΑ), προκειμένου να προωθηθεί η διείσδυση του φυσικού αερίου σε νέες περιοχές, στο πλαίσιο ενός περιφερειακού σχεδιασμού

• Δράσεις υποστήριξης του σχεδιασμού και της διαδικασίας διαβούλευσης μακροχρόνιου ενεργειακού σχεδιασμού.

 

5.4 ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ

• Αναδιάταξη της αγροτικής παραγωγής στη βάση ενός μεγαλύτερου βαθμού αυτοδυναμίας, επανατοποθέτηση στο χώρο, ενδυνάμωση του περιφερειακού και διακλαδικού ρόλου του αγροτικού τομέα και μεγαλύτερος βαθμός υποκατάστασης εισαγωγών.

• Διατήρηση και αύξηση των θέσεων εργασίας στον αγροτικό τομέα, βελτίωση του προφίλ των θέσεων εργασίας. Στήριξη νεοεισερχόμενων στον αγροτικό τομέα.

• Αντί της συγκεντροποίησης του αγροτικού κεφαλαίου σε λιγοστά ιδιοκτησιακά δικαιώματα, ενίσχυση των πλεονεκτημάτων της μεγάλης κλίμακας μέσω συλλογικών ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων. Ανάπτυξη του συνεταιριστικού κινήματος.

• Βελτίωση της σχέσης Ζωική προς Φυτική παραγωγή. Ενίσχυση της δασοπονίας

• Μείωση της απόστασης μεταξύ παραγωγού και καταναλωτή με διπλό σκοπό: την αύξηση του εισοδήματος των παραγωγών και τη μείωση της τιμής καταναλωτή, ως αποτέλεσμα της παρεμπόδισης και αποκλεισμού των παρασιτικών κυκλωμάτων και μεσαζόντων

• Προστασία, και διατήρηση και βελτίωση του ανεκτίμητου εθνικού πλούτου των φυσικών πόρων και του περιβάλλοντος γενικότερα. Ανάδειξη του ρόλου της γεωργίας μέσα από ορθές καλλιεργητικές πρακτικές στην διατήρηση του εδάφους, στην αποθήκευση νερού, στην αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα στο έδαφος. Υπηρεσίες που πρέπει να τεκμηριωθούν και να τιμολογηθούν ως αντιστάθμισμα στην «έξωθεν» επιβεβλημένη τιμολόγηση του νερού

• Γεωργία προσαρμοσμένη στο περιβάλλον και στην προστασία του, με καθολική εφαρμογή του συστήματος της ολοκληρωμένης διαχείρισης και επέκτασης κατά το δυνατόν περισσότερο της συστημάτων βιολογικής γεωργίας. Τα παραπάνω συστήματα δεν αποτελούν απλώς μέσο 'προστιθέμενης αξίας' για τα αγροτικά προϊόντα αλλά κυρίως κοινωνική και περιβαλλοντική ανάγκη.

 

ΔΡΑΣΕΙΣ

• Αγροτικές υποδομές με την κατάλληλη κλίμακα τόσο για την ανάπτυξη της παραγωγής όσο και για την ανάπτυξη του αγροτικού χώρου.

• Παραγωγή και προώθηση προϊόντων με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ως αποτέλεσμα μιας ήπιας εκτατικής γεωργίας και μιας σύνδεσης με τα τοπικά η περιφερειακά χαρακτηριστικά. Ενίσχυση των οικονομιών σκοπού παρά των οικονομικών κλίμακας.

• Ανάπτυξη της έρευνας στη βάση της εξυπηρέτησης μιας νέας ποιοτικής και διαφοροποιημένης αγροτικής οικονομίας. Ενίσχυση της αγροτικής υποδομής με έμφαση στην κατάρτιση και εκπαίδευση των αγροτών, με την ενίσχυση των συμβουλευτικών υπηρεσιών και της οργανωμένης παραγωγής, της προστασίας και ασφάλειας της αγροτικής παραγωγής κλπ.

• Στήριξη και προώθηση καινοτόμων τρόπων διάθεσης αγροτικών προϊόντων (π.χ ηλεκτρονικό εμπόριο)

• Ολοκλήρωση μητρώων.

