Δεν είμαι άκριτος θαυμαστής της Αγγλίας. Δεν λησμονώ το αποικιακό και ιμπεριαλιστικό της παρελθόν, ούτε την πανούργα διπλωματία της. Δεν λησμονώ τον υπονομευτικό της ρόλο στην ευρωπαϊκή οικοδόμηση. Δεν αγνοώ την αλαζονεία της ελίτ και τη σκληρή ταξικότητα της κοινωνίας της. Ούτε τη συμβολή της στη λαίλαπα του νεοφιλελευθερισμού.
Ομως… Δεν λησμονώ τον ρόλο της Αγγλίας στην ήττα του ναζιστικού τέρατος. Θαυμάζω πολλά χαρακτηριστικά της οργάνωσης και της δημοκρατίας της, που ο πρόσφατος εκφυλισμός τους δεν μπορεί να σβήσει. Η ιστορία, η κουλτούρα, η γλώσσα, ακόμη και το χιούμορ του λαού της είναι αναπόσπαστο μέρος της Ευρώπης και την πλούτισε ανεκτίμητα. Ολοι εμείς, οι άλλοι Ευρωπαίοι, είμαστε και λίγο Βρετανοί. Πώς να το κάνουμε, με το Brexit η Ευρώπη βγαίνει ακρωτηριασμένη.
Δεν είμαι και άκριτος οπαδός της Ε.Ε. Δεν υιοθετώ το αγιογραφικό αφήγημα της ιστορίας της. Βλέπω τη σημερινή υπαρξιακή της κρίση, αποτέλεσμα κυρίως μιας εγωιστικής στάσης των κυρίαρχων δυνάμεών της και πολιτικών που λειτουργούν σε βάρος των εργαζομένων, υπονομεύουν τη δημοκρατία, υποθάλπουν την Ακροδεξιά, διευρύνουν τις ανισότητες και παραλύουν τους θεσμούς της. Γνωρίζω πως το σημερινό πρόσωπο της Ευρώπης φέρει μέρος της ευθύνης για το Brexit. Ως Ελληνας που είδα τη χώρα μου να καταστρέφεται από πολιτικές που στις Βρυξέλλες (και το Βερολίνο) διαφημίζονταν ως «αλληλεγγύη προς την Ελλάδα», κατανοώ συχνά την αγανάκτηση που γεννιέται και αλλού ενάντια στην «Ευρώπη». Παρ’ όλο που ο βρετανικός ευρωσκεπτικισμός έχει τις ρίζες του κυρίως στον εθνικισμό και την εργαλειοποίησή του από τις συντηρητικές δυνάμεις.
Ομως… Δεν είμαι και τυφλός. Κοιτάζω γύρω μου και βλέπω τι συμβαίνει στα ανατολικά, τα δυτικά και τα νότια της Ευρώπης. Αναγνωρίζω πως το «ευρωπαϊκό μοντέλο», με όλα του τα κουσούρια, αποτελεί την καλύτερη από τις υπάρχουσες μορφές διακυβέρνησης και κοινωνικής συμβίωσης στον πλανήτη. Πως η ειρήνη, οι ελευθερίες, η δημοκρατία, το βιοτικό επίπεδο και το κράτος πρόνοιας στην Ε.Ε. αποτελούν αντικείμενο θαυμασμού σε όλο τον κόσμο. Γνωρίζω ακόμη πως μπροστά σε γίγαντες όπως οι ΗΠΑ και η Κίνα, σε προκλήσεις όπως η κλιματική αλλαγή ή σε εστίες έντασης όπως στη Μέση Ανατολή, οι ευρωπαϊκές χώρες χωριστά, ακόμη και οι ισχυρότερες, είναι ανήμπορες. Μόνο μια ενωμένη Ευρώπη διαθέτει το κρίσιμο μέγεθος για να αντιμετωπίσουμε τις εξωτερικές προκλήσεις, να υπερασπιστούμε και να βελτιώσουμε τον τρόπο ζωής μας, να συμβάλουμε στην ειρήνη και στις αναγκαίες αλλαγές σε παγκόσμιο επίπεδο.
