Φωτ.: Ι. Καμπάνης
Του Θοδωρή Τσαπακίδη
Σε μια συνέντευξή του, ο Ρομπέρτο Μπενίνι, αναφερόμενος στον ρόλο των καλλιτεχνών, είχε χρησιμοποιήσει, ως παράδειγμα, τη συγκομιδή της ελιάς. Στη συγκομιδή, είπε, ένας μουσικός μικρή βοήθεια θα προσφέρει, αν σκαρφαλώσει στα δέντρα μαζί με τους υπολοίπους ή αρχίσει να ραβδίζει τα κλαδιά, αντίθετα, τραγουδώντας, αλαφραίνει τον κάματο όλων.
Ένας άλλος ηθοποιός, ο Γιόσι Όιντα, αναφερόμενος σε μια συμβατική χειρονομία του παραδοσιακού γιαπωνέζικου θεάτρου Καμπούκι, η οποία σημαίνει «δείχνω το φεγγάρι», έλεγε πως υπάρχουν δυο λογιών ηθοποιοί: εκείνοι που σε κάνουν να βλέπεις το φεγγάρι κι ας μην είναι εκεί, και οι άλλοι που κάνουν ό,τι περνάει από το χέρι τους, για να σε εντυπωσιάσουν με την κίνησή τους – αλλά φεγγάρι δεν βλέπεις.
Ο ίδιος ο Σαίξπηρ, τέλος, δια στόματος Άμλετ, στο «μάθημα» του τελευταίου προς τους ηθοποιούς, λέει πως «Μου πιάνεται η ψυχή ν' ακούω έναν τριχωτό ρωμαλέο τύπο περιχυμένο πούδρες να κατασπαράζει ένα πάθος να το δαγκώνει με λύσσα να ξεκουφαίνει τους εξώστες όπου ποτέ δεν φθάνει κανένα νόημα, μονάχα οι πόζες κι η βοή», και παρακάτω λέει στον θιασάρχη, αναφερόμενος ξανά στους ηθοποιούς «Και να μη γελάν για να γελάσουν κάποιοι και μέσα στα γέλια δεν προσεχθεί και χαθεί ένα καλό κομμάτι του έργου. Αυτό είναι χυδαίο και δείχνει την θλιβερή ματαιοδοξία του ηθοποιού που το εκμεταλλεύεται» (μτφρ. Γ. Χειμωνάς). Κι όπως φαίνεται, η πόζα και η ματαιοδοξία πάνε χεράκι χεράκι από τότε.
Στον αντίποδα όλων αυτών των δεινών της Τέχνης, βρίσκεται η παράσταση μουσικού θεάτρου «Σιωπή, o βασιλιάς ακούει» του Νίκου Κυπουργού, που παίχτηκε στην Εναλλακτική Σκηνή της Λυρικής, τον περασμένο Δεκέμβριο, και επαναλαμβάνεται, φέτος, από τις 29 Οκτωβρίου έως και τις 13 Νοεμβρίου, για δεκαπέντε παραστάσεις.
Το έργο, που βασίζεται στο παραμύθι του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν «Τα καινούργια ρούχα του βασιλιά», παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών το 1994, και όπως ο ίδιος ο συνθέτης λέει είναι «μια σάτιρα της λεγόμενης “σοβαρής” μουσικής, της σοβαροφάνειας της σύγχρονης μουσικής […] με αναφορές στα θέματα της παραγγελίας και της έμπνευσης, και με μπόλικο αυτοσαρκαστικό χρώμα».
Και παρ’ όλο που το κοινό και ο Τύπος το υποδέχτηκαν με πολύ θερμά λόγια τότε, και παρά της περί του αντιθέτου υποσχέσεις, χρειάστηκαν πάνω από εικοσιπέντε χρόνια για να ξαναπαιχτεί, μεταγραμμένο για πέντε όργανα, σε νέα σκηνοθεσία του Θοδωρή Αμπαζή.
Το έργο, που το κατατάσσει σήμερα η Λυρική στα έργα της για παιδιά, δεν γράφτηκε αρχικά γι’ αυτά. Όπως δηλώνει ο συνθέτης: «Μόνο αφού ολοκληρώθηκε κάποιοι είδαν σε αυτό ότι έχει επιπλέον έναν εκπαιδευτικό χαρακτήρα, που το κάνει κατάλληλο και για παιδιά. Φάνηκε, λοιπόν, με έναν τρόπο, αυτό που πάντοτε πίστευα: ότι, δηλαδή, ανάμεσα στα έργα για μεγάλους και στα έργα για παιδιά, τα όρια δεν είναι πάντοτε σαφή και ευδιάκριτα».
Το έργο (λιμπρέτο: Θωμάς Μοσχόπουλος), όπως και το παραμύθι του Άντερσεν σαρκάζει, επίσης, (στο πρόσωπο του βασιλιά) την κενότητα και την ασημαντότητα των μεγαλόσχημων της εξουσίας, με όχημα τη μουσική, και, με τον τρόπο του, είναι άκρως πολιτικό. Αποφεύγει, όμως, ταυτόχρονα, την όποια εμπάθεια, χαρίζοντάς μας μια σχεδόν συμπαθητική φιγούρα του άμουσου βασιλιά, τον οποίο -τον Δεκέμβριο- ερμήνευσαν εναλλασσόμενα ο Χάρης Ανδριανός και ο Παύλος Πανταζόπουλος, με εξαιρετικό μπρίο και ζωντάνια, καθιστώντας μας, εντέλει, συμμέτοχους του «δράματός» του δύσμοιρου βασιλιά.
Δεν θα ήταν κακή ιδέα, μάλλον, η παράσταση να αποτελέσει τμήμα ενός ρεπερτορίου της Λυρικής, εκπαιδευτικού χαρακτήρα για παιδιά, καθώς τα μυεί στις έννοιες, τις τεχνικές και τα εργαλεία της μουσικής γραφής (όπως «Ο Πέτρος και ο Λύκος» του Προκόφιεφ τούς γνωρίζει τα όργανα της ορχήστρας).
Συγχρόνως, δεν θα ήταν κακή ιδέα, μάλλον, να παραγγέλνει η Εθνική Λυρική Σκηνή –εναλλακτική ή μη– (περισσότερα) πρωτότυπα έργα σε Έλληνες δημιουργούς, (και) όχι μόνο στο πλαίσιο εθνικών επετείων και θεματολογίας.