• Προώθηση ομαδικών δράσεων για κοινή εμπορία αγροτικών προϊόντων και κοινή αγορά εφοδίων

• Δημιουργία δικτύων μετασυλλεκτικού χειρισμού, μεταποίησης και διανομής προϊόντων καθώς και δικτύων προμήθειας εφοδίων

• Ενίσχυση της θέσης των αγροτών στην εφοδιαστική αλυσίδα με ίδρυση αγορών αγροτών, δημιουργία τοπικών δικτύων και συνεργατικών σχημάτων παραγωγών-καταναλωτών, με σκοπό καλύτερες τιμές για τους παραγωγούς αλλά και τους καταναλωτές.

• Αναμόρφωση του θεσμού της συμβολαιακής γεωργίας, συνδέοντας την άρρηκτα με την δημιουργία συλλογικών δομών, οι οποίες θα εκπροσωπούν τα συμφέροντα των μικρών παραγωγών, για την διασφάλιση του εισοδήματος των συμβαλλόμενων παραγωγών ευθυγραμμίζοντας την παραγωγική τους δραστηριότητα με τις απαιτήσεις/ανάγκες του καταναλωτή.

• Προγράμματα ανάπτυξης μικρομεσαίων και συνεταιριστικών επιχειρήσεων (τόσο από ΠΑΑ όσο και από ΕΣΠΑ) για μεταποίηση αγροτικών προϊόντων, αξιοποίηση τοπικών πόρων και ανάπτυξη αγροτουριστικών και οικοτουριστικών δραστηριοτήτων.

• Αξιοποίηση των ήδη υπαρχουσών ανενεργών μονάδων μεταποίησης. Επαναδραστηριοποίηση κλειστών/υπολειτουργούντων εργοστασίων γεωργικών εφοδίων στην κατεύθυνση υποκατάστασης των ισαγωγών από εγχώρια παραγωγή. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η θεσμοθέτηση ενός νομοθετικού πλαισίου (ρύθμιση οφειλών σε τράπεζες, ιδιοκτησιακό), τέτοιου ώστε να δίνεται η δυνατότητα σε συνεργατικά σχήματα να αναλάβουν την επαναλειτουργία τους.

 

5.5 ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ

• Αύξηση των δαπανών για την Ε&Α στο 3% του ΑΕΠ στην επόμενη δεκαετία.

• Σχεδιασμός ενός ενιαίου και δημόσιου χώρου Εκπαίδευσης και Ε&Α

• Ενίσχυση Ερευνητικών πεδίων υψηλής προτεραιότητας (Ιατρική, Βιοτεχνολογία, Νανοτεχνολογία, μικροηλεκτρονική, ρομποτικά συστήματα, τεχνολογία νέων υλικών, ενέργεια, αγροτική παραγωγή, κλπ

• Έμφαση τόσο στην βασική έρευνα όσο και στην εφηρμοσμένη και παραγωγικά και περιφερειακά προσανατολισμένη Ε&Α

• Νέα σχέση δημόσιου και ιδιωτικού επιχειρηματικού τομέα

• Κοινωνική οικονομία και Ε&Α.

• Πολιτικές αντιμετώπισης του brain drain.

ΔΡΑΣΕΙΣ

• Ίδρυση περιφερειακών συμβουλευτικών κέντρων επιχειρηματικής ανάπτυξης και τεχνολογικής μεσιτείας όπου με το κατάλληλο προσωπικό θα διερευνάται γρήγορα και αποτελεσματικά το τεχνολογικό πρόβλημα και θα καθορίζονται οι προοπτικές καινοτομίας των επιχειρήσεων.

• Στήριξη και ανάπτυξη του περιφερειακού δικτύου ΕΚ. Έχει αποδειχθεί ότι υπάρχει ισχυρή θετική συσχέτιση μεταξύ της ανάπτυξης περιφερειακών ΕΚ και έντασης των καινοτομικών διαδικασιών σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο.

• Να δημιουργηθεί μια «δεξαμενή» πρωτότυπων – ένα στάδιο πριν την εμπορική εκμετάλλευση – προϊόντων αποτέλεσμα καινοτομικής δραστηριότητας και συνεργασίας ΜΜΕ επιχειρήσεων και κεντρικών ή περιφερειακών ΕΚ.

