Μοναδική ευκαιρία για ένα νέο μοντέλο ζωής με περιορισμό της κατανάλωσης και με βιώσιμη ανάπτυξη
Tη συνέντευξη πήρε η Ιωάννα Δρόσου
Πώς κρίνεις το αποτέλεσμα της συνόδου του ΟΗΕ για το κλίμα στη Νέα Υόρκη; Δεν είναι η πρώτη που γίνεται, καθώς ο θεσμός υπάρχει από το 1992. Πώς κρίνεις διαχρονικά τα αποτελέσματά του;
Η σύνοδος του ΟΗΕ για το κλίμα έχει επιτύχει διαχρονικά καλά αποτελέσματα, αν και ίσως όχι τόσο τολμηρά. Έβαλε το θέμα της βιώσιμης ανάπτυξης και πέτυχε τη Συνθήκη του Παρισιού το 2015 που αφορά το συντονισμό των χωρών για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Τα τελευταία χρόνια, όμως, η πρόοδος στον τομέα αυτό έχει ανασχεθεί, λόγω της αναδίπλωσης χωρών, όπως οι ΗΠΑ. Στη τελευταία σύνοδο, και ενώ η διεθνής επιστημονική κοινότητα, βάσει νέων αποτελεσμάτων, υπογραμμίζει την ανάγκη ταχύτερων περικοπών των εκλύσεων, οι πολιτικές προσπάθειες απεξάρτησης από τον άνθρακα δεν επιταχύνθηκαν αντίστοιχα.
Πολύ λίγες χώρες θα πάρουν επιπλέον μέτρα, που ήταν έτσι και αλλιώς εθελοντικά. Η Κίνα και η Ευρώπη, από τους 5 μεγαλύτερους ρυπαντές, δεν θα το κάνουν, με εξαίρεση την Γερμανία που θα επισπεύσει τη ενεργειακή της μετάβαση σε καθαρή ενέργεια κατά 10 χρόνια, οι ΗΠΑ εξακολουθούν να μη συμμορφώνονται, ενώ ταυτόχρονα αναθεωρούν και πολλά περιβαλλοντικά μέτρα της προηγούμενης κυβέρνησης. Η Ινδία υποσχέθηκε να αυξήσει τις ανανεώσιμες πηγές, αλλά άφησε ανοικτό το θέμα της χρήσης λιγνίτη. Η Ρωσία υποσχέθηκε ότι θα επικυρώσει τη συνθήκη του Παρισιού αλλά δεν έδωσε χρονοδιάγραμμα ούτε περισσότερες λεπτομέρειες. Παράλληλα, παραμένει ανοικτό το ύψος συμμετοχής κάθε χώρας από τον αναπτυγμένο κόσμο στο Green Climate Fund, που θα μειώσει τις οικονομικές ανισότητες με χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου και θα τους δώσει την ευκαιρία να ανεβάσουν το βιοτικό τους επίπεδο, χρησιμοποιώντας ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, να αναδασώσουν τα εδάφη τους και να προχωρήσουν προς βιώσιμη αγροτική παραγωγή.
Υπήρξε όμως η θετική εξέλιξη ότι, ανεξάρτητα από τα κράτη-μέλη, πολλοί οικονομικοί παράγοντες όπως χρηματιστές (asset fund managers), τράπεζες, πολυεθνικές κατασκευαστικές και εμπορικές εταιρείες προχωρούν προς ολική αποεπένδυση από ορυκτά καύσιμα ως το 2050, χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, και επενδύσεις σε καθαρή ενέργεια.
