Το σχέδιο νόμου του υπουργείου Εσωτερικών «Τροποποίηση Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας και άλλες διατάξεις» έρχεται για να καλύψει – επί τέλους! - το κενό που άφησε η έκδοση της υπ’ αριθμ. 460/2013 απόφασης του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ), σε σχέση με την απόδοση ιθαγένειας στη «δεύτερη γενιά μεταναστών», όπως έχει επικρατήσει να λέγεται. Θυμίζουμε ότι η πιο πάνω απόφαση του ΣτΕ έκρινε ως αντίθετες προς το Σύνταγμα τις διατάξεις του Ν.3838/2010 που απέδιδαν την ελληνική ιθαγένεια στη «δεύτερη γενιά» υπό συγκεκριμένους όρους, δηλαδή υπό τον όρο της γέννησης στην Ελλάδα από νόμιμους γονείς ή τη φοίτηση σε 6 τάξεις ελληνικού σχολείου.
Το νέο σχέδιο νόμου σαφώς ισορροπεί ανάμεσα στην ανάγκη να αποκαταστήσει κάποιους κανόνες απόδοσης της ιθαγένειας στη «δεύτερη γενιά» και –από την άλλη πλευρά– να σεβαστεί το σκεπτικό της απόφασης του ΣτΕ.

Δικαιολογημένη ισορροπία

Αυτή η ισορροπία είναι απολύτως δικαιολογημένη. Δεν θα προσέφερε απολύτως τίποτε μια περισσότερο ριζοσπαστική και συμπεριληπτική ρύθμιση, που όμως θα είχε τον –πολύ αυξημένο- κίνδυνο να καταπέσει εκ νέου ενώπιον του ΣτΕ. Τουναντίον, στην περίπτωση αυτή, η συμβολική και πραγματική ήττα θα ήταν τεράστια, όπως τεράστια θα ήταν η ματαίωση των παιδιών της δεύτερης γενιάς που θα έβλεπαν για δεύτερη φορά τις αιτήσεις τους να μένουν μετέωρες και ανεξέταστες.
Το σχέδιο νόμου σε ένα σημαντικό βαθμό επαναλαμβάνει τις ρυθμίσεις του σχεδίου που είχε εξαγγείλει, αλλά δεν είχε το αναγκαίο πολιτικό θάρρος να θεσπίσει, η προηγούμενη κυβέρνηση.
Πέραν αυτών, το παρόν σχέδιο περιλαμβάνει επιπρόσθετα ρύθμιση για την απόδοση της ιθαγένειας στα παιδιά που γεννήθηκαν στη χώρα από νόμιμους γονείς, εγγράφονται στην α’ δημοτικού και συνεχίζουν να παρακολουθούν το ελληνικό σχολείο.
Πρόκειται για μια ευπρόσδεκτη προσθήκη, που είναι η μόνη που συνδέει το γεγονός της γέννησης με τη θεμελίωση δικαιώματος υποβολής αίτησης απόδοσης της ιθαγένειας, καθώς οι υπόλοιπες ρυθμίσεις είναι εστιασμένες στην εκπαίδευση. Πρόκειται, ως εκ τούτου, για σωστή και ισχυρή σε συμβολικό επίπεδο ρύθμιση.