• Ανάπτυξη τεχνοβλαστών – spin off ειδικά στους ερευνητικούς τομείς και στα παραγωγικά συμπλέγματα κομβικής σημασίας.

• Ανάπτυξη νέων συνεταιριστικών επιχειρήσεων στη βάση και ενός καινοτομικού σχεδίου ή προϊόντος.

• Δράσεων εκκίνησης και επανεκκίνησης (Κεφάλαια σποράς, δεύτερης ευκαιρίας, μισθώσεις γης, επιδότηση ενοικίου κλπ

 

5.6 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ (ΕΚΤ)

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ

• Προώθηση της απασχόλησης και υποστήριξη της κινητικότητας της εργασία.

• Προώθηση της κοινωνικής ένταξης και καταπολέμηση της φτώχειας.

• Επένδυση στην εκπαίδευση, την απόκτηση δεξιοτήτων και τη δια βίου μάθηση.

• Πολιτικές πρωτοβάθμιας υγείας.

• Ενίσχυση της θεσμικής ικανότητας και αποτελεσματικής δημόσιας διοίκησης

ΔΡΑΣΕΙΣ

• Σχεδιασμός και εφαρμογή ενός μοντέλου και μιας στρατηγικής ανάπτυξης και εξόδου από την κρίση, το οποίο θα αποτελέσει τον μπούσουλα για τις ανάγκες σε θέσεις εργασίας, εργατικό δυναμικό, ειδικότητες, εξειδικεύσεις, προσόντα, εκπαίδευση κ.α. Συμπληρωματικά προς το συνολικό αναπτυξιακό παραγωγικό μοντέλο και προκειμένου να εξειδικευτεί, απαιτούνται εξειδικευμένες κλαδικές μελέτες ή και τοπικού χαρακτήρα σχετικά με την αγορά εργασίας, τις δυνατότητες και ανάγκες της.

• Λήψη μέτρων απασχόλησης συνδυαστικά με άλλα μέτρα οικονομικής αναπτυξιακής και παραγωγικής ανασυγκρότησης (π.χ, χορήγηση δανείων ή και άλλων διευκολύνσεων από τις Τράπεζες, φορολογικές ελαφρύνσεις ή κ.α.) για την ανάπτυξη επενδύσεων, επιχειρήσεων, αναπτυξιακών παραγωγικών πρωτοβουλιών.

• Ορθολογική αξιοποίηση του ανθρώπινου Δυναμικού και παύση απολύσεων (στελέχωση τυχόν υφιστάμενων κενών με μετακινήσεις από άλλους τομείς

• Αξιοποίηση των υφιστάμενων δομών και υπηρεσιών απασχόλησης, εκπαίδευσης, αγοράς εργασίας, του υφιστάμενου ανθρώπινου δυναμικού καθώς και των διαθέσιμων πληροφοριακών συστημάτων και προηγούμενης τεχνογνωσία για την εξοικονόμηση πόρων και την αποτελεσματικότερη υλοποίηση

• Σύσταση, λειτουργία και εφαρμογή, συστημάτων (διαδικασιών, μηχανισμών, μεθόδων) συνεχούς παρακολούθησης και αξιολόγησης αποτελεσμάτων, ποσοτικών, ποιοτικών και ουσιαστικών. Τα αποτελέσματα των διαδικασιών αυτών αποτελούν πηγή ανατροφοδότησης των πολιτικών που απαιτούνται και μηχανισμός βελτίωσης και μεγιστοποίησης των αποτελεσμάτων τους. (Το έλλειμμα αξιολόγησης ανατροφοδότησης και συνέχειας των πολιτικών απασχόλησης αποτελεί μια πάγια διαπιστωμένη και ομολογούμενη αδυναμία των εθνικών πολιτικών η οποία διαχρονικά δεν αντιμετωπίστηκε).

