Τα ουσιαστικά συστατικά της πολυδιάστατης κρίσης που βιώνουμε –οικονομική, κοινωνική, πολιτική, κλιματική, προσφυγική και υγειονομική– έχουν εντοπιστεί και τεκμηριωθεί επαρκώς. Η ίδια ή έννοια της «κρίσης» δεν ανταποκρίνεται πια σε αυτό που δηλώνει, δηλαδή, με απλά λόγια, εκείνη την «κρίσιμη» στιγμή όπου ο «ασθενής» ή καταλήγει ή επανέρχεται στην προηγούμενη ή σε μια περαιτέρω ισορροπία. Η «κρίση» της εποχής μας σηματοδοτεί κάτι το καινούργιο: η κρίση, από «κρίσιμη» συγκυρία, τείνει να μεταβληθεί σε «καθεστώς». Εχει τεκμηριωθεί επίσης σαφώς το τι διακυβεύεται με την έννοια της «έκτακτης ανάγκης».
Οπως και οι «κρίσεις» που την τροφοδοτούν και τη νομιμοποιούν, έτσι και αυτή, η έκτακτη ανάγκη, τείνει να μετατραπεί, εδώ και χρόνια, από μια μεταβατική πολιτικο-νομική συγκυρία (άρσης των θεμελιωδών δικαιωμάτων προς διασφάλιση της ακεραιότητας του κράτους και της «κοινής ασφάλειας») σε ένα είδος άτυπου ή τυπικού «καθεστώτος». Βιώνουμε δηλαδή ένα διπλό καθεστώς, διαρκούς κρίσης και διαρκούς έκτακτης ανάγκης. Ο μέγιστος κίνδυνος που διατρέχουν σήμερα οι κοινωνίες μας είναι η ατομική και συλλογική εσωτερίκευση των επιταγών που απορρέουν από αυτά τα δύο εν δυνάμει καθεστώτα.
Βέβαια, προς αποφυγή απλουστεύσεων, οικονομολόγοι, νομικοί και πολιτικοί επιστήμονες έχουν προβεί σε χρήσιμες εξειδικεύσεις και των δύο αυτών «καθεστωτικών» εκδοχών. Καλό είναι να τις γνωρίζουμε. Συχνά ωστόσο, πολλές εξ αυτών «ανοίγουν πόρτες ανοιχτές» και τείνουν προς φιλολογία. Οσον αφορά ιδιαίτερα την πολιτική σφαίρα, το καθεστώς «έκτακτης ανάγκης» έχει τεκμηριωθεί τόσο στην πολιτική και νομική θεωρία όσο και στην πράξη προ πολλού, και πιο συγκεκριμένα στις κρίσιμες δεκαετίες ’20-’30, από τον Καρλ Σμιτ. Θα ήταν περιττό να υπενθυμίσουμε εδώ το πολιτικό και ιδεολογικό υπόβαθρο των θεωριών του φιλοναζί, φανατικού αντισημίτη και μακρόβιου Καρλ Σμιτ (1888-1985).
Το ότι οι θεωρίες του επανέρχονται στην επικαιρότητα τόσο από νεοσυντηρητικούς διανοούμενους όσο, παραδόξως, και από μια μερίδα αυτοαποκαλούμενων «ριζοσπαστικών της Αριστεράς» είναι και αυτό ένα από τα συμπτώματα των χαλεπών καιρών μας. Αν παρακολουθήσει κανείς τη σωρεία συζητήσεων, άρθρων και σεμιναρίων περί Σμιτ και των θεωριών του, θα διαπιστώσει ότι στην πλειονότητά τους αποτελούν είτε μηρυκασμό των επιχειρημάτων του, είτε επανάληψη των κριτικών που του ασκήθηκαν ήδη στην εποχή του – τόσο από δημοκρατικούς νομικούς προσηλωμένους στον θετικισμό όσο και από μεταρρυθμιστές και φιλελεύθερους θεολόγους. Εν συντομία λοιπόν, κατ’ ουσίαν, ουδέν το νεώτερον.
