Απομόνωση, χωρίς εξοστρακισμό
Σε αυτό το πλαίσιο, καλούνται οι εκπαιδευτικοί να ανταποκριθούν σε μια επιπλέον ανησυχητική κατάσταση: απειλές, συγκεντρώσεις και εξώδικα γονέων που διαφωνούν με τη χρήση μάσκας. Μια επιχείρηση «σχολικού εκφοβισμού» είναι σε εξέλιξη, αυτή τη φορά κατά δασκάλων. Επιχειρείται να μεταφερθεί στο εσωτερικό της σχολικής κοινότητας η δυναμική μιας σύγκρουσης που υπονομεύει το ήδη ευάλωτο ελληνικό σχολείο.
Απαιτείται η τήρηση μιας εξαιρετικά λεπτής ισορροπίας. Πρέπει με απόλυτο και κάθετο τρόπο να απομονωθούν αντιεπιστημονικές, ανορθολογικές απόψεις και θεωρίες συνωμοσίας με ακροδεξιά οσμή και απόχρωση. Δεν πρέπει ωστόσο να εξοστρακιστούν όσοι –γονείς και μαθητές– δείχνουν δεκτικότητα σε αυτές τις απόψεις. Πρέπει να κρατήσουμε έξω από τη σχολική κοινότητα τις ψεκασμένες απόψεις, προϊόν συχνά άγνοιας ή φόβου, χωρίς να εξοστρακίσουμε τους φορείς τους. Είναι απαιτητική διαδικασία, είναι μεγάλη η ευθύνη των εκπαιδευτικών, που καλούνται να περπατήσουν σε ένα έδαφος υπονομευμένο ήδη από πολιτικές επιλογές του υπουργείου Παιδείας.
Πρωτόγνωρα προβλήματα
Παράλληλα, οι εκπαιδευτικοί καλούνται να ανταποκριθούν σε αντιφατικά μηνύματα. Από τη μια, το υπουργείο Παιδείας παρουσιάζει ως θέμα «πειθάρχησης» του μαθητικού πληθυσμού τη μάσκα και επισείει ποινές. Μιλά η πολιτική ηγεσία με λόγο στεγνό, αναχρονιστικό, λόγο που τροφοδοτεί φοβικές αντιδράσεις. Από την άλλη, ο επιστημονικός λόγος με τρόπο πιο βαθύ τονίζει την ανάγκη ευελιξίας, πληροφόρησης και πειθούς. Οι εκπαιδευτικοί, χωρίς επαρκή στήριξη και θωράκιση, χωρίς υγειονομική προστασία, χωρίς μέριμνα για τον σχολικό υπερπληθυσμό, πρέπει με μεγάλη υπέρβαση να προβάλλουν το πνεύμα της επιστήμης. Αυτή τη στιγμή δίνεται μια μεγάλη μάχη απέναντι στις φωνές της άγνοιας και του αντιδιαφωτισμού. Το σχολείο οφείλει να δώσει αυτή τη μάχη.
Να επισημάνω το γεγονός ότι οι εκπαιδευτικοί θα αντιμετωπίσουν πρωτόγνωρα προβλήματα στην τάξη, καθώς θα πρέπει να διδάσκουν σχεδόν αποκλειστικά με το λόγο. Ένα μεγάλο μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι εξωλεκτικό, είναι βλέμματα, εκφράσεις, είναι η περιρρέουσα ατμόσφαιρα στην τάξη. Αυτή σε μεγάλο βαθμό με τη μάσκα αποδυναμώνεται ή αναιρείται. Θα πρέπει το μεγαλύτερο μέρος της διδασκαλίας να γίνεται λεκτικά. Είναι μια προσαρμογή που θα κάνουμε μαζί με τους μαθητές, θα την ανακαλύψουμε μαζί με τα παιδιά. Θα λειτουργήσουμε με τη μάσκα ως «αναγκαίο κακό». Καμιά αμφιβολία όμως ότι πρέπει να ξανανοίξουμε τα σχολεία, να ξαναμπούμε στις τάξεις. Έχω κατανόηση για όσους γονείς έχουν ενδοιασμούς, αλλά καμία κατανόηση για όσους προσπαθούν να δημιουργήσουν συνθήκες έντασης στο σχολείο.