Μετά τις πυρκαγιές στον Αμαζόνιο
Ο Αμαζόνιος εξακολουθεί να φλέγεται και η σύνοδος του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη αρκέστηκε στη δέσμευση μόλις 500 εκατ. δολαρίων επιπλέον. Ποιες οι συνέπειες από τις καταστροφικές πυρκαγιές; Βλέπουμε την Βραζιλία με την Βολιβία να έχουν τελείως διαφορετική στρατηγική. Ποια θα έπρεπε να είναι η πολιτική για τη διάσωση του Αμαζονίου;
Η οικολογική καταστροφή και η κλιματική επιβάρυνση λόγω των πυρκαγιών είναι τεράστια, αφού αυτές κατέστρεψαν χωριά ιθαγενών, χιλιάδες ζώα, μόλυναν την ατμόσφαιρα στις γειτονικές πόλεις, αλλά και περιορίζουν το τροπικό δάσος του Αμαζονίου, που απορροφά διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα και συνεπώς βοηθάει στο μετριασμό του παγκόσμιου φαινομένου του θερμοκηπίου. Και βέβαια είναι γνωστός ο ρόλος της κυβέρνησης Μπολσονάρο και της ανοχής της στη μετατροπή των δασικών εκτάσεων σε εκμεταλλεύσιμα βοσκοτόπια και αγροτικές εκτάσεις, για την κερδοσκοπία κάποιων.
Αντίθετα, ο Μοράλες για άλλη μια φορά έγινε η φωνή της «Μητέρας Φύσης», όπως την αποκαλεί, και συνεργάστηκε με τη διεθνή κοινότητα για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών που έφτασαν ως τη χώρα του. Και σε άλλες περιπτώσεις ο σοσιαλιστής πρόεδρος έχει αναδείξει το θέμα των κοινών αγαθών όπως το πόσιμο νερό, το δίκαιο των αυτόχθονων πληθυσμών της Λατινικής Αμερικής και γενικότερα του Παγκόσμιου Νότου, που υφίστανται τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, χωρίς να ευθύνονται για το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Βέβαια, η Βολιβία αποτελεί πραγματικά μια παραδειγματική περίπτωση των αντιφάσεων και στρεβλώσεων που διέπουν την πολιτική αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Από τη μια ανάπτυξη, έστω και κοινωνικά δίκαιη και δημοκρατικά ελεγχόμενη, και από την άλλη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων. Ο Μοράλες, για παράδειγμα, υποστηρίζει την ανάπτυξη στη Βολιβία, μέσω των εξορύξεων φυσικού αερίου, μεγάλων έργων υποδομής σε προστατευόμενες περιοχές, αλλά και μέσω της γεωργίας και της κτηνοτροφίας, και τον περιορισμό των δασών, και μάλιστα τριπλασίασε την αγροτική γη τα τελευταία 10 χρόνια. Όμως ταυτόχρονα τριπλασίασε τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, εξαλείφει τη φτώχεια, τον αναλφαβητισμό, τη παιδική θνησιμότητα. Άλλη μια απόδειξη ότι η αποσύνδεση της οικονομικής ανάπτυξης από την οικολογική υποβάθμιση δεν είναι εύκολα εφικτή.
Όσον αφορά τη διάσωση του Αμαζονίου, προφανώς η πολιτική πρέπει να στοχεύει στην διατήρηση των δασικών εκτάσεων, αλλά με τη βοήθεια του Green Climate Fund όπου η διεθνής κοινότητα θα επωμίζεται την οικονομική ενίσχυση της Βραζιλίας.
Για ένα άλλο μοντέλο ανάπτυξης
Η κλιματική αλλαγή –αναγκαστικά- είναι πλέον από τα πρώτα ζητήματα στην πολιτική ατζέντα όλων σχεδόν των ηγετών των χωρών. Θεωρείς ότι τίθεται με ουσιαστικό τρόπο ή πως πίσω από τη ρητορική για το κλίμα κρύβεται η συνέχιση της καταστροφικής πολιτικής;
Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής μπορεί μόνο να προέλθει από τη συντονισμένη και καθοριστική παρέμβαση 3-4 χωρών, πρώτα πρώτα, και μετά όλων των υπόλοιπων χωρών. Χώρες όπως ΗΠΑ, Ευρώπη (δηλαδή Γερμανία) και Ρωσία πρέπει να αναδιοργανώσουν τις οικονομίες τους και να μειώσουν τους ρυθμούς ανάπτυξης, ενώ χώρες όπως Κίνα και Ινδία να αναπτυχθούν σε ένα άλλο μοντέλο, περισσότερο βιώσιμο. Όσο κάτι τέτοιο καθυστερεί, θα αντιμετωπίζουμε την περαιτέρω αποσταθεροποίηση του κλίματος αλλά και θα οδηγούμαστε προς λύσεις ανάγκης, όπως π.χ. η πυρηνική ενέργεια, αν όχι λιμούς, πολέμους και τεράστια μεταναστευτικά ρεύματα.