• Σύνδεση με άλλα Ευρωπαϊκά Προγράμματα και μη (Ε.Π. Ανταγωνιστικότητα, Παιδεία, Αγροτικής Ανάπτυξης, Φτώχειας, Δημόσιες Επενδύσεις)

• Ασφαλιστική κάλυψη και καταβολή ασφαλιστικών εισφορών όπως προβλέπει ο νόμος, σε όλες τις περιπτώσεις απασχόλησης / εργασίας και πρακτικής άσκησης σε κατάρτιση Πρόγραμμα «Σπίτι για όλους»

• αξιοποίησης του υπάρχοντος οικιστικού αποθέματος

• επανάχρησης των κενών, δημόσιων ή ιδιωτικών, κτιρίων

• κινητοποίηση μικρών οικοδομικών επιχειρήσεων και μικρών κεφαλαίων μπορεί να γίνει με δημόσια προγράμματα συντονισμού και ρύθμισης της προσφοράς και ζήτησης κατοικίας στο υπάρχον οικιστικό απόθεμα,

• προώθηση του «κοινωνικού ενοικίου».

• Στήριξη κοινωνικών παντοπωλείων των δήμων

• Στήριξη των παντοπωλείων των δικτύων

• Παιδικοί και Βρεφονηπιακοί σταθμοί

• Διασφάλιση της ιατροφαρμακευτικής κάλυψης των παιδιών

• Πρόγραμμα σίτισης στα σχολεία

• Ενισχυτική διδασκαλία και στήριξη των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες

• Ενίσχυση των υποδομών των φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης και της διοίκησης (εκτός από διοικητήρια) – Αναβάθμιση της λειτουργίας των ΚΕΠ

• Διαμόρφωση Εργαλείων της Διοίκησης και αυτοδιοίκησης.

• Κτηματολόγιο – χωροταξικά σχέδια

• ΣΥΖΕΥΞΙΣ (Ενιαία ηλεκτρονική Πλατφόρμα διασύνδεσης) Ενημέρωση μέσω της ηλεκτρονικής πύλης ΕΡΜΗΣ

6. ΜΙΚΡΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΑ ΘΕΣΜΙΚΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΣΠΑ 2007 – 2013 ΚΑΙ ΚΠΣ 2000 – 2006, 1994 - 2000.

Τον τελευταίο καιρό όλο και πληθαίνουν τα δημοσιεύματα για την ιδιωτικοποίηση της διαχείρισης του ΕΣΠΑ όπως και πληθαίνουν οι επίδοξοι μνηστήρες, εγχώριοι και ξένοι, που θα αναλάβουν τη συγκεκριμένη διαχείριση. Είναι εμφανές ότι στόχος των εταίρων και της κυβέρνησης είναι η πλήρης ιδιωτικοποίηση όχι μόνο της διαχείρισης αλλά και των προβλεπόμενων παρεμβάσεων, δηλαδή ένα πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων αλλά μόνο για ιδιώτες και όχι δημόσιες υποδομές. Όλα αυτά στο όνομα της επανεκκίνησης της οικονομίας και της αποτελεσματικής διαχείρισης των κοινοτικών πόρων.

Η τρέχουσα συγκυρία δεν αποτελεί την πρώτη απόπειρα ιδιωτικοποίησης της διαχείρισης των πόρων των διαρθρωτικών ταμείων. Την περίοδο 1994-1996 (Β Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης) υπήρξε μια μεγάλη πίεση από την πλευρά της ΕΕ αλλά και των ιδιωτικών εταιρειών που δραστηριοποιούνται στο τομέα της παροχής συμβουλευτικής υποστήριξης για μεγαλύτερη συμμετοχή των ιδιωτών στη διαχείριση.

Η διαχείριση των προγραμμάτων γινόταν από τη Γραμματεία της Επιτροπής Παρακολούθησης η οποία απαρτιζόταν από στελέχη των περιφερειών και των υπουργείων χωρίς όμως αποκλειστική αρμοδιότητα τη διαχείριση του ΚΠΣ. Η συμμετοχή των ιδιωτών ήταν μέσω των Συμβούλων Διαχείρισης, ιδιωτικές εταιρείες η κοινοπραξίες εταιρειών που σε κάποιες περιπτώσεις αντικαθιστούσαν τις λειτουργίες της Γραμματείας. Με το ΕΣΠΑ βλέπουμε ολοένα και μεγαλύτερα τμήματα της διαχείρισης να ανατίθενται σε ιδιωτικές εταιρείες (που στη τελική όμως το δημόσιο έχει την επίβλεψη). Ο ρόλος των διαχειριστικών αρχών υποβαθμίζεται με τις επιλογές της εκάστοτε πολιτικής ηγεσίας να ανατεθούν αρμοδιότητες διαχείρισης στους περιβόητους συμβούλους.