Πυλώνας κοινωνικής συνοχής
Το σχολείο περισσότερο από ποτέ είναι σήμερα πυλώνας κοινωνικής συνοχής, σταθερότητας. Τον καιρό της καραντίνας γονείς ρωτούσαν πότε θα ξανανοίξουν τα σχολεία. Η κυρίαρχη και εύκολη αντίληψη από τα ΜΜΕ ήταν ότι οι γονείς θέλουν να πάνε στη δουλειά τους ή να «παρκάρουν» τα παιδιά τους. Όμως, η μεγάλη αγωνία των γονιών ήταν η επιστροφή σε μια ουσιαστική, όχι σε μια τυπική κανονικότητα. Και το σχολείο είναι ο πιο βασικός πυλώνας μιας κοινωνικής κανονικότητας. Τώρα καλείται να παίξει αυτό το ρόλο: ψυχική στήριξη, αναπλαισίωση των παιδιών που έχουν βρεθεί εκτός ενός σταθερού κοινωνικού πλαισίου.
Και κάτι ακόμα: έχουμε ένα σύστημα που παράγει ανισότητες. Το σχολείο από τη φύση του προσπαθεί να αμβλύνει αυτές τις ανισότητες. Ο δάσκαλος προσπαθεί να βοηθήσει τον αδύναμο, να στηρίξει αυτόν που υπολείπεται, διαρκώς προσπαθεί να μειώνει κενά και ανισότητες. Όταν όμως το σχολείο κλείνει, η διάκριση δεν είναι πια ανάμεσα σε παιδιά με πολλές ή λίγες δυνατότητες, σε παιδιά με μεγάλη ή μικρότερη πρόσβαση στη γνώση. Κλειστά σχολεία σημαίνει παιδιά που έχουν εκπαιδευτικές υπηρεσίες και παιδιά που δεν έχουν. Για κάποια εξακολουθεί να υπάρχει σχολείο, για τα πολλά δεν υπάρχει καθόλου σχολείο. Καραντίνα σημαίνει σχολείο ή μη σχολείο. Οι ανισότητες γίνονται χάσματα.
Φέτος το άνοιγμα των σχολείων συμπίπτει με την τραγική αναζωπύρωση του προσφυγικού λόγω Μόριας. Η ώσμωση της δημόσιας υγείας με το προσφυγικό είναι τοξική και πρέπει να προσπαθήσουμε να μη μεταφερθεί στους χώρους της εκπαίδευσης. Φανταστείτε αυτόν τον χυλό στις αυλόπορτες των σχολείων: ξενοφοβία, αντιεμβολιασμός, κραυγές κατά της μάσκας, ένας νέος εθνικιστικός ανορθολογικός φονταμενταλισμός.
Διπλό χρέος
Οι πολιτικές επιλογές του υπουργείου Παιδείας δεν συνηγορούν στον κοινωνικά εξισορροπητικό και συνεκτικό ρόλο του σχολείου. Αλλά, έστω και έτσι, είναι διπλό το χρέος της εκπαιδευτικής κοινότητας: από τη μια να ζητάμε διαρκώς τα βασικά, μικρότερο αριθμό μαθητών, υγειονομική θωράκιση των δασκάλων. Από την άλλη, να στηρίξουμε τον κοινωνικό και πνευματικό ρόλο του σχολείου, να αντιμετωπίσουμε φωνές ανορθολογικές, αντιδιαφωτιστικές. Κυρίως να απομονώσουμε παραδειγματικά εκπαιδευτικούς με τέτοιες απόψεις. Εδώ δεν χωράει επαγγελματική αλληλεγγύη ή συντεχνιακή αντίληψη. Τέτοιες αντιλήψεις πρέπει να απομονωθούν αποφασιστικά.
* Ο Κ. Παπαϊωάννου είναι εκπαιδευτικός, πρ. Πρόεδρος Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.