Οι προτάσεις για μια Νέα Πράσινη Συμφωνία (Green New Deal), όπως και το παγκόσμιο μαθητικό κίνημα για τη διάσωση του πλανήτη περιγράφουν «έναν άλλο κόσμο που είναι εφικτός». Φαίνεται πως πια αυτές οι θέσεις δεν μένουν στο περιθώριο της Αριστεράς αλλά έχουν ευρύτατη αποδοχή σε μεγάλα τμήματα της κοινωνίας. Πώς θα πρέπει να αξιοποιηθεί αυτή η ευκαιρία;
Η κλιματική αλλαγή είναι, κατά τη γνώμη μου, απλώς μια πλευρά, μία έκφανση, ενός μεγαλύτερου θέματος, που είναι η οικολογική ισορροπία στον πλανήτη μας. Και η ισορροπία αυτή περιλαμβάνει έννοιες όπως το δίκαιο των κοινών, μια μορφή κοινοκτημοσύνης, το δίκαιο του κοινωνικού συνόλου και την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Ο άνθρωπος ξαναγίνεται μέρος της Φύσης και όχι κυρίαρχός της.
Είναι, λοιπόν, πράγματι μια μοναδική ευκαιρία να διαμορφωθεί ένα νέο μοντέλο ζωής, με
περιορισμό της κατανάλωσης, και άρα της παραγωγής, και με βιώσιμη αναπτυξη, έννοιες που δεν σημαίνουν μείωση του βιοτικού επιπέδου. Αυτό πρεσβεύει το Green New Deal και αυτό αναγκαστικά, νομοτελειακά, θα γίνει πράξη. Βιώσιμη ανάπτυξη μπορεί να είναι μόνο η δίκαιη ανάπτυξη. Η κλιματική αλλαγή αναδεικνύει το πεπερασμένο του πλανήτη μας και της φύσης και για την αντιμετώπισή της, αν θέλουμε το ανθρώπινο είδος να επιβιώσει ως έχει, τότε θα πρέπει να ισορροπήσουμε σε ένα επίπεδο όπου οι αναπτυγμένες χώρες θα μετριάσουν (αποκλιμακώσουν) την ανάπτυξή τους ώστε να δώσουν χώρο στις αναπτυσσόμενες να φτάσουν στο επίπεδό τους. Δεν μιλάμε για ύφεση οικονομιών, μιλάμε για περιστολή, ελεγχόμενη, κοινωνικά δίκαιη και πολιτικά εφικτή μετάβαση σε ένα άλλο μοντέλο ανάπτυξης, που θα απαιτεί λιγότερους κοινούς πόρους (είτε είναι ορυκτά καύσιμα είτε άλλος ορυκτός πλούτος, νερό, έδαφος, τροφή, κλπ) και λιγότερη ενέργεια. Στην ισορροπημένη ανάπτυξη (σε αντίθεση με την καπιταλιστική ανάπτυξη) η υπεραξία θα δίνεται για τη μείωση του οικολογικού αποτυπώματος και όχι για το κέρδος των λίγων. Μια οικονομία που θα βασίζεται στην επάρκεια, όχι στις διαρκώς διογκούμενες (τεχνητά) ανάγκες και τον καταναλωτισμό, μια οικονομία που θα είναι μικρότερης κλίμακας, τοπική, όχι παγκοσμιοποιημένη.