Τα προβλήματα πολλά μεταξύ των οποίων και η έλλειψη πιστοποίησης, ή κάποιας επιστημονικής ένωσης στην οποία μπορεί να είναι κάποιος σύμβουλος ή κάποια εταιρεία συμβούλων μέλος που να εξασφαλίζει την επιστημονική του/της αυθεντία. Πως μπορεί πραγματικά ένας Δημόσιος Φορέας να διακρίνει τον καλό Σύμβουλο και ποιος ο ρόλος του στη Διαχείριση των Έργων των Φορέων του Δημόσιου Τομέα;

Η συμβιβαστική λύση από πλευράς της τότε ηγεσίας του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας ήταν η δημιουργία της ανώνυμης εταιρείας του δημοσίου, της ΜΟΔ. Με τη διαφορά ότι η ΜΟΔ δεν ανέλαβε τη διαχείριση του ΚΠΣ αλλά την επιστημονική και τεχνική στήριξη της Δημόσιας Διοίκησης στη διαχείριση των αναπτυξιακών προγραμμάτων, και κυρίως αυτών που συγχρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ΜΟΔ παρείχε και παρέχει επιστημονικό προσωπικό από τον ιδιωτικό τομέα στις δημόσιες υπηρεσίες (Γραμματείες των Επιτροπών Παρακολούθησης και μετέπειτα διαχειριστικές αρχές) καθώς και υλικοτεχνική υποδομή και τεχνογνωσία για την εκπλήρωση των στόχων των υπηρεσιών. Η σύσταση της ΜΟΔ αποσκοπούσε από τη μια σε μια άλλη δημόσια διοίκηση αλλά και από την άλλη τη στενότερη συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα. Το κυρίαρχο στοιχείο της ΜΟΔ ήταν από τη μια εξειδικευμένη γνώση και από την άλλη η ευελιξία που παρείχε στο δυσκίνητο σύστημα στελέχωσης, εξοπλισμού των υπηρεσιών διαχείρισης.

 

Από το Β ΚΠΣ όμως υπήρξε μια «κρυφή» και σιωπηρή ιδιωτικοποίηση της διαχείρισης συγκεκριμένων τμημάτων των επιχειρησιακών προγραμμάτων με αιχμή του δόρατος οι δράσεις που αφορούν στην ενίσχυση των ΜΜΕ. Ξεκίνησε με τον ορισμό των τραπεζών ως ενδιάμεσων φορέων διαχείρισης στο Β ΚΠΣ και ολοκληρώθηκε στο Γ ΚΠΣ όταν οι Τράπεζες ορίστηκαν αυτοτελείς φορείς υλοποίησης που ουσιαστικά είχαν το ρόλο που μέχρι τότε κατείχαν οι διευθύνσεις προγραμματισμού των περιφερειών και υπουργείων. Το ελληνικό κράτος επέλεξε τις Τράπεζες, όπως το ίδιο έλεγε, θεωρώντας ότι είναι οι πλέον κατάλληλες, λόγω της τεράστιας πείρας τους, στην διαχείριση των κινδύνων και τον εμπορικό δανεισμό αλλά και του μεγάλου δικτύου τους ανά την ελληνική επικράτεια.

Πολλές αξιολογήσεις έχουν αναδείξει τον αρνητικό ρόλο των τραπεζών στην υλοποίηση των δράσεων ενίσχυσης των ΜΜΕ (στήριξη πελατειακών σχέσεων, μη επαρκής έλεγχος της επιλεξιμότητας των προτάσεων και κυρίως σημαντικές καθυστερήσεις). Παράλληλα σε προγράμματα τοπικής ανάπτυξης όπως το LEADER επιβλήθηκε συμμετοχή των ιδιωτών στα όργανα λήψης αποφάσεων να είναι τουλάχιστον 50%. Στο ΕΣΠΑ και με τη εφαρμογή χρηματοδοτικών εργαλείων και τη δημιουργία πολλών ταμείων ο ρόλος των διαχειριστικών αρχών στη διαχείριση είναι σχεδόν ανύπαρκτος και τα ταμεία έχουν αυτονομία ως προς τη διαχείριση και διάθεση των πόρων.