Εκείνο που μας μένει είναι αυτό που υπογράμμισα στην αρχή: Βιώνουμε την καθημερινότητα και το παρόν κάτω από τις συντεταγμένες δύο εν δυνάμει καθεστώτων: της πολυδιάστατης κρίσης και της έκτακτης ανάγκης – και αυτό ανεξαρτήτως της παρούσης «υγειονομικής κρίσης» η οποία οξύνει βέβαια το καθεστώς έκτακτη ανάγκης, αλλά που, ακριβώς ως «κρίση», θα εκλείψει με το αναμενόμενο εμβόλιο.
Κάτω από το διπλό αυτό πρίσμα πρέπει να αναλυθεί η γενικότερη πολιτική συγκυρία – όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε πολλές άλλες χώρες (βλέπε την τραγική κατάσταση στη Γαλλία και το υπό ψήφιση σχέδιο νόμου περί «Ολικής Ασφάλειας»!). Η Ελλάδα έχει, θα έλεγε κανείς, το πλεονέκτημα μιας παραδειγματικής εκδοχής τού τι μέλλεται να γίνει. Συντεταγμένα, οι επιταγές των δύο καθεστώτων, της κρίσης και της έκτακτης ανάγκης, συμψηφίζονται και διαμορφώνουν τις στρατηγικές επιλογές του επιτελικού κράτους της Νέας Δημοκρατίας.
Το πεδίο των επιλογών αυτών το τοποθετεί έκδηλα και προκλητικά εκτός των κοινοβουλευτικών διαδικασιών και αντιπαραθέσεων, έναντι των οποίων η κυβέρνηση έχει δείξει όλη της την αλαζονεία, την περιφρόνηση και την απέχθεια ακόμα και σε τυπικό επίπεδο. Το πεδίο των στρατηγικών επιλογών της είναι… εξωκοινοβουλευτικό. Από την άφιξή της στην κρατική εξουσία έως σήμερα, δεν έχει πάψει να στέλνει ένα ξεκάθαρο μήνυμα τόσο στην κοινωνία όσο και στην αντιπολίτευση: επιζητεί τη μετωπική και βίαιη σύγκρουση με οποιαδήποτε ουσιαστική κοινωνική και πολιτική αντίσταση στο κυβερνητικό της έργο – του οποίου γνωρίζουμε τα ταξικά και ιδεολογικά συστατικά.
Για την υλοποίηση αυτής της επιλογής διαθέτει τόσο ένα συγκροτημένο κατασταλτικό νομικό οπλοστάσιο ποινικοποίησης των κοινωνικών κινημάτων, όσο και τη συνδρομή του βαθέος κράτους εμποτισμένου από το μετεμφυλιακό αντικομμουνιστικό σύνδρομο. Αυτός ο απεχθής μηχανισμός καταστολής κινημάτων και συνειδήσεων συμπληρώνεται από την απόλυτη κηδεμόνευση των ΜΜΕ. Το επιτελικό κράτος Μητσοτάκη/Χρυσοχοΐδη έχει βάλει προ πολλού σε εκτέλεση την επιλογή αυτή και μάλιστα με αμείλικτο τρόπο – ακόμα και τούτες τις μέρες επ’ ευκαιρία της επετείου της εξέγερσης του Πολυτεχνείου.
Το μήνυμα αυτό η κοινωνία το έχει λάβει, και στον τρόμο της πανδημίας, στην απελπισία της οικονομικής ανασφάλειας, προστίθεται και ο φόβος της άγριας καταστολής. Μεγάλο ατού για την κυβέρνηση και τα σχέδιά της, αλλά και ό,τι το χειρότερο για τα αντανακλαστικά μιας κοινωνίας. Ελπίζουμε το μήνυμα αυτό να το έχει λάβει και η αντιπολίτευση, ιδιαίτερα δε η αξιωματική – όσο για το ΚΙΝ.ΑΛΛ., κάθε σχόλιο θα ήταν περιττό. Με ποιο σχεδιασμό σκέφτεται να αντιμετωπίσει ο ΣΥΡΙΖΑ αυτήν την ξεκάθαρη επιλογή της κυβέρνησης; Hic Rhodus, Hic Saltus (Ιδού η Ρόδος, ιδού το πήδημα). Η de facto ακύρωση της απαγόρευσης των διαδηλώσεων για το Πολυτεχνείο είναι ελπιδοφόρα και μας δείχνει τον δρόμο….
* Ο Γιάννος Θανασέκος είναι καθηγητής Πολιτικής Κοινωνιολογίας, Βρυξέλλες