Επιπλέον διατάξεις, που παραβλέπονται

Ωστόσο, το σχέδιο νόμου δεν αφορά μόνο στην ιθαγένεια. Μπορεί το ζήτημα της ιθαγένειας της δεύτερης γενιάς να κινητοποιεί τη λογική και το θυμικό και να φορτίζει τόσο την Αριστερά όσο και (ακόμα περισσότερο!) την ακροδεξιά, αλλά θα ήταν καλό να επισημάνουμε ότι το σχέδιο νόμου περιλαμβάνει πολλές και σημαντικές αλλαγές στον ισχύοντα Μεταναστευτικό Κώδικα. Οι διατάξεις αυτές έχουν σημασία καθώς επηρεάζουν τους όρους της ομαλής κοινωνικής ενσωμάτωσης του νόμιμου μεταναστευτικού πληθυσμού, που συνήθως βρίσκεται στο περιθώριο του πολιτικού λόγου.
Η εικόνα της διαβούλευσης πιστοποιεί την κυρίαρχη θέση την οποία έχει το ζήτημα της ιθαγένειας της δεύτερης γενιάς στην ελληνική κοινωνία και στην πολιτική αντιπαράθεση. Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, υπάρχουν 321 σχόλια για το πρώτο άρθρο που αφορά στους όρους κτήσης της ιθαγένειας από τη «δεύτερη γενιά» και 62 σχόλια για όλα τα υπόλοιπα 13 άρθρα του νόμου.
Η τεράστια αυτή ανισότητα, ωστόσο, δεν αντιστοιχεί απολύτως στη σημασία των επίμαχων διατάξεων.
Από τις νέες διατάξεις, που τροποποιούν τις διατάξεις του μεταναστευτικού κώδικα, ανάμεσα σε πολλές σημαντικές αλλαγές, ξεχωρίζουν
α) η μείωση από 10 σε 7 τα χρόνια της αποδεδειγμένης παραμονής στη χώρα που απαιτούνται για την υποβολή της αίτησης χορήγησης άδειας διαμονής για εξαιρετικούς λόγους. Είναι χρήσιμο να θυμίσουμε στο σημείο αυτό ότι η απεργία πείνας των 300 μεταναστών πριν 4 χρόνια είχε ως αίτημα τη μείωση του ορίου αυτού στα 8 χρόνια,
β) η νομιμοποίηση των «χωρίς χαρτιά» γονέων ανήλικου τέκνου που έχει γεννηθεί στη χώρα (ένα πολύ συχνό πρόβλημα με έμφυλη διάσταση, καθώς αφορά μεγάλο αριθμό Αλβανίδων γυναικών),
γ) η διευκόλυνση της απόκτησης της άδειας διαμονής του “επί μακρόν διαμένοντος” σε σχέση με τον όρο του ελάχιστου απαιτούμενου εισοδήματος. Η άδεια επί μακρόν διαμένοντος δίνει δικαίωμα αίτησης για πολιτογράφηση, αλλά και δικαίωμα μετακίνησης εντός της ΕΕ, γι’αυτό και πρόκειται για μια “επίζηλη” άδεια και για μια αντίστοιχα σημαντική (μεταβατική) ρύθμιση.

Πώς να κρίνουμε το νόμο

Συνολικά, οι ρυθμίσεις του νόμου τόσο σε σχέση με την ιθαγένεια όσο και σε σχέση με τη μετανάστευση μπορεί να ακούγονται μετριοπαθείς και άτολμες. Κατά τη γνώμη μου δεν είναι καθόλου έτσι. Το κριτήριο με το οποίο πρέπει να κριθούν είναι αν δίνουν λύσεις στα πραγματικά προβλήματα πραγματικών ανθρώπων και αν δημιουργούν ένα επαρκές πλαίσιο για την απρόσκοπτη κοινωνική ένταξη του νόμιμου μεταναστευτικού πληθυσμού και τη νομιμοποίηση των μεταναστών «χωρίς χαρτιά», που ωστόσο έχουν δημιουργήσει ισχυρούς βιοτικούς δεσμούς με τη χώρα. Η συζήτηση θα ήταν καλό να προσανατολιστεί σε αυτή τη βάση για να εντοπιστούν προβλήματα που πιθανόν υπάρχουν. Και ας μην ξεχνάμε ότι η ποικιλόμορφη ελληνική ακροδεξιά έδειξε στην προηγούμενη φάση ότι διαθέτει πάθος, αλλά και ευφυή στρατηγική. Ας μην υστερήσουμε σε τίποτε από τα δύο.

* Ο Βασίλης Παπαστεργίου είναι μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Δικηγορικού Συλλόγου Αθήνας.