Επειτα, παρά την κρίση της, η Ευρώπη αποτελεί μια από τις πολλαπλές μας ταυτότητες, πλάι στις εθνικές, ταξικές και άλλες. Η ευρωπαϊκή οικοδόμηση, με την ειρήνη, τη συνύπαρξη σε κοινούς θεσμούς, το κοινό νόμισμα, την ελεύθερη διακίνηση των πολιτών και ιδίως των νέων, έχει συμβάλει στη διαμόρφωση μιας ευρωπαϊκής ταυτότητας, ανοιχτής προς άλλους, που χτίζεται πάνω στην κοινή μας γεωγραφία και ιστορία και σε συγγενείς και έντονα αλληλοεπηρεαζόμενες κουλτούρες. Για την ταυτότητα αυτή είμαι υπερήφανος και την υπερασπίζομαι απέναντι στις επιθέσεις του εθνικισμού που οδηγούν στις πιο σκοτεινές σελίδες της Ιστορίας.
Το Brexit αποτελεί σημαντικό πλήγμα για το ευρωπαϊκό σχέδιο. Οχι μόνο επειδή η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου φτωχαίνει την Ε.Ε. και ανατρέπει λεπτούς συσχετισμούς ανάμεσα στα κράτη-μέλη, αλλά και επειδή στέλνει αρνητικό μήνυμα για το μέλλον της, σε μια περίοδο που αυτό είναι ούτως ή άλλως αβέβαιο. Οι εχθροί της, αλλά και οι απαισιόδοξοι, θα δουν στο Brexit την αρχή του ξηλώματος του οικοδομήματος που χτίσαμε τα τελευταία 70 χρόνια. Αυτό δεν πρέπει να συμβεί!
Το Brexit αποτελεί «κλήση αφύπνισης» για την Ευρώπη, λέγεται σωστά. Μόνο που η αφύπνιση δεν μπορεί να συνίσταται σε ωραία λόγια, αλλά σε μια ουσιαστική αλλαγή κατεύθυνσης στις πολιτικές και τις λειτουργίες της Ε.Ε. Η Ευρώπη για να προχωρήσει χρειάζεται λιγότερες ανισότητες, μεγαλύτερη κοινωνική ασφάλεια και ισχυρότερο κράτος πρόνοιας, εκδημοκρατισμό των θεσμών, ανυποχώρητη υπεράσπιση των αξιών της, ενάντια στην Ακροδεξιά, τον εθνικισμό, την ξενοφοβία και τον ρατσισμό. Δυστυχώς, οι προοπτικές δεν φαίνονται ευνοϊκές και η Ευρώπη μάλλον υπνοβατεί παρά αφυπνίζεται. Στην Ελλάδα δε όλα αυτά περνούν σχεδόν απαρατήρητα, καθώς ζούμε τη δική μας υπνοβασία με τον Ερντογάν, όταν δεν μας παθιάζει ο ΠΑΟΚ. Και όμως μας αφορούν.
Επί πέντε δεκαετίες παρακολούθησα την Ε.Ε. να διευρύνεται από έξι σε 28 κράτη, συνέβαλα δε, από πολιτικές ή επαγγελματικές θέσεις, στις περισσότερες από αυτές τις διευρύνσεις. Δεν φανταζόμουν πως θα ζήσω μείωση των κρατών-μελών. Συνέβη όμως και αυτό και ομολογώ πως, όταν είδα τους ευρωβουλευτές να αποχαιρετούν τους Βρετανούς συναδέλφους με το Auld lang syne, συγκινήθηκα. Πέρα όμως από τα όποια συναισθήματα, ένα είναι το πολιτικό συμπέρασμα για όσους από μας παραμένουμε ευρωπαϊστές: χρειάζεται αγώνας για να υπερασπιστούμε την Ευρώπη και ο αγώνας αυτός περνά μέσα από τη ριζική της αλλαγή!
*Διδάσκων στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών, πρώην στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Ανασυγκρότησης του ΣΥΡΙΖΑ
** Δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών την Παρασκευή 31/1/2020