Μια σημαντική αλλαγή προέκυψε από την σύνθεση των Επιτροπών Παρακολούθησης υπεύθυνων για την ορθή εφαρμογή του προγράμματος. Με την έλευση του Γ ΚΠΣ, οι κανονιστικές απαιτήσεις επέβαλλαν τη συμμετοχή των μη δημόσιων εταίρων (κυρίως ΜΚΟ,) στη συγκρότηση της Επιτροπής. Η απαίτηση αυτή δεν είναι αρνητική μόνο που «ένα πρόγραμμα ανοικτό στην κοινωνία και συμμετοχή της κοινωνίας» δεν διασφαλίζεται από τη συμμετοχή συγκεκριμένων εταίρων στη σύσταση της επιτροπής παρακολούθησης. Ακόμα και η ίδια η ΕΕ δεν προχώρησε σε ιδιωτική διαχείριση των κοινοτικών προγραμμάτων θέτοντας ως κανονιστική προϋπόθεση οι διαχειριστικές αρχές να είναι δημόσιοι φορείς.

Για την προγραμματική περίοδο 2014-2020, η ΕΕ πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα καθώς στο νέο κανονιστικό πλαίσιο προβλέπει και ιδιωτικές διαχειριστικής αρχές. Ενώ μέχρι σήμερα κανονιστικά από την ΕΕ, οι διαχειριστικές αρχές ορίζονταν ως αμιγώς δημόσιες αρχές, στο νέο κανονισμό ορίζει ότι οι διαχειριστικές δύναται να είναι «δημόσιοι ή ιδιωτικοί φορείς» ανοίγοντας το δρόμο για τη συζήτηση που γίνεται για το ποιος θα διαχειριστεί το επόμενο πακέτο.

Σύμφωνα με τα αρμόδια κοινοτικά στελέχη, είναι ότι το ελληνικό κράτος εμφανίζει αδυναμία σε τρεις τομείς-«κλειδιά» για την επιτυχία του προγράμματος σταθερότητας και σ΄ αυτούς τους τομείς θα πρέπει να γίνουν σημαντικές παρεμβάσεις: ιδιωτικοποιήσεις, αναπτυξιακή ενεργοποίηση κοινοτικών πόρων και φορολογία. Ειδικά για τους κοινοτικούς πόρους η εκτίμηση είναι ότι η απορρόφησή τους τόσο ως προς την ταχύτητα όσο και ως προς τη χρήση δεν στηρίζει την ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας και οι διαθέσιμοι πόροι απορροφώνται κυρίως σε τομείς μη παραγωγικούς. Η απάντηση για αυτούς στο πρόβλημα όπως οι ίδιοι το θέτουν είναι η μεταφορά στης αρμοδιότητας λήψης αποφάσεων σε εξωτερικά κέντρα με σημαντική συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα ως πιο κατάλληλου να αναδείξει τι πραγματικά χρειάζεται. Η διαδικασία αυτή έχει ήδη ξεκινήσει με τη δημιουργία ταμείων επιμερισμού κινδύνου με πόρους του ΕΣΠΑ που διαχειρίζεται η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (χρήση μέχρι τώρα έχει κάνει μόνο η Ελλάδα) και θα επεκταθεί την επομένη προγραμματική περίοδο. Διαχείριση από τους ιδιώτες αποκλειστικά για ιδιώτες αλλά συγκεκριμένους ιδιώτες (δεν περιλαμβάνει απαραίτητα τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις της χώρας).