Έντονα και με πάθος
Πώς σχολιάζεις τις επιθέσεις απέναντι στο πρόσωπο της Γκρέτα Τούνμπεργκ, ενός κοριτσιού που κινητοποίησε τον τελευταίο χρόνο εκατομμύρια μαθητές και ριζοσπαστικοποίησε μια ολόκληρη γενιά;
Νομίζω ότι οι επιθέσεις προέρχονται από δύο ομάδες ανθρώπων, τα λόμπι των ορυκτών καυσίμων και τους απολογητές τους ή τους πειθήνιους ακόλουθούς τους αλλά και κείνους που διαβλέπουν παντού συνωμοσίες και υστερόβουλες προθέσεις. Η Γκρέτα είναι ένα νέο πρόσωπο, χωρίς επαγγελματικές ή άλλες επιδιώξεις, είναι γυναίκα, ακτιβίστρια, ριζοσπαστική. Δεν μιλάει γλυκά, μιλάει έντονα και με πάθος. Σίγουρα η Γκρέτα Τούνμπεργκ έχει τεράστια απήχηση στους νέους, και χαίρομαι για αυτό. Έχει σίγουρα μεγαλύτερη απήχηση από αυτή που έχουν οι χιλιάδες επιστήμονες ή οι ακτιβιστές στους γονείς τους. Αλλά και αυτό τελικά είναι απόλυτα ευπρόσδεκτο κατά τη γνώμη μου. Προσωπικά, και αυτό λέω στα παιδιά μου που διαδηλώνουν, δεν συνδέω κινήματα με ένα, μοναδικό πρόσωπο, δεν πρέπει να γίνεται κάτι τέτοιο. Μακριά από μας η ηρωοποίηση προσώπων, οπότε ακόμα και αν η Γκρέτα δεν σταθεί στο ύψος όλων των περιστάσεων και πριν και μετά και αργότερα, δεν θα μας χαλάσει, ούτε και θα μας αποπροσανατολίσει.
Μου δίνει ελπίδες
Αυτή τη βδομάδα που συζητείται η υπογραφή νέων συμβάσεων για εξορύξεις υδρογονανθράκων, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ κάνει αυτοκριτική για την περιβαλλοντική του πολιτική. Πώς κρίνεις την πολιτική που άσκησε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και τη μη ψήφιση των νέων συμβάσεων;
Η πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ από το 2015 και μετά, ήταν η πολιτική που διαμορφώθηκε μέσα από δύο σαφώς αντικρουόμενες ανάγκες: μια να βγει η χώρα από την οικονομική επιτροπεία και να μπει σε δημοσιονομική σταθερότητα, και τη δεύτερη, να προστατευθούν τα κοινωνικά και εργασιακά στρώματα τα πιο ευάλωτα στη κρίση. Και τα δύο επιτεύχθηκαν από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ. Όμως στη πορεία ήταν αναγκαίο για πολλούς λόγους, να γίνουν συμβιβασμοί και να περιοριστούν οι προγραμματικοί περιβαλλοντικοί/ενεργειακοί στόχοι, ή ακόμα και να παραμεριστούν, ούτως ώστε να επιτευχθεί η κρίσιμη ανάκαμψη. Παρόλα αυτά έγιναν θεαματικές ενέργειες, όπως πχ πιάνουμε ως χώρα ήδη τους στόχους της Συνθήκης του Παρισιού, ενώ άλλες γειτονικές χώρες δεν το πράττουν, επισπεύθηκε η ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών, θεσπίστηκαν οι ενεργειακές κοινότητες και άλλα. Αλλά και ιδεολογικά μέσα στον ΣΥΡΙΖΑ, όχι τόσο όσο στον ΣΥΡΙΖΑ του 2014 σίγουρα, αλλά ακόμα και τώρα, υπάρχουν εκείνοι που ακόμα δεν κατανοούν το επίπλαστο της αντίφασης, «ανάπτυξη ή περιβάλλον;». Μη ξεχνάμε άλλωστε ότι το εξορυκτικό μοντέλο εκ των πραγμάτων δεν θα αποδώσει, όχι μόνο γιατί αποκλίνει από την παγκόσμια προσπάθεια απο-ανθρακοποίησης, όχι μόνο γιατί έχει μεγάλο περιβαλλοντικό κόστος και κινδύνους, αλλά και γιατί λόγω ρητρών και φόρων το κόστος εξόρυξης και χρήσης ακόμα και φυσικού αερίου θα είναι μεγάλο και θα μεγαλώνει διαρκώς. Ίσως η λευκή ψήφος για τις εξορύξεις να απογοητεύει πολλούς, αλλά εμένα μου δίνει ελπίδες: τουλάχιστον δεν ήταν θετική ψήφος. Πιστεύω ότι ο ΣΥΡΙΖΑ πλέον μπορεί να είναι ο ΣΥΡΙΖΑ του πραγματικού αριστερού, ριζοσπαστικού χώρου, της κοινωνικής δικαιοσύνης, της οικολογίας, και των κινημάτων.