Τι έχει αναδείξει έως σήμερα η εφαρμογή των κοινοτικών προγραμμάτων; Η άμεση σχέση εργολάβων /αναδόχων με την πολιτική ηγεσία είχε ως αποτέλεσμα δράσεις/έργα να καθορίζονται όχι με κοινωνικο-οικονομικά κριτήρια το βέλτιστο αποτέλεσμα για το κοινωνικό σύνολο αλλά τα συμφέροντα των διαφόρων ιδιωτικών εταιρειών. Στο τομέα των υποδομών είναι ξεκάθαρο ότι τόσο η επιλογή των έργων, η χρονική στιγμή έναρξης όσο και οι κανόνες διαχείρισης (υπέρβαση κόστους και χρονοδιαγράμματος, τεχνικές επιλογές χάραξης και χαρακτηριστικών των έργων) επιβάλλονταν και επιβάλλονται από συγκεκριμένα συμφέροντα μεγάλων τεχνικών εταιρειών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η προτεινόμενη αναθεώρηση των ΕΠ του ΕΣΠΑ προκειμένου να ανεβρεθούν πόροι 1,9 δις ευρώ που είχαν προγραμματιστεί για άλλες δράσεις και να δοθούν στους εργολάβους για τη συνέχεια των έργων χωρίς όμως να αλλάζουν οι όροι παραχώρησης των οδικών αξόνων.

Στην επαγγελματική κατάρτιση θεσμοθετήθηκε ένα σύστημα που περιλαμβάνει ιδιωτικούς και δημόσιους φορείς (ΕΥ, ΚΕΚ, ΚΠΑ, ΕΚΕΠΙΣ κ.λπ.). «Δισεκατομμύρια ευρώ έχουν δοθεί, κυρίως στον ιδιωτικό τομέα, που λειτούργησε με το γνωστό μοντέλο της κρατικοδίαιτης επιχειρηματικότητας, μάλιστα σε ποσοστό 100%, μέσα από οιονεί διαγωνιστικές διαδικασίες... με εξόχως αμφιλεγόμενα αποτελέσματα», όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά.

Τι είχαμε λοιπόν τα τελευταία χρόνια; Ουσιαστικά ένα «μεικτό» σύστημα ιδιωτικής και δημόσιας διαχείρισης το οποίο καλείται να λογοδοτήσει στα όργανα της ΕΕ για «χρηστή διαχείριση» αλλά δεν λογοδοτεί για το αντίκτυπο των παρεμβάσεων στην κοινωνία. Είχαμε κρατική όχι απαραίτητα δημόσια διαχείριση. Οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ και ΝΔ σε συνεργασία με τους ιδιώτες να παίρνουν αποφάσεις με γνώμονα αποκλειστικά τα συμφέροντα των κρατικοδίαιτων μεγάλων επιχειρηματιών και ψηφοθηρικά οφέλη και όχι τα συμφέροντα της κοινωνίας. Οι διαχειριστικές αρχές δεν είχαν την απαραίτητη αυτονομία με αποτέλεσμα οι πελατειακές σχέσεις της πολιτικής ηγεσίας να καθορίζουν τις δράσεις αλλά και τους κανόνες διαχείρισης.

7. ΠΩΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΑΤΙΚΗ ΘΑ ΠΕΡΑΣΟΥΜΕ ΣΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΕΣΠΑ

Ορισμένες σκέψεις:

• Επαναφορά του δημοκρατικού προγραμματισμού (Αναβάθμιση του επιτελικού ρόλου του κεντρικού κράτος – αποκέντρωση – αναβάθμιση των δ/νσεων προγραμματισμού των περιφερειών, κατάρτιση τοπικών αναπτυξιακών προγραμμάτων.).

• Το ΕΣΠΑ να προγραμματίζεται ως υποσύνολο του γενικού προγραμματικού σχεδιασμού.

• Αύξηση του ΠΔΕ και ανάπτυξη ειδικών ταμείων ειδικού σκοπού με χρηματοδότηση από ειδική φορολογία (Πράσινο ταμείο, ταμείο αστικής ανάπτυξης κλπ).

• Ολοκλήρωση του χωροταξικού εθνικού σχεδίου, του κτηματολογίου, του δασολογίου, του περιουσιολογίου κλπ.

• Δημόσιος πιστωτικός πυλώνας και τοπικό δίκτυο πιστωτικών ιδρυμάτων συνεταιριστικής μορφής.

• Αναβάθμιση των Ενδιάμεσων Φορέων Διαχείρισης (ΕΦΔ) τοπικών ολοκληρωμένων προγραμμάτων (ομάδες τοπικής δράσης κλπ).

• Επανακατάρτιση των κριτηρίων αξιολόγησης των επενδυτικών σχεδίων που θα συγχρηματοδοτούνται